Hafız İbrahim’in Leyâli Satih Adlı Eserinin Teknik ve Tematik Açıdan Çözümlemesi

Yıl 2023, Sayı: 42, 423 - 472, 28.04.2023

Tahir Araz

https://doi.org/10.26650/jos.1244610

Öz

Mısır başta olmak üzere Arap toplumu 20. yüzyılın ilk iki çeyreğinde modern çağın Batılı sömürgecilik anlayışına karşı çeşitli alanlarda verilen birçok mücadeleye şahit olur. Özellikle askeri, sosyal, siyasi ve kültürel özgürlük alanlarında öne çıkan bu mücadele, edebiyat sahasında da etkili bir şekilde sürdürülür. Nitekim dönemin şair ve yazarları, toplumun temel değerlerindeki aksaklıkları metinlerine yansıtarak birçok eser kaleme alırlar. Bu bağlamda Arap edebiyatında daha çok şair kimliğiyle tanınan ve “Şâ’irü’n-Nîl” ile “Şâ’irü’ş-Şa’b” gibi lakaplarla taltif edilen Hâfız İbrâhîm’in bu çalışmada değerlendirilen nesir türündeki Leyâlî Satîh isimli eseri, 19. yüzyılın sonlarıyla 20. yüzyılın başlarında sömürgeciliğin de etkisiyle Mısır’da oluşan toplumsal değişimin boyutlarını aktarması noktasında şairin eleştiri ve görüşlerinin yanı sıra dönemin sosyolojik ve siyasi atmosferini başarılı bir şekilde yansıtan önemli eserlerden biri kabul edilir. Şairin ordudayken İngilizlerle yaşadığı sorunlara yer vermesiyle otobiyografik bir özellik de kazanan eserin, klasik edebî bir tür olan makâme tarzı ile modern anlatı türlerinden romanın bazı özelliklerini ihtiva ettiği söylenebilir. Bu açıklamalardan hareketle çalışmada, 21. yüzyılın küreselleşen dünyasında ciddi bir tehdit olarak varlığını sürdüren gelenek-modernite çatışması, edebî münakaşalar, basınla gazeteciliğin yozlaşması, eğitim kurumları, kadın hakları, saadet kavramı, ahlakî çöküş, siyaset- din ilişkisi, özgürlük ve mültecilere tanınan imtiyazlar gibi önemli toplumsal gerçeklere temas eden Leyâlî Satîh isimli eser, teknik ve tematik açıdan tahlil edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Modern Arap Edebîyatı, Hâfız İbrâhîm, Şâ’irü’n-Nîl, Makâme, Leyâlî Satîh.

Analyzing Hafez Ibrahim’s Work Layali Satih from a Technical and Thematic Perspective

Öz

At the beginning of the 20th century as the Arab communities starting with Egypt fought for independence not only militarily but also socially, politically, and culturally against the Western colonialist mentality of the modern era, many poets and writers reflected the weaknesses of society’s fundamental values in their works. Hafez Ibrahim, who was known for his poetry and has been referred to as the Sha’irun-Nil [Poet of the Nile] and Sha’irush-Sha’b [Poet of the People], had an important prose work called Layali Satih [The Nights of Satih], which reflects the dimensions of the social changes that occurred in Egypt at the end of the 19th and beginning of the 20th centuries. Layali Satih is considered a significant work of the period that addresses the poet’s criticisms and views. This study analyzes both technically and thematically the work Layali Satih, which blends the classical poetic style (maqamah) with the novel-like features of modern storytelling and also has autobiographical elements that reflect the problems the author faced with the British during his time in the army. The work highlights the ongoing struggle between tradition and modernity, which is still considered a serious threat in the globalized world of the 21st century, as well as the corruption of journalism and the press, the education system, women’s rights, the concept of happiness, moral decay, the relationship between politics and religion, freedom, and the privileges given to refugees. The work addresses these social realities and provides a critical perspective toward them..

Anahtar Kelimeler

Modern Arabic Literature, Hafez Ibrahim, Poet of the Nile, Maqamah, Nights of Satih.

