Gelenekle Sol Arasında Sıkışmış Bir Siyasal Hareket: (Türkiye) Birlik Partisi

Yıl 2017, Cilt: 26 Sayı: 2, 27 - 52, 20.12.2017

Atıl Cem Çiçek , Selçuk Aydın , Hüseyin Baran

Öz

Birlik Partisi (BP) 1966’da bir grup Alevinin bir araya gelerek oluşturduğu bir siyasal partidir. Daha sonra adı Türkiye Birlik Partisi (TBP) olacak olan parti siyasal yaşamı boyunca çeşitli ideolojik dönüşümler geçirmiştir. (T)BP’nin kuruluş aşamasında seslenmeye çalıştığı kitlenin “geleneksel Alevi” kesimi olduğu görülmektedir. Bu çerçevede Hacı Bektaş Dergâhı’nın (HBD) partiye önemli sayılabilecek ölçüde katkı sağladığı söylenebilir. HBD’nin parti içerisindeki ağırlığına rağmen çeşitli faktörlerin katkısıyla (T)BP bir sol parti hüviyeti kazanmıştır. Aleviliği daha çok solun dışında kültürel/dinsel bir temsil olarak gören HBD ve temsil ettiği kesimler süreç içerisinde partiden uzaklaşmışlardır. TBP 1969 seçimlerinde gelenekle kurduğu bağ sayesinde parlamentoya 8 vekil göndererek görece başarılı bir performans sergilemiştir. Aynı başarı 1973 ve 1977 seçimlerinde görülmemektedir. Bu çalışma her iki dönem arasındaki farkı TBP’nin gelenek ya da solla kurduğu bağı dikkate alarak incelemeye çalışmaktadır. Bu inceleme partinin programları ve parti ileri gelenlerinin söylev ve demeçlerini dikkate alarak yapılmıştır. Çalışmada betimsel ve tarihsel araştırma yöntemleri kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Alevilik, Birlik Partisi, Türkiye Birlik Partisi, Hacı Bektaş Dergâhı, Türk siyasal yaşamı

A Political Movement Stucked between Tradition and Left: (Turkish) Unity Party

Öz

The Unity Party (BP) was a political party that was established by a group of Alevis in 1966. The party, which later came to be named the Turkish Unity Party (TBP), had gone through several ideological transformations throughout its political life. We know that “traditional” Alevis are a group that the TBP tried to address during its foundation period. Within this framework, we can conclude that the Hadji Bektashi Dervish Convent (HBD) contributed to the party on a seemingly significant scale. Despite the influence of the HBD within the party, the TBP gained the identity of a leftist party due to several factors. Meanwhile, with Alevism regarded as a cultural/religious representation rather than as a leftist ideology, the HBD and its representative sections alienated themselves from the party. Thanks to its connection with tradition, the TBP had shown a relatively successful performance by sending eight representatives to parliament. The same success, however, was not observed in the 1973 and 1977 elections. This study examines the difference in the party’s success between the period when it was founded and the 70s in an effort to consider the connection established by the TBP with tradition and/or the leftists. This examination was based on the party’s programs and the addresses and statements of the party’s dignitaries. Descriptive and historical research methods were used in the study. 

Anahtar Kelimeler

Alevism, Unity Party, Turkish Unity Party, Hacı Bektaş Dergâhı, Turkish political life

Kaynakça

• Ahmad, F. & Ahmad B. (1976). Türkiye’de çok partili politikanın açıklamalı kronolojisi 1945-1971. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Ata, K. (2007). Alevilerin ilk siyasal denemesi Türkiye Birlik Partisi (1966-1980). Ankara:Kelime Yayınevi.
• Aybar, M. A. (1969). Sosyal uyanma masa başında hesap ettiğimiz gibi olmaz (Abdi İpekçi İle Söyleşi). Milliyet. s.11, 28 Ekim.
• Berkman, H. T. (1966), Birlik Partisi. Cem Dergisi, (6): 13-16.
• Berkman, H. T. (1967a). Berkman konuştu. Cem Dergisi, (10): 16-18.
• Berkman, H. T. (1967b). BP’sinde bir toplantı – birliğin gücü. Cem Dergisi, (11): 17-18.
• Birlik Partisi. [tarihsiz]. Arslan gücümüzdür – birlik partisi olağanüstü büyük kongresi faaliyet raporu.
• Bozkurt, F. (2000). Çağdaşlaşma sürecinde Alevilik. İstanbul: Doğan Kitapçılık.
• Bozkurt, F. (2005). Toplumsal boyutlarıyla Alevilik. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Çakır, R. (2012). Ayet ve slogan Türkiye’de İslami oluşumlar. İstanbul: Metis Yayınları.
• Çamuroğlu, R. (1999). Türkiye’de Alevi uyanışı. Alevi kimliği. T. Olsson, E. Özdalga ve C. Raudvere (Der.), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. 1ss.96-104.
• Güler, S. (2008). Aleviliğin siyasal örgütlenmesi modernleşme, çözülme veTürkiye Birlik Partisi. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Kanbolat, Y. (1979). Olduğu gibi – eski Türkiye İşçi Partisi üzerine anılar. Hatay: Bayır Yayınları.
• Küçük, M. (2008). Türkiye’de sol düşünce ve Aleviler. Modern Türkiye’de siyasi düşünce sol. Tanıl Bora ve Murat
• Gültekingil (Der.), İstanbul: İletişim Yayınları. ss.896-935. Landau, J. M. (1979). Türkiye’de sağ ve sol akımlar. Çev. Erdinç Baykal. Ankara: Turhan Kitabevi.
• Mardin, Ş. (2005). Turkish İslamic exceptionalism yesterday and today: Continuity, rupture and reconstruction in operational codes. Turkish Studies, 6 (2): 145-165, DOI: 10.1080/14683840500119478.
• Massicard, E. (2005), Alevism in the 1960s: Social change and mobilisation, Alevis and Alevism, Transformed Identities, Hege Irene Markussen (Der.), İstanbul: İsis Yayınları, ss.109-135.
• Özbey, C. (1961). Demokrat Partiyi nasıl kapattırdım. Ankara: Emek Basım Yayımevi.
• Özbey, C. (1969). Birlik Partilileri uyarmalar, Ankara: Birlik Yolu-Atatürk Dizisi.
• Özgünay, A.,Özdemir, C., Aktolgalı, İ., Arsal, O. &Yücer, N.(1970). Beşyol düşkünü. İstanbul: Tipo Neşriyat ve Basımevi.
• Özmen, F. A. (2011). Alevi gençliğinin siyasi ve sosyo-kültürel kimlik mücadelesi I, Alternatif Politika, (3) 1, ss.31-54.
• Sarıbay, A. Y. (2001). Türkiye’de demokrasi ve politik partiler. Bursa: Alfa Kitabevi.
• Schüler, H. (2002). Türkiye’de sosyal demokrasi particilik, hemşerilik, Alevilik. Çev. Yılmaz Tombul. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sencer, M. (1974). Türkiye’de siyasal partilerin sosyal temelleri. İstanbul: May Yayınları.
• Şaylan, G. (1990). Cumhuriyette Alevilik tartışması. Kimliğini haykıran Alevilik. Lütfi Kaleli (Der.), İstanbul: Habora Kitabevi, ss.84-118.
• Şener, C. (1991). Alevilik olayı toplumsal bir başkaldırının tarihçesi. İstanbul: Ant Yayınları.
• Timisi, M. (1971). Genel başkan Mustafa Timisi’nin III. büyük kongreyi açış konuşması. Ankara.
• Timisi, M. (1990). Cumhuriyette Alevilik tartışması (Gencay Şaylan’ın Mustafa Timisi ile yaptığı söyleşi). Kimliğini haykıran Alevilik. Lütfi Kaleli (Der.), İstanbul: Habora Kitabevi, ss.100-102.
• Timisi, M. (2008). Mustafa Timisi en zor yılları anlattı. (Oral Çalışlar’ın Mustafa Timisi ile yaptığı söyleşi). Radikal, 14 Kasım, http://www.radikal.com.tr/turkiye/mustafa-timisi-en-zor-yillari-anlatti-908405/ [Erişim: 10.01.2016].
• Tombuş, İ. (1997). Politikada kırk bir yıl. Ankara: İzgi Yayınları.
• Topkaya, E. (1969). Program ve tüzükleriyle Türkiye’de başlıca siyasi partiler.Ankara: Ulus Basımevi.
• Tunçay, M., Ersel H., Kuyaş A. & Oktay, A. (2005). Cumhuriyet Ansiklopedisi 1961-1980. Cilt 3. Bedirhan Toprak (Ed.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Türkiye Birlik Partisi. (1972). Türkiye Birlik Partisi tüzük ve programı, Ankara: Gutenberg Matbaası.
• Türkiye Birlik Partisi. (1973). Yaşasın özgür bağımsız ve demokratik Türkiye -Türkiye Birlik Partisi seçim bildirgesi.
• Türkiye Birlik Partisi. (1977), 1977 Genel seçimi radyo konuşmaları, Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Türkiye Birlik Partisi tüzük ve programı. (1980), Birlik Partisi Yayınları, Zafer Matbaacılık.
• Ulusoy, F. (1993). Hacı Bektaş Veli Dergâhı Postnişini Feyzullah Ulusoy Efendi İle Bir Söyleşi (Süleyman Cem’in Feyzullah Ulusoy ile yaptığı söyleşi). Cem Dergisi, 3 (29): 27-28.
• Yalçınkaya, A. (1996). Alevilikte toplumsal kurumlar ve iktidar. Ankara: Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları. Zürcher, E. J. (2005). Modernleşen Türkiye’nin tarihi. Çev. Yasemin Saner Gönen. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yazarsız Makaleler
• 5 Milletvekili BP’den çıkarıldı. (1970). Milliyet. (s.1), 29 Mart.
• 5’lere göre kırmızı oy veren 2 BP’li hakkında işlem yapılmalı. (1970). Cumhuriyet. (s.1-7), 17 Mart.
• Birlik Partisi hızla gelişiyor. (1967). Cem Dergisi, 1 Ocak, (9): 17-20.
• B.P. – Oyun içinde oyun. (1967). Akis, 15 Nisan , (669): 6-10.
• BP’li 5’ler daha önce, AP’ye oy vermeyi şerefsizlik saydıklarını bildirmişler. (1970). Cumhuriyet. (s.1-7), 17 Mart. Hükümet Güven Oyu Aldı. (1970). Akşam. (s.1), 16 Mart.
• TBP’den istifalar devam ediyor. (1973). Yeni Ortam. (s.1-8), 15 Eylül.
• TBP’nin adı Sosyalist Birlik Partisi oluyor. (1973). Yeni Ortam. (s.1), 8 Temmuz.
• Yeni parti hazırlığı. (1966a). Cem Dergisi, (4): 15-17.
• Yeni bir parti. (1966b). Cem Dergisi, (2): 17-18.
• Ulusoyların sözleri. (1973) Vatan. (s.1-8), 29 Temmuz.