A Sociohistorical Reading on the Position of Disabled Individuals in the Grip of Modernization and the Market Economy

Yıl 2023, Sayı: 85, 43 - 54, 30.12.2023

Fatih Kucur

https://doi.org/10.26650/jspc.2023.85.1369254

Öz

The concept of being disabled has faced many definitions throughout history. In this regard, the concept of disability is based on the claim that being disabled is not a loss of ability but an issue of access. While this claim remains controversial, it has largely settled into the vernacular of the social sciences, however. How the use of this conceptual claim became widespread and its perspective in the social sciences was neither easy nor spontaneous. This study traces the conceptual transformation while discussing this process and reveals in a sociohistorical context how racial inequality based on the idea of Western superiority and the discourse on superior genes and people have caused repercussions regarding the issue of racial discrimination and the disabled. The study has adopted a descriptive approach in this regard and consulted the literature of this field, evaluating the process of looking at people and the body in general, as well as the disabled and society in a specific Western historical context from the sociohistorical perspective of being in the grip of modernization and the market economy. The study addresses the issue in this context by considering the transformation of the perspective toward humans and the disabled and the practical outcomes of this transformation. Thus, the study aims to contribute to understanding the adventure of the issue prior to the point currently reached and to make determinations about the founding mental background of the modern world.

Anahtar Kelimeler

Disability, Sociohistorical, Social science, Social succession, Market economy

Modernleşme ve Piyasa Kıskacında Engelli Bireyin Konumlanışına Dair Sosyo-Tarihsel Bir Okuma

Öz

Engellilik kavramı tarihsel süreç içerisinde birçok tanımlamayla karşı karşıya kalmıştır. Bugün gelinen noktada ise engelli kavramı, engelliliğin bir yeti kaybı değil, bir erişim sorunu olduğu iddiasına dayanmaktadır. Bu iddia halen tartışmalıdır. Ancak büyük oranda sosyal bilimlerin diline yerleşmiş durumdadır. Bu kavramsal iddianın ve perspektifin sosyal bilimler tarafından kullanımının yaygınlaşma süreci hiç de kolay ve kendiliğinden olmamıştır. Bu çalışma bu süreci ele alırken kavramsal dönüşümün izini sürmektedir. Batılı olanın üstünlüğü fikrine dayalı ırksal eşitsizliğin, üstün gen ve üstün insan söyleminin, ırk ayrımcılığı ve engelliler konusunda nasıl bir yankılanmaya neden olduğunu, sosyo-tarihsel bağlamda ortaya koymaktadır. Bu noktada betimleyici bir yaklaşım benimsenmiş ve alan literatürüne başvurulmuştur. Genelde insana ve bedene, özel bağlamda ise engelli bireye ve topluma bakışın batı tarihi içerisindeki sürecini modernleşme ve piyasa kıskacında sosyo-tarihsel açıdan değerlendirmiştir. Bu bağlamda insana ve engelli bireye bakışın dönüşümü ve bunun pratik çıktıları ele alınarak mesele tartışılmıştır. Böylece meselenin bugün varılan noktadan evvelki serüveninin anlaşılmasına ve modern dünyanın kurucu zihinsel arka planına yönelik tespitler yapılmasına katkı sağlaması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Engellilik, Sosyo-tarihsel, Sosyal bilim, Sosyal süksesyon, Piyasa ekonomisi