Kaynakça

• ‘Abbûd, Mârûn, Rûvvâd en-nahdatu’l-hadîse, Kâhire: Dâru’l-Hindâvi, 2013.
• Abdullah, es-Saîd Mahmûd, Hâfız İbrâhîm Dirâsat tahlîliyye li-siyratihi ve şi’rihi, İskenderiye: Mektebetü’t- Tiba’a Merkez Delta, 2000.
• Abdulmaksûd, Ahmed, Tatavvuru’l-Edebî’l-hadîs fî Mısr, Beyrut: 6.b., Dâru’l-Meʻarif, 1994.
• el-Akkâd, Abbâs Mahmud, Şuʻarâu Mısr ve bî’etuhüm fi’l-cîli’l-mâdî, Kahire: Matba‘atü’l-Hicâzî, 1937. Aktaş, Şerif, Roman Sanatı ve Roman İncelemesine Giriş, Ankara: Birlik Yayınları, 1984.
• Arslân, Şekîb, en-Nahdatu’l-’Arabîye fî’l-‘asr el-Hâdiru, Lübnan: ed-Dâru’t-Tekaddumiyeti, 2008. el-’Âtavî, Mus’ad ‘Îd, el-Edebu’l-’Arabî el-hadîs, Tebük: Mektebetü’l-Melik, 2009.
• Ayubi, Nazih, Arap Dünyasında Din ve Siyaset, Hazırlayan, Yavuz Alogan, İstanbul: Cep Kitapları, 1993. Ayyıldız, Erol, “Makâme”, DİA, XXVII, Ankara, 2003: 417-419.
• el-Cemȋa’, ‘Abdulmun’im İbrahim, Şa’iru’n-Nil Hâfız İbrahim, Hazırlayan, Ahmed Seyyid Ahmed vd., Kahire: Matabiu’l-Hey’etu’l-‘Amme li’l-İsti’lânet, 2016.
• el-Cündî, Abdülhamîd Sind, Hâfız İbrahim şa’iru’n-Nil, Kahire: 4.b., Dâru’l-Meʿârif, 1992.
• Cole, Juan, el-İsti’mâr ve’s-sevra fî’ş-şarku’l-avsat, Hazırlayan, ‘Annân ‘Alî eş-Şehâvî, el-Kâhira: el-Meclis li’s-Sekâfet el-A’le, 2001.
• Corcî, Zeydân, Târîhu âdâbi’l-lugati’l-ʿArabiyye, Kâhire: Hindâvi, 2013.
• Çetişli, İsmail, Metin Tahlillerine Giriş 2,“Hikâye, Roman, Tiyatro” Ankara: Akçağ Yayınları, 2016. Dayf, Şevkî, el-Edebu’l-ʿArabiyyu’l-muʿâsır fî Misra, Kâhire: Dâru’l-Me’ârif, 1961.
• Desûkî, Ömer, Neş’etü’n-nesri’l-Arabi’l-hadis ve tatavvurihi, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2007.
• Ebû Şâdî, Ahmed Zeki “Muhammed Hâfız İbrâhîm”, Kahire: Apollo, S. I, , s. 32-35, 1 Eylül 1932.
• Emin, Ahmed, Dîvânu Hâfız İbrâhîm, Kahire:1. Baskı için yazılan mukaddime, 3. Baskı, el-Hey’etu’l- Mısrıyyetu’l- ʻÂmme li’l- Kuttâb, 1987.
• Er, Rahmi, Çağdaş Arap Edebiyatı Seçkisi, Ankara: Vadi Yayınları, 2012.
• el-Fâhûrî, Hannâ, el-Mûcez fi’l-edebî’l-ʻArabiyyi ve târihihî, Beyrut: 3.b., Dâru’c-Cîl, 2003.
• ———, Hannâ, Târîhu’l-edebî’l-ʿArabî, “el-’edebu’l-hadîs”, Beyrut: 1.b., Dâru’c-Cîl, 1986. Fazlıoğlu, Şükran, Arap Romanında Türkler, İstanbul: Küre Yayınları, 2006.
• Forster, E. M., Roman Sanatı, Hazırlayan, Ünal Aytür, İstanbul: Adam Yayınları, 1985.
• Hâfız, Sabrî, “el-Kıssatu’l-kasîra” el-Edebu’l-’Arabî el-hadîs, Hazırlayan, ‘Abdü’l-’azîz es-Sebîl, Cidde: en-Nâdî el-Edebu’s-Sakâfî, 2002.
