The Naval Battle of Dhāt al-Ṣawārī (34/654-655)

Yıl 2024, Sayı: 45, 367 - 387, 03.10.2024

Murat Öztürk , İsmail Koçuk

https://doi.org/10.26650/jos.1505534

Öz

Naval activities of the Muslim Arabs in the Middle East and central Mediterranean led to a famous sea battle with the Byzantine Empire, known as Dhāt al-Ṣawārī since the ships’ masts dominated the panorama. During the reign of Caliph ʿUthmān, the governors of Syria and Egypt, Muʿāwiya b. Abī Sufyān and ʿAbd Allāh b. Saʿd b. Abī Sarḥ, respectively, built a strong navy to protect the coastal cities and the newly conquered territories, and also to break the power of the Byzantium in the Mediterranean. ʿAbd Allāh b. Saʿd sailed from ʿAkkā to the northwest with the Egyptian and Shām fleets 200 ships strong. In response to the Muslim campaign, the Byzantine navy set sail under the personal command of Emperor Constans II (641-668). When the naval battle began on the coast of Finike (Phoenix) in Antalya, the Muslims tied the enemy ships to their own with ropes and chains and then started a hand-to-hand combat as if they were on land. When the battle was over towards noon, according to the sources, the sea was red with blood and the Emperor barely escaped from captivity under disguise. With the decisive victory of the Islamic Caliphate in 31 (652) or 34 (655), the Byzantine Empire not only lost its most valuable cities in the East, but also found a rival that was about to launch large-scale campaigns in the Mediterranean. This article examines Dhāt al-Ṣawārī (The Battle of the Masts) in light of the information from the main sources.

Anahtar Kelimeler

Dhāt al-Ṣawārī, Caliph ʿUthmān, Muʿāwiya, the Byzantine Empire, Constans II

Zâtü’s-Savârî Deniz Muhârebesi (34/654-655)

Öz

Yakın Doğu ve Orta Akdeniz’de yürüttüğü bahrî faâliyetler neticesinde Müslüman Araplar ile Bizans İmparatorluğu’nun karşı karşıya geldikleri, gemi direklerinin panoramaya hâkim olmasından ötürü Zâtü’s-Savârî olarak adlandırılan çarpışma, meşhur bir deniz savaşıdır. Hz. Osmân (23-35/644-656) devrinde Suriye (Şâm) Vâlisi Muâviye b. Ebû Süfyân (ö. 60/680) ve Mısır Vâlisi Abdullah b. Sa‘d b. Ebû Serh (ö. 36/656-657) tarafından kıyı şehirleriyle, yeni fethedilen yerlerin muhâfazası ve Bizanslıların Akdeniz’deki kuvvetini azaltmak amacıyla muhkem bir donanma inşâ edildi. En nihâyetinde Abdullah b. Sa‘d, 200 gemiden müteşekkil Mısır ve Şâm filolarıyla Akkâ’dan kuzeybatı yönünde denize açıldı. Müslümanların bu seyrüseferine karşılık Bizans donanması bizzat İmparator II. Konstans (641-668) kumandasında harekete geçti. İki taraf arasında Antalya’nın Finike sâhilinde deniz harbi başladığında Müslümanlar halat ve zincirlerle düşman gemilerini kendi binitlerine bağlayıp karada muhârebe eder gibi Bizans askerleriyle göğüs göğüse çarpışmaya başladılar. Kaynakların rivâyetine göre; savaş öğlene doğru bittiğinde, deniz akan kanlarla kırmızıya boyanmış ve İmparator II. Konstans esir düşmekten ancak tebdîl-i kıyâfetle kurtulabilmişti. 31 (652) veya 34 (655) yılında meydana gelen, İslâm Hilâfeti’nin kesin zaferiyle neticelenen bu harp ile Bizans İmparatorluğu yalnızca doğudaki en kıymetli şehirlerini yitirmekle kalmamış, ayrıca Akdeniz’de geniş çaplı harekâtlara başlayacak bir rakibi de karşısında bulmuştu. Bu bağlamda makalede ana kaynakların verdiği mâlûmat ışığında Zâtü’s-Savârî (Direkler Savaşı) tetkik edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Zâtü’s-Savârî, Hz. Osmân, Muâviye, Bizans İmparatorluğu, II. Konstans

Kaynakça

• Agapius. Kitab al-‘Unvan-Histoire Universelle. Fransızca trc. Alexandre Vasiliev. II. Kısım. Patrologia Orientalis, 8. cilt. Paris: 1912. google scholar
• Ahrweiler, Helene. Byzance et laMer. Paris: Presses Universitaires de France, 1966. google scholar
• Aycan, İrfan. “Ebü’l-A‘ver”. DİA. X: 295. İstanbul: TDV, 1994. google scholar
• Beihammer, Alexander D. “The First Naval Campaign of the Arabs against Cyprus (649, 653): A Reexamination of the Oriental Source Material”. Graeco-Arabica 9-10 (2004): 47-68. google scholar
• Belâzürî. Ensâbü’l-Eşrâf. Nşr. Mahmud Firdevs el-Azem, 5. cilt. Dımaşk: 1999. google scholar
• Bosworth, Clifford E. “Dhât al-Şawârî”. The Encyclopaedia of İslam 2. Supplement. 12:221-222. Leiden: Brill, 2004. google scholar
• Bowen, Richard LeBaron. “Maritime Superstitions of the Arabs”. American Neptune 15 (1955): 5-48. google scholar
• Christides, Vassilios. “Two Parallel Naval Guides of the Tenth Century: Qudâma’s Document and Leo Vl’s Naumachica: A Study on Byzantine and Moslem Naval Preparedness”. Graeco-Arabica 1 (2012): 52-105. google scholar
• Christides, Vassilios. “The Naval Battle of Dhât al Şawâri A. H. 34/A. D. 655-656 A Classical Example of Naval Warfare Incompetence”. Byzantina 13/2 (1985): 1331-1345. google scholar
• Christides, Vassilios. “The Naval Battle of Dhât al Şawâri Revisited (ca 653, 654 or 655)”. Maritime Contacs of the Past, Deciphering Connections amongst Communities. Editör: Sila Tripati, içinde 513-531. New Delhi: Delta Book World, 2014. google scholar
• Christides, Vassilios. “The Literary Sources of the Battle of Dhât al Şawâri”. Greece, Rome, Byzantium and Africa: StudiesPresented to BenjaminHendrickx on his Seventy-Fifth Birthday. Editör: William Henderson, Effrosyni Zacharopoulou, içinde 153-175. Atina: Herodotos, 2016. google scholar
• Conrad, Lawrence I. “The Conquest of Arwâd: A Source-Critical Study in the Historiography of the Early Medieval Near East”. The Byzantine andEarly Islamic Near East, I, Problems in the Literary Source Material. Editör: Averil Cameron ve Lawrence I. Conrad, içinde 317-401. Princeton-New Jersey: The Darwin Press, 1992. google scholar
• Conrad, Lawrence I. “Islam and the Sea: Paradigms and Problematics”. Al-Qantara 23/1 (2002): 123-154. google scholar
• Ebü’l-Ferec. Abû’lFarac Tarihi. Türkçe trc. Ömer Rıza Doğrul. 1. cilt. Ankara: TTK, 1945. google scholar
• Eickhoff, Ekkehard. Seekrieg undSeepolitik Zwischen İslam und AbendlandDas Mittelmeer unter Byzantinicher und ArabicherHegemonie (650-1040). Berlin: De Gruyter, 1966. google scholar
• Elmakias, Avraham, The Naval Commanders of Early İslam. İngilizce trc. Limor Yungman, Gorgias Press 2018. google scholar
• Fahmy, ‘Aly Muhammad. Muslim Sea-Power in the Eastern Mediterranean from the Seventh to the Tenth Century A.D. (Studies in Naval Organisation). London: Don Bosco, 1950. google scholar
• Fahmy, ‘Aly Muhammad. “The Muslim Navy during the Days of the Early Caliphate”. The Islamic Review 15/3 (1952): 24-25. google scholar
• Fayda, Mustafa. “Abdullah b. Sa'd b. Ebû Serh”. DİA. I: 130-131. İstanbul: TDV, 1988. google scholar
• Hâshmî, Yusuf 'Abbâs. “Dhâtu’s-Şawârî: A Naval Engagement Between the Arabs and Byzantines”. The Islamic Quarterly 6/1-2 (1961): 55-64. google scholar
• Hillenbrand, Carole. The Crusades: IslamicPerspectives. Edinburg: Edinburg University Press, 1999. google scholar
• Hitti, Philip K. Siyâsî ve Kültürel İslam Tarihi. Türkçe trc. Salih Tuğ. 1. cilt. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1980. google scholar
• Hourani, George F. Arab Seafaring. Princeton: Princeton University Press, 1995. google scholar
• İbn A‘sem el-Kûfî. Kitâbü’l-Fütûh. Nşr. ‘Ali Şîrî. 2. cilt. Beyrut: 1411. google scholar
• İbn Abdülhakem, Ebü’l-Kâsım. Fütûhi Mısr ve’l-Mağrib. Nşr. Abdülmü‘nim Âmir. Kahire: t. y. google scholar
• İbn Haldûn. el-İber ve dîvânü’l-mübtede ’ ve’l-haber f eyyâmi’l-Arab ve’l-Acem ve’l Berber. Nşr. Halîl Şehâde. 2. cilt. Beyrut: 2000. google scholar
• İbn Haldûn. Mukaddime. Türkçe trc. Süleyman Uludağ. 1. cilt. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2005. google scholar
• İbn Kesîr. el-Bidâye ve’n-nihâye. Türkçe trc. Mehmet Keskin. 7. cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1994. google scholar
• İbn Tağrîberdî. en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mısr ve’l-Köhire. Nşr. Heyet. 1. cilt. Kahire: t. y. google scholar
• İbnü’l-Esîr. el-Kâmil fi’t-Târih Tercümesi. Türkçe trc. Ahmet Ağırakça. 3. cilt. İstanbul: Bahar Yayınları, 1986. google scholar
• Khalilieh, Hassan S. Islamic Maritime Law-An Introduction. Leiden-Boston-Köln: Brill, 1998. google scholar
• Khalilieh, Hassan S. “Capacity and Regulations against Overloading of Commercial Ships in Byzantine and Islamic Maritime Practices”. Journal ofMedieval History 31/3 (2005): 243-263. google scholar
• el-Kindî, Ebû Ömer. Kitâbü’l-Vülât ve Kitâbü’l-Kudât. Nşr. R. Guest. Kahire: t. y. google scholar
• Kpıapüç, E^avoufk AeÇikö Tnç MeaamviK^çEkknviK^ç AnpâSouç ^pappaTs^aç 1100-1169. IV: 163. 0EGaaXovû<n: 1975. google scholar
• Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Müslümanların Akdeniz’i Keşfine Dair”. Akdeniz’de İslâm Medeniyeti, Milletlerarası google scholar
• Konferans Tebliğleri, Lefkoşa 1-4 Aralık 2010, içinde 185-196. İstanbul: IRCICA, 2013. google scholar
• Kyrris, Costas P. “The Nature of the Arab-Byzantine Relation in Cyprus from the Middle of the 7th to the Middle of the 10th Century A. D.”. Graeco-Arabica-First International Congress on Grek and Arabic Studies. 3. cilt, içinde 149-175. Atina: 1984. google scholar
• Lewis, Archibald R. Naval Power and Trade in the Mediterranean A. D. 500-1100. Princeton-New Jersey: Princeton University Press, 1951. google scholar
• Lewis, Archibald, R.-Timothy J. Runyan. European Naval and Maritime History, 300-1500. Bloomington: Indiana University Press, 1990. google scholar
