Assessment of Impressed/Moulded Ceramic Wares Excavated During the 2018-2019 Seasons at the Iznik Tile Kilns Excavation and Analysis Results with a pXRF Instrument on Selected Samples

Yıl 2020, Sayı: 29, 1 - 19, 30.06.2020

V. Belgin Demirsar Arlı Şennur Kaya Gülsu Şimşek Franci

Öz

Iznik reached the peak of its ceramic and tile production between the 14th- and 17th- centuries. Recent findings at the Iznik Tile Kilns Excavation carried out in the BHD coded excavation area in Iznik District center revealed that ceramics had been produced there using an impressed/moulded technique , which was widely used in non-Anatolian Islamic ceramic art. These types of ceramics, which are thought to have been intensively produced after Iznik passed into Ottoman administration in 1331, were classified into two main groups in terms of their forms and decorations. Moreover, during the 2019 excavation season, characterization studies were carried out using a portable XRF (pXRF) instrument on seven selected samples in order to determine the body, slip and glaze composition. The results showed that the sample without a slip contained calcium-rich clay (high calcium and high alumina). The analyses of the molding materials confirmed earlier studies which had determined that the paste used (the third type of paste) had been calcareous or calcium-rich clay. Moreover, the sample with slip contains a greater amount of quartz (55.4 wt%) than the sample without slip (44.2 wt%). Of interest is that the sherd which is covered with a turquoise glaze contains 24.6 wt% lead-oxide (PbO) and 6 wt% tin oxide (SnO2). This glaze composition may indicate that the artifact was produced in the earlier period of Iznik production, namely at the end of the 15th century. Another glazed mold from among the samples analysed does not contain any tin oxide and has a higher amount of PbO which indicates a later production date (17th- century). The pXRF measurement results suggest that the mold may have been produced in an earlier period, and then glazed later for decorative and/or technical purposes.

Anahtar Kelimeler

Iznık, Ceramics, Moulded ware, pXRF, Characterization

2018-2019 Kazı Sezonlarında İznik Çini Fırınları Kazısı’nda Ele Geçen Baskı Dekorlu Seramiklerin ve Seçili Örnekler Üzerinden pXRF Cihazı ile Yapılan Analiz Sonuçlarının Değerlendirilmesi

Öz

14-17. yüzyıllar arasında çini ve seramik üretiminde zirve yapan İznik’te, Anadolu dışı İslam seramik sanatında yaygın kullanılan baskı/kalıba baskı tekniğinde seramiklerin de üretildiği, İznik İlçe merkezinde BHD kodlu kazı alanında yürütülen İznik Çini Fırınları Kazısı’nda ele geçen bulgularla netleştirilmiştir. İznik’in Osmanlı idaresine geçtiği 1331 yılından sonra yoğun olarak üretildiği düşünülen bu seramikler, form ve bezeme açısından iki temel grupta toplanmıştır. Diğer yandan 2019 kazı sezonunda, bu tip seramiklerin karakterizasyonlarının tespiti amacıyla seçilen yedi örnek üzerinde pXRF (Taşınabilir X-ışınları flüoresansı) cihazı ile hamur, astar ve sır bileşimlerine dair ