Which was Written First: Asrār al-balāga or Dalāil al-i’jāz? A Study on Determining the Writing Dates of the Two Works

Yıl 2024, Sayı: 45, 209 - 249, 03.10.2024

İsmail Araz

https://doi.org/10.26650/jos.1477469

Öz

In this research, the aim is to determine the timeline for the creation of the works Asrār al-balāga and Dalāil al-i’jāz by the 11th-century scholar ʿAbd al-Qāhir alJurjānī (d. 471/1078-1079). Al-Jurjānī did not specify which of these works, which encompassed poetry criticism, rhetoric, and i’jāz, was composed first. This lack of clarity has led to the debate on whether Asrār was written before Dalāil. Over the years, researchers have approached this issue primarily through implied evidence, leaving room for speculation and avoiding definitive conclusions. In contrast, this study is grounded in a manuscript that provides crucial insights into the timing of Dalāil’s composition. The study begins by presenting the perspectives of researchers on this topic and subsequently conducts a thorough analysis of significant copies of Dalāil. Within this framework, notable conclusions about al-Jurjānī’s scholarly pursuits were drawn by scrutinizing the information in the manuscript, which conveys the statements of a contemporary of al-Jurjānī named Abû Zayd from Jurjān. This pioneering study aims to enhance our understanding of al-Jurjānī’s scholarly endeavors and objectives by identifying the chronology of Asrār and Dalā’il, recognized as fundamental sources of rhetoric.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, ʿAbd al-Qāhir al-Jurjānī, Abū Zayd al-Jurjānī, Asrār, Dalā’il

Hangisi Önce Yazıldı: Esrârü’l-belâga mı yoksa Delâilü’li‘câz mı? İki Eserin Yazım Tarihinin Tespiti Üzerine Bir İnceleme

Öz

Bu çalışmada, V./XI. yüzyıl âlimlerinden Abdülkâhir el-Cürcânî’nin (ö. 471/1078- 1079) Esrârü’l-belâga ve Delâilü’l-i‘câz eserlerinin yazım tarihinin tespiti amaçlanmıştır. Cürcânî şiir eleştirisi, belagat ve i‘câz konularına yer verdiği söz konusu eserlerden hangisini önce kaleme aldığına dair herhangi bir bilgi sunmamıştır. Bu durum, “Önce Esrâr mı yazılmıştır yoksa Delâil mi?” problemini ortaya çıkarmıştır. XX. yüzyıldan itibaren araştırmacılar arasında önemli bir tartışma konusu olan mezkûr problem, daha çok örtük deliller üzerinden ele alınmıştır. Bu ise, araştırmacıların kesinlik ifade eden yargılardan olabildiğince uzak durarak sadece varsayımlarda bulunmalarına neden olmuştur. Bahsi geçen araştırmacıların örtük delillerinden farklı olarak bu çalışmada, Delâil eserinin ne zaman kaleme alındığına dair önemli bilgiler sunan yazma bir nüshadaki açıklamalar temel alınmıştır. Çalışmanın kapsamı gereği, öncelikle araştırmacıların konu hakkındaki görüşlerine yer verilmiş, sonrasında ise Delâil eserine ait önemli nüshalar üzerinde inceleme yapılmıştır. Bu bağlamda, Cürcânî ile aynı dönemde yaşamış olan Ebû Zeyd ismindeki Cürcânlı birinin açıklamalarını aktaran nüshadaki bilgiler tahlil edilerek Cürcânî’nin ilmî serüvenine ilişkin bazı tespitlerde bulunulmuştur. Alanında ilk olan bu çalışmanın temel amacı, belagatin temel kaynakları kabul edilen Esrâr ve Delâil eserlerinin yazım tarihini tespit ederek Cürcânî’nin ilmî serüveninin daha kapsamlı anlaşılmasına katkı sunmaktır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagati, Abdülkâhir el-Cürcânî, Ebû Zeyd el-Cürcânî, Esrâr, Delâil