• Mâhir, Suâd. el-BahriyyefîMısri’l-İslâmiyye ve asaruha’l-bakıyye. Cidde: 1979. google scholar
• Makrîzî. el-Mevaiz ve’l-i ‘tibâr bi-(fî) zikri’l-hıtat ve’l-âsâr, Nşr. Muhammed Zeynühüm ve Mediha eş- Şarkâvî. 1. cilt. Kahire: 1998. google scholar
• Mes‘ûdî. Le livre de l’avertissement et de la revision. Fransızca trc. Carra de Vaux. Paris: 1896. google scholar
• Nicolle, David. Medieval Warfare Source Book: Christian Europe andIts Neighbours. 2. cilt. London-New York: Brockhampton Press, 1995-1996. google scholar
• Özaydın, Abdülkerim. “Büsr b. Ebû Ertât”. DİA. VI: 494. İstanbul: TDV, 1992. google scholar
• Öztürk, Murat. “Fâtımîler’in Deniz Gücü ve Akdeniz Hâkimiyeti”. Doktora tezi. İstanbul Üniversitesi 2012. google scholar
• Öztürk, Murat. “ “İhtiyat mı? Korku mu?” Hz. Ömer’in (13-23/634-644) Deniz ve Denizciliğe Bakışı”. Tarih Dergisi 72 (2020): 21-43. google scholar
• Öztürk, Murat. “Hz. Osmân Döneminde (23-35/644-656) Denizcilik Faaliyetleri”. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 18 (2021): 195-230. google scholar
• Öztürk, Murat, “Bizans İmparatorluğu ve İslâm Hilâfeti Arasında Paylaşılamayan Ada: Kıbrıs (28-353/648-965)”, Şarkiyat Mecmuası / Journal of Oriental Studies, 41 (2022), s. 267-304. google scholar
• Öztürk, Murat. “Zâtüssavârî”. DİA. XLIV: 152-153. İstanbul: TDV, 2013. google scholar
• Runciman, Steven. “Deniz Kuvvetlerinin Ortaçağ Tarihindeki Rolü”. III. Türk Tarih Kongresi (Ankara 15-20 Kasım 1943), içinde 156-164. Ankara: TTK, 1948. google scholar
• Rûsan, Muhammed Ali. “Neş’etü tatavvuri’l-ustûli’l-İslâmî fi zamâni Halife Osmân b. Affân”, Mecelletü Müşkât li’l-Ulûmî’l-İctimaiyye ve’l-İnsaniyye 2/1 (2015): 57-86. google scholar
• Sâlim, Abdülaziz. Târîhu’l-Bahriyyeti’l-İslamiyye fi Mısr ve’ş-Şam. Beyrut: 1981. google scholar
• Sebeos, The Armenian History Attributed to Sebeos. İngilizce trc. ve notlandırma: R. W. Thomson, tarihsel yorumu: James Howard-Johnston, Liverpool University Press 1999. google scholar
• Stratos, Andreas N. “The Naval Engagement at Phoenix”. CharanisStudies, Essays inHonor of Peter Charanis, Rutgers University Press, içinde 229-247. New Brunswick-New Jersey: 1980. google scholar
• Süryânî Mihail. Chronique deMichel le Syrien-Palriarche Jacobite d’Antioche (1166-1199). Fransızca trc. J. B. Chabot. 2. cilt. Paris: 1904. google scholar
• Taberî. Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk. Nşr. Muhammed Ebû’l-Fazl İbrahim. 4. cilt. Kahire: t. y. google scholar
• Theophanis Chronographia. Nşr. C. de Boor. 1. cilt. Leipzig: 1883. google scholar
• Theophanes Confessor. The Chronicle of Theophanes, An English Translation of Anni Mundi 6095-6305 (A. D. 602-813), with Introduction and notes. İngilizce trc. Harry Turtledove. Philadelphia: University of Philadelphia Press, 1982. google scholar
• Theophanes Confessor. The Chronicle of Theophanes Confessor-Byzantine and Near Eastern History, (AD 284-813). İngilizce trc. Cyrill Mango ve Roger Scott. Oxford: Oxford University Press, 1997. google scholar