• Heykel, Ahmed Tatavvuru’l-edebî’l-hadîs fî Mısr, Kâhire: Dâru’l-Ma’ârif, 1993.
• el-Hulû, Muhammed Hârun, Hâfız İbrâhîm şa’iru’l-kavmiyeti ve’l-‘Arabiyeti, Mısır: ed-Dȃru’l-Kavmiyetu li’t-Tibâ’ati ve’l-Neşr, (ts.).
• Hûrânî, (Hourani), Albert, el-fikru’l-‘Arabî fî’l-‘asru’n-nahda‘1798-1939’, Hazırlayan, Kerîm ‘Azkûl, Beyrut: Dâru’n-Nehâr, 1968.
• Hüseyin, “‘İsâm Ebû Şendî, Hadîsu İsâ bin Hişâm ve Leyâlî Satîh beyne’l-makâmati ve’l-kıssati’l-hadiseti”,
• Mecelletü’l- ‘Ulumi’l-’Arabiyeti, S.31, s. 127-176, 1435/2020. Hüseyin, Taha, Hâfız ve Şevkî, Kahire: Mektebetü’l-Hancî, (ts.).
• ———, Min Târihi’l-Edebî’l-ʻArabî, Beyrut: 5.b., Dâru’l-ʻİlm lil-Melâyîn, 1991.
• İbn Hişâm, es-Sîretü’n-nebeviyye, en-nâşir, İbrahim Muhammed eş-Şenâvî, Tantâ: el-Mücelledü’l-evvelü, et-tabi’tu’l-u’le, Dȃru’s-Sahâbati li’t-Turâsi, 1416/1995.
• İbrâhîm, Hâfız, Leyâlî Satîh, Mısır: Matba‘atü Muhammed Muhammed Matar, (ts.).
• Kânî, Muhammed İsmail, Dîvânu Hâfız İbrahim, 2. Baskı için yazılan mukaddime, 3. b., Hazırlayan, Ahmed Emin vd., Kahire: el-He’yetu’l-Mısrıyyetu’l- ʻÂmme li’l- Kuttâb, 1987.
• Kaplan, Mehmet, Hikâye Tahlilleri, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2015.
• Karam, Anton Ğutâs, er-Remziyât ve’l-edebü’l-‘Arabî el-hadîs, Lübnan: Dâru’l-Keşşâf, 1949.
• Lutskiy, Borisoviç, Arap Ülkelerinin Yakın Tarihî ‘16. Yüzyıldan 20. Yüzyıla’, Hazırlayan, Turan Keskin, İstanbul: Yordam Kitap, 2016.
• Mesiha, Rofâîl, Hafız İbrahim şa’iru’s-siyasi, Mısır: 1. Baskı, Matba‘atü’l-İ’timad, 1948. Mübârek, Zekî, Hâfız İbrâhîm, Kahire: Dȃru’l-Cil li’t-Tiba’a ve’n-Neşr ve’t-Tevzi’,1991.
• en-Neccâr, Abdulvehhâb, “Safahât mechûle min hayâti Hâfız”, Kahire: Apollo, S. 11, Temmuz 1933.
• Nevfel, Yusuf, Hâfız İbrahim şa’iru’ş-şa’bi ve şa’iru’n-Nîl, Kahire: ed-Dȃru’l-Mısrıyyetu’l-Lübnaniyyetu, 1997. en-Nu’aymî, Hasan Muhammed, el-Edebu’l-’Arabîyyu’l-hadîs ‘neş’etehu ve tatvirih’, Cidde: Dâr Havârizm el-’Alemiye, 2019.
• Ortaylı, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yılı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2000. Râfi’î, Abdurrahman, Şuʿarâʾü’l-vatanîyye fî Mısr, Kahire: Dâru’l-Meʻarif, 1966. Reda, Muhammed Reşid, Mecelletü’l-Menar, c. II, s. 528, 1908.
• Rîmûn, Andre, el-Mısrîyûn ve’l-Fransîyûn fî’l-Kâhira 1798-1801, Hazırlayan, Beşîr es-Sibâ’î, Kâhire: ‘Ayn li’l-Dirâsât ve’l-Buhûs el-İnsânîye ve’l-İctimâ’îye, 2001.