Kaynakça

• Abbas, İhsan. Târîhü’n-nakdi’l-edebî ‘inde’l-Arab nakdü’ş-şi‘r mine’l-karni’s-sânî hatta’l-karni’s-sâmin el-hicrî. Beyrut: Dâru’s-Sekâfe, 4. Baskı, 1404/1983. google scholar
• Abbas, Fazl Hasan-Senâ. İ‘câzü’l-Kur’âni’l-Kerîm. Amman: Dâru’n-Nefâis, 8. Baskı, 2015. google scholar
• Abdurrahman, Taha. el-Lisân ve’l-mîzân ev et-tekevsürü’l-‘aklî. DârülBeyzâ: el-Merkezü’s-Sekâfî el-Arabî, 1998. google scholar
• Abdürrâzik, Ali. Emâlî Abdirrâzik min ‘ulemâ’i’l-Ezher fî ‘ilmi’l-beyân ve târîhih. Mısır: Matbaatü Mikdâd, 1330/1912. google scholar
• Abdürrâzik, Hasan İsmâil. Merâhilü’l-bahsi’l-belâgî fi’l-lugati’l-Arabiyye. Kahire: Dâru’t-Tibâ‘a el-Muhammediyye, 1979. google scholar
• Abdürrâzik, Hasan İsmâil. Delâilü’l-i‘câz beyne Ebî Saîd es-Sîrâfî ve’l-Cürcânî. Kahire: Dâru’t-Tibâ‘a el-Muhammediyye, 1411/1991. google scholar
• Ahmed, Muhammed Halefullâh. Mine’l-vicheti’n-nefsiyye fî dirâseti’l-edeb ve nakdih. Kahire: Matbaatü Lecneti’t-Te’lîf ve’t-Terceme ve’n-Neşr, 1366/1947. google scholar
• ‘Ayyâd, Şükrî Muhammed. KitâbüAristötâles fi’ş-şi‘r (naklEbîBişrMettâ b. Yûnusel-Kunnâîmine’s-Süryânî ila’l-‘Arabî. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyye el-‘Âmme li’l-Kitâb, 1993. google scholar
• el-Bahîtâvî, İmâd Muhammed Mahmûd. Menâhicü’l-bahsi’l-belâgî ‘inde’l-Arab (dirâse fi’l-ususi’l-ma‘rifiyye). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2012. google scholar
• el-Bâkıllânî, Ebû Bekr. İ‘câzü’l-Kur’ân. thk. es-Seyyid Ahmed Sakr. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1954. google scholar
• Bedevî, Ahmed Ahmed. Abdülkâhir el-Cürcânî ve cühûduh fi’l-belâgati’l-Arabiyye. Kahire: Mektebetü Mısr, 1962. google scholar
• el-Bekkâ’, Muhammed Kâzım. el-Medhalü’n-nahvî li’l-i‘câzi’l-Kur’ânî ‘inde’l-Cürcânî (nazariyyetü’n-nazm). Kahire: Ma‘hedü’l-Mahtûtâti’l-Arabiyye, 1442/2021. google scholar
• el-Beyhakî, Ebü’l-Hasen Zahîrüddîn Alî b. Zeyd. Lübâbü’l-ensâb ve’l-elkâb ve’l-a‘kâb. thk. es-Seyyid Mehdî er-Recâî. 2 cilt. Kum: Mektebetü Âyetullâh el-‘Uzmâ el-Mar‘aşî, 1990. google scholar
• Bihbehânî, Seyyid Muhammed Tabâtabâî. Fihrist-i nüshahâ-yî hattî Kitâbhâne-i Meclisi Şûrâ-yi İslâmî. Tahran: Kitâbhâne, Mûze ve Merkez-i İsnâd Meclis-i Şûrâ-yi İslâmî, 1386/1966. google scholar
• Bû Mencel, Abdülmelik. Ta‘sîlü’l-belâga buhûs nazariyye ve tatbîkiyye fî usûli’l-belâgati’l-Arabiyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2022. google scholar
• el-Cürcânî, Abdülkâhir. Delâilü’l-i‘câz. Bursa: İnebey Yazma Eser Kütüphanesi, Hüseyin Çelebi Koleksiyonu, 913. google scholar
• el-Cürcânî. Delâilü’l-i‘câz. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Esad Efendi Koleksiyonu, 3004. google scholar
• el-Cürcânî. Delâilü’l-i‘câz. haz. Muhammed Abduh-Muhammed Mahmûd et-Türküzî eş-Şinkîtî. Gözden geçiren: Reşîd Rızâ. Kahire: Matbaatü’l-Menâr, 2. Baskı, 1331/1913. google scholar