Kaynakça

• Akbaş, K. ve Şen, İ. G. (2013). Türkiye’de kadına yönelik pozitif ayrımcılık: kavram, uygulama ve toplumsal algılar. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 165-189. google scholar
• Aköğretmen, M. (2023). Batı’da engelli emeğinin kısa tarihi: Engellilik modelleri bağlamında bir değerlendirme. HAK-İŞ Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, 12(32), 129-144. google scholar
• Arslan, H. ve Altıntaş, G. (2014), engellilerin çalışma yaşamına katılımını arttırarak toplumla kaynaşmalarını sağlamayı hedefleyen bir model önerisi. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 165-186. google scholar
• Attepe Özden, S. (2020). Engellilik ile ilgili modeller. M. Tekindal ve S. Attepe Özden (Ed.), Engellilik alanında sosyal hizmet kuram ve uygulamaları içinde (1. bs., ss. 33-42). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık. google scholar
• Aver, Ö. F., (2019). Engellilerin mesleki eğitimi ve istihdamı. Uluslararası Sağlık Yönetimi ve Stratejileri Araştırma Dergisi, 5(3), 327- 354. google scholar
• Aytemur Sağırloğlu, N. (2020). Öjeni ve sağlam bedenlilik. FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, (30), 115-133. google scholar
• Aytemur Sağıroğlu, N. (2017). Sağlam bedenlilik ideolojisi üzerine eleştirel bir inceleme. YDÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 148-168. google scholar
• Bayazıt, M. (2012). Çalışma psikolojisi. Psikoloji içinde (1. Bakı., ss. 156-187). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları. google scholar
• Berkün, S. (2023). Engelli istihdamında yeni teknoliler. Sosyal Beşeri ve İdari Bilimler Alanında Uluslararası Araştırmalar XXII içinde (ss. 83-97). İstanbul: Eğitim Yayınevi. google scholar
• Bezmez, D., Sibel, Y. ve Şentürk, Y. (Ed.)(2011). Sakatlık çalışmaları: Sosyal bilimlerden bakmak. İstanbul: Koç Üniversitesi. google scholar
• Block, S., & Hennessy, T. (2017). “Sharing economy” or on-demand service economy? A survey of workers and consumers in the greater Toronto area. Canadian Centre for Policy Alternatives, 1-26 google scholar
• Bouthoul, G. (1995). Sosyoloji tarihi - I. İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Budak, M. M. (2022). Pozitif ayrımcılık ilkesi ışığında engelli istihdamı ve engellilerin hakları (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hasan Kalyoncu Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Gaziantep. google scholar
• Bush K. L., & Tasse M. J. (2017). Employment and choice-making for adults with intellectual disability, autism, and Down syndrome. Research in Developmental Disabilities, 65, 23-34. google scholar
• Çalışkan Akçetin, N. (2018). “İnsancı” olmak ya da “insan” olmak: Hümanizm’e eleştirel bir bakış. Beytulhikme Int J Phil, 8(2), 691-712. google scholar
• Çetin, B. I. (2017). Sanayi Devrimi’nden 21. yüzyıla batı dünyasında engellilik. SGD-Sosyal Güvenlik Dergisi, 7(1), 91-122. google scholar
• Darwin, C. R. (2012). Türlerin kökeni. İstanbul: Evrensel Basım Yayın. google scholar
• Demirsoy, A. (1998). Kalıtım ve evrim. Ankara: Meteksan. google scholar
• Demirtaş, Z. (2019). Uluslararası antlaşmalar çerçevesinde engellilerin eğitim hakkı. Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Akademik Dergisi, (2), 39-59. google scholar
• Erden Kaya, E. ve Durgun, Ş. (2020). Irkçılığın dönüşümü: kavramsal ve kuramsal bir analiz. Akademik Hassasiyetler, 7(13), 79-102. google scholar
• Erdoğan Coşkun, A. (2014). Meşrutiyet’in evrimci dergisi: Ulûm-ı iktisadiye ve içtimaiye mecmuası. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 0(28), 73-99. google scholar
• Faure, P. (1992). Rönesans. İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Foucault, M. (2015). Biyopolitikanın doğuşu. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. google scholar
• Fraser, R., Ajzen, I., Johnson, K., Hebert, J. & Chan, F. (2011). Understanding employers’ hiring intention in relation to qualified workers with disabilities. J. Vocat. Rehabil. (35), 1-11. google scholar
• Huber, G. (2008). İdeolojik sapma ve etik koruma. F. Mayor ve A. Forti (Ed.), Bilim ve İktidar içinde (s. 127-144). Ankara: Tübitak. google scholar
• Jetha, A., Bonaccio, S., Shamaee, A., Banks, C. G., Bültmann, U., Smith, P. M., ... & Gignac, M. A. (2023). Divided in a digital economy: Understanding disability employment inequities stemming from the application of advanced workplace technologies. SSM-Qualitative Research in Health, 3, 1-9. google scholar
• Jing, J., Feng, X., Song, J. & Li, B. (2022), "Does the inclusion of disabled employees affect firm performance? empirical evidence from china," Sustainability, 14(13), 1-22. google scholar
• Kalelioğlu, U. B. (2019). Auguste comte’un insanlık dini kurgulamasında üç hal kanunu’nun rolü ve pozitif dinin nitelikleri. Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(3), 535-544. google scholar
• Kennedy, P. (2010). Büyük güçlerin yükseliş ve çöküşleri. (B. Karanakçı, Çev.) İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları. google scholar
• Kılıç. C. (2021). Engellilere yönelik sosyal hizmet uygulamaları: Bibliyometrik haritalama. ETÜ Sentez İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi. 5, 1-18. google scholar
• Kucur, F. (2021a). Sosyal bilimleri yeniden düşünmek. İstanbul: İz Yayıncılık. google scholar
• Kucur, F. (2021b). Sabahaddin zaim’in sosyal politika yaklaşımını anlama çabası. F. Taşçı (Ed.), İnsan toplum ve iktisat sabahattin zaim düşüncesinin ana hatları içinde (ss. 87-134). İstanbul: İktisat Yayınları. google scholar
• Lindsay, S. (2011) Discrimination and other barriers to employment for teens and young adults with disabilities. Disability and Rehabilitation, 33(15-16), 1340-1350, DOI: 10.3109/09638288.2010.531372 google scholar
• Malthus, T. (2021). Nüfus ilkesi üzerine bir deneme. İstanbul: Dergah Yayınları. google scholar
• Mazrui, A. A. (1968). From social darwinism to current theories of modernization: a tradition of analysis. World Politics, 21(1), 69-83. https://doi.org/10.2307/2009746 google scholar
• Michailakis, D. (2001). Information and communication technologies and the opportunities of disabled persons in the Swedish labour market. Disability & Society, 16(4), 477-500. google scholar
• Özdemir, A. (2019). İslam medeniyetinin seküler medeniyete katkıları. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(1), 117-147. google scholar
• Özmakas, U. (2016). Biyopolitika kavramına dair bir soruşturma (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. google scholar
• Park, S. (2023). Exploring the impact of the internet and it technology advancement on disabled individuals and their engagement in digital employment in korea. Proceedings of The International Conference on Electronic Business. ICEB’23, Chiayi, Taiwan, October 17-23. google scholar
• Peksan, S. (2021). Çalışmanın evrimi ve işin sonu (1. bs.). Ankara: İmge Kitabevi Yayınları. google scholar
• Roberts, D. (2017). Gen çağında sağlığın sosyal erdemsizliği. J. M. Metzl ve A. Kirkland (Ed.), Yeni bir erdeme dönüşen sağlığa karşı içinde (1. bs., ss. 83-96). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. google scholar
• Saha, S., Sharotry, A., Mediavilla, F. M., Jimenez, J., & Perez, E. (2023). Productivity and reliability of people with a disability: A literatüre review. In IIE Annual Conference (pp. 1-6). Institute of Industrial and Systems Engineers (IISE). google scholar
• Saklı, A. R. (2013). Fordizm’den esnek üretim rejimine dönüşümün kamü yönetimi üzerindeki etkileri. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 12(44), s. 107-131. google scholar
• Serdar, M., (2023), “Yeni toplümsal hareketler bağlamında birleşik krallık’ta engelli hakları hareketi” Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 13(2) 384-396. google scholar
• Sezer, B. (2011). Sosyolojinin ana başlıkları. İstanbül: Kitabevi Yayınları. google scholar
• S, is, man, Y. (2012). Özürlülük alanında küllanılan kavramlar üzerine genel bir değerlendirme. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 7(28), s. 69-85. google scholar
• Sübramanian, A., & Mital, A. (2009). Prodüctivity and disability: the need to modify work standards. International Journal of Productivity and Quality Management, 4(2), 212-227. google scholar
• Swingewood, A. (2014). Sosyolojik düşüncenin kısa tarihi (4. bs.). İstanbül: Agora Kitaplığı. google scholar
• Şahin, Ç. E. ve Gökten, K. (2013). Latin amerikan özyönetim pratiklerinden insan odaklı bir esnekleşme beklenebilir mi? Çalışma ve Toplum, 2(37), s. 119-146. google scholar
• Şener, E. ve Bülüt, Ö. (2023). İdeoloji ve yönetim çalışmaları: bilimsel yönetim düşüncesinin gelişim sürecine sosyal darwinizmin etkisi. Akdeniz Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23(1), 33-49. google scholar
• Tünca, A. B. (2020). Sakatlık hareketi üzerinden damgalanmanın etkileşimliliğinin eleştirisi. M. Tekindal ve S. Attepe Özden (Ed.), Engellilik alanında sosyal hizmet kuram ve uygulamaları içinde (1. bs., ss. 43-53). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık. google scholar
• Tüncer, M. ve Günay, H. F. (2007). Max weber’de otorite ve meşrüiyet tipolojisi. Eurasian Journal of Researches in Social and Economics, 4(8), s. 15-30. google scholar
• Türkdoğan, O. (2009). Türk sanayi toplumu. İstanbül: Timaş Yayınları. google scholar
• TÜRKONFED (2021, Mayıs). Kadınlar pozitif ayrımcılık değil eşitlik istiyor [Basın Bülteni]. Erişim adresi https://türkonfed.org/Files/ContentFile/türkonfedbasinbülteni070521-7124.pdf google scholar
• Ümit Fırat, S. (2019). Engelli istihdamında digital devrim ve akıllı teknolojiler. Toprak İşveren Dergisi, (123), 8-15. google scholar
• Weber, M. (1999). Protestan ahlakı ve kapitalizmin ruhu. Ankara: Ayraç Yayınevi. google scholar
• Yaşa, A. G. (2018). Herbert spencer sosyolojisinde sosyal evrimcilik ve liberalizm etkileri. Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 10(19), 593-605. google scholar Yıldırım, M. (2020). Rönesans ve reformasyon. ÇAKÜ Edebiyat Fakültesi Dergisi, 210(8), 184-210. google scholar