• Rogan, Eugene, Araplar: Bir Halkın Tarihî, Hazırlayan, Cem Demirkan, İstanbul: Pegasus Yayınları, 2017. er-Rukâbî, Cevdet, el-Edebu’l ‘Arabî mîne’l-inhidâr ile’l-izdihâr, Dimaşk: Dâru’l-Fikr, 1982. es-Sa’danî, Mahmûd, ez-Zurafâ’u, Beyrut: Dȃru’l-’Avdetu, (ts.).
• es-Sadîk Kassûm, Neş’et ec-cins er-rivâ’î bi’l-meşrik el-’Arabî, Tunus: Külliyetu’l-Edeb, Menube, Dâru’l- Cunûb li’n-Neşr, 2004.
• Savran, Ahmet, 19. Yüzyılın Osmanlı Döneminde Yeni Arap Edebiyatı, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Yayını, 1991.
• es-Seyyîd, Ahmed Muhammed, er-Rivâyetu’l-insiyebîyeti ve te’sîruhâ ‘inde er-rivâ’iyîn el-’Arab, Cezayir: el-Mûessesetü’l-Vatanîye li’l-Kitâb, 1989.
• es-Seyyîd, Şefî’, İtticehâtu’r-rivâyetu’l-Mısrîye, el-Kahire: Mektebetü’ş-Şebâb, 1988.
• Sıdkî, Abdurrahman, Leyâlî Satîh dirâsatun tarihîyetun, tahliliyetun li’l-’asri ve’l-kâtibi ve’l-kitabi, Kahire: ed-Dȃru’l-Kavmiyetu li’t-Tibâ’ati ve’n-Neşri, 1964.
• eş-Şenâvî, Kâmil, Zu’âmau ve fennânûne ve udebâu, el-Memleketü’l-Müttehide: Müessesetü’l-Hindâvi, 2017. Şevket, Mahmûd, el-Fennu’l-kısasî fî’l-edebu’l-Mısrî el-hadîs, Kâhire: Dâru’l-Fikr’ul-‘Arabî, 1956.
• Taha Bedr, ‘Abdu’l-Muhsin, Tatavvuru’r-riveyetu’l-’Arabîyetu’l-hadîse fî Mısr ‘1870-1938’, Kâhire: Müessesetü’l-Ma’ârif li’t-Tibâ’a ve’n-Neşr, 1977.
• ‘Ubeyd, Ahmet, Zikra’ş-şa’ireyn Hâfız İbrâhîm ve Ahmed Şevkî, Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 1985. Ürün, Ahmet Kazım, Necip Mahfuz ‘Toplumsal Gerçekçi Romanları’, Konya: Çizgi Kitabevi, 2002. Vâdî, Taha, Dirâsât fî’n-nakdu’r-rivâye, Kahire: Dâru’l-Ma’ârif, 1994.
• ———, Medhal ilâ târîhi’r-rivâyeti’l-Mısriye, Kâhire: Dâru’n-Neşr li’l-Cema’ât, 1999.
• ———, er-Rivâyetu’s-siyâsiyetu, Kahire: Dâru’n-Neşr li’l-Cema’âtu’l-Mısrîye, 2002. Yalar, Mehmet, Modern Arap Edebiyatına Giriş, Bursa: Emin Yayınları, 2009.
• Yanık, Nevzat Hafız, Mahmud Sami Paşa el-Bârûdî Hayatı, Edebî kişiliği ve Eserleri, (Doktora Tezi), Erzurum: Atatürk Üniv, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doğu Dilleri ve Edebiyatları Anabilim Dalı, 1991.
• Yazıcı, Hüseyin, “Hâfız İbrâhîm”, DİA, XV, İstanbul, 1997: 91-92.
• Yıldız, Ahmet, Nil Şairi Hâfız İbrâhîm ve Siyasi Şiirleri, Konya: Palet Yayınları, 2017. ez-Zeyyât, Ahmed Hasan, Târîhu’l-edebî’l-’Arabî, Kahire: Dâr Nehdati Mısr lî’t-Tibâ’a ve’n-Neşr, 2013.