• el-Cürcânî. Delâilü’l-i‘câz. thk. Muhammed b. Tâvît. Tetuan: el-Matbaatü’l-Mehdiyye, 1950. google scholar
• el-Cürcânî. Esrârü’l-belâga. thk. Hellmut Ritter. İstanbul: Matbaatü Vezârati’l-Ma‘ârif, 1954. google scholar
• el-Cürcânî. Delâilü’l-i‘câz. thk. Muhammed Abdülmün‘im Hafâcî. Kahire: Mektebetü’l-Kâhire, 1389/1969. google scholar
• el-Cürcânî. Esrârü’l-belâga. thk. Muhammed Abdülmun‘im Hafâcî. Kahire: Mektebetü’l-Kâhire, 1399/1979. google scholar
• el-Cürcânî. Kitâbü’l-Muktesid fî şerhi’l-Îzâh. thk. Kâzım Bahr el-Mercân. 2 cilt. Irak: Menşûrât Vizâreti’s-Sekâfe ve’l-İ‘lâm (Dâru’r-Reşîd li’n-Neşr), 1982. google scholar
• el-Cürcânî. Delâilü’l-i‘câz. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. Kahire: Matbaatü’l-Medenî, 3. Baskı, 1413/1992. google scholar
• el-Cürcânî. Esrârü’l-belâga. şrh. Muhammed İbrâhim Şâdî. Mısır/Mansûra: Dâru’l-Yakîn, 2. Baskı, 2018. google scholar
• Dayf, Şevkî. el-Belâga tetavvur ve târîh. Kahire: Dâru’l-Maârif, 9. Basım, ts. google scholar
• ed-Dımaşkî İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Alî. Tebyînü kezibi’l-müfterî fîmâ nüsibe ile’l-İmâm Ebi’l-Hasen el-Eş‘arî. google scholar
• thk. Hüsâmeddîn el-Kudsî. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 2. Baskı, 1399/1979. google scholar
• Dirâyetî, Mustafa. Fihristgân-i nüshehâ-yî hattî İran (Fenha). 45 cilt. Tahran: Sazmân-i İsnâd ve Kitâbhâne-i Millî-yi Cumhûrî-yi İslâmî-yi Îrân, 1394/2015. google scholar
• Ebû Alî, Muhammed Berekât Hamdî. Me‘âlimü’l-menheci’l-belâgî ‘inde ‘Abdilkâhir el-Cürcânî. Amman: Dâru’l-Fikr, 1405/1984. google scholar
• Ebû Mûsâ, Muhammed Muhammed. Medhal ilâ kitâbey Abdilkâhir el-Cürcânî. Kahire: Mektebetü Vehbe, 3. Baskı, 2018. google scholar
• Ebû Mûsâ. el-İ‘câzü’l-belâgî: dirâse tahlîliyye li-türâsi ehli’l-‘ilm. Kahire: Mektebetü Vehbe, Genişletilmiş Yeni Baskı, 2020. google scholar
• Ebû Mûsâ. el-İ‘câzü’l-belâgî el-kitâbü’s-sânî: el-Bâkıllânî-Abdülkâhir-es-Süyûtî-er-Râfiî. Kahire: Mektebetü Vehbe, 2021. google scholar
• el-Emîn, Muhsin. A‘yânü’ş-Şîa. 11+1 cilt. Beyrut: Dâru’l-Teârüf li’l-Matbûât, 1403/1983. google scholar
• Hafâcî, Muhammed Abdülmun‘im. Abdülkâhir el-Cürcânî ve’l-belâgatü’l-Arabiyye. Kahire: el-Matbaatü’l-Münîriyye, 1371/1951. google scholar
• el-Hatîb, Abdülkerîm. İ‘câzü’l-Kur’ân: el-i‘câz fî dirâsâti’s-sâbikîn dirâse kâşife li-hasâisi’l-belâgati’l-Arabiyye ve me‘âyîrihâ. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1974. google scholar
• Hilâl, Muhammed Guneymî. en-Nakdü’l-edebî el-hadîs. Kahire: Nahdatü Mısr li’t-Tibâ‘a ve’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 1997. google scholar
• Hilâl, Riyâd. “Difâ‘ ‘an ‘ulemâi’l-belâga”, Mecelletü’l-Ezher, 16/2 (Safer, 1364/1945). google scholar
• Hüseyin, Abdülkâdir. Eserü’n-nuhât fi’l-bahsi’l-belâgî. Kahire: Dâru Garîb li’t-Tibâ‘a ve’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 1998. google scholar
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnusiyye li’n-Neşr, 1984. google scholar
• İbn Ebü’l-İsba‘, Ebû Muhammed Zekiyyüddîn. Bedî‘ü’l-Kur’ân. thk. Hıfnî Muhammed Şeref. Kahire: Nahdatü Mısr li’t-Tiba‘a ve’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 1377/1957. google scholar
• İbnü’l-Kıftî, Ebü’l-Hasen Cemâlüddîn. İnbâhü’r-ruvât ‘alâ enbâhi’n-nühât. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. 4 cilt. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1406/1986. google scholar
• el-İsfahânî, Râgıb. Müfredât elfâzi’l-Kur’ân. thk. Safvân Adnân Dâvûdî. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 4. Baskı, 1430/2009. google scholar
• el-İsfahânî, Mirza Abdullah Efendi. Riyâzü’l-'ulemâ’ ve hiyâzü’l-fuzala. thk. es-Seyyid Ahmed el-Hüseynî. 7 cilt. Kum: Matbaatü’l-Hayyâm, 1401/1981. google scholar
• Konaklı, Numan. “Abdülkahir Cürcanî’nin İ‘cazü’l-Kur’an Fikrine Katkıları”. Doktora tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014. google scholar
• Matlûb, Ahmed. Abdülkahir el-Cürcanî belagatuh ve nakduh. Kuveyt: Vekâlatü’l-Matbû‘ât, 1393/1973. google scholar
• Muhammed, Ahmed Sa‘d. el-Usûlü’l-belagiyye fî kitabi Sîbeveyh ve eserüha fi’l-bahsi’l-belagî. Kahire: Mektebetü’l-Âdâb, 1999. google scholar
• Mûsâ, Ahmed İbrâhim. es-Sibgü’l-bedî‘î fi’l-lugati’l-Arabiyye. Kahire: Dâru’l-Kâtibi’l-Arabî li’t-Tibâ‘a ve’n-Neşr, 1388/1969. google scholar
• Ömer, Cemal. Hakeza tekelleme Nasr Ebû Zeyd (el-cüzü’l-evvel) min nassi’l-mushaf ila hitabati’l-Kur’an. Windsor: Müessesetü Hindâvî, 2022. google scholar
• Polat, Salahattin. Metin Tenkidi. İstanbul: M. Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2. Baskı 2015. google scholar
• er-Râzî, Fahreddin. Nihayetü’l-îcaz fî dirayeti’l-i‘caz. thk. Nasrullah Hacımüftüoğlu. Beyrut: Dâru Sâdır, 1424/2004. google scholar
• es-Sekkâkî, Ebû Ya‘kûb. Miftahu’l-‘ulûm. thk. Naîm Zerzûr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403/1983. google scholar
• es-Sübhânî, Ca‘fer. Tarîhü’l-fikhi’l-İslamî ve edvaruh. Beyrut: Dâru’l-Edvâ’, 1419/1999. google scholar
• es-Südeys, Ahmed b. Sâlih. “et-Takdîm ve’t-te’hîr ‘inde ‘Abdilkâhir el-Cürcânî fî kitâbeyh el-Esrâr ve’d-Delâil”. Mecelletü’l-‘Ulûmi’l-Arabiyye, 39 (Ocak 2016). google scholar
• et-Teftâzânî, Sa‘düddîn. el-Muhtasar şerh Telhîsi’l-Miftah. thk. Acâc Avde Bergaş. Dımaşk: Dâru’t-Takvâ, 1442/2021. google scholar
• Tekin, Ahmet. ‘Abdulkâhir el-Curcânî ve Esrâru’l-belâga Adlı Eseri. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2021. google scholar
• el-Umerî, Muhammed. el-Belâgatü’l-Arabiyye usûluhâ ve imtidâdâtuhâ. Mağrip: Efrikyâ eş-Şark, 1999. google scholar
• ez-Zahhâr, Necâh Ahmed. eş-Şevâhidü’ş-şi‘riyye fî kitâbi Delâili’l-i‘câz li’ş-Şeyh Abdilkâhir el-Cürcânî. Mekke: Câmiatü Ümmülkurâ, 1416/1996. google scholar
• Zehrân, el-Bedrâvî.‘Âlimü’l-lugati Abdülkâhir el-Cürcânî. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1399/1979. google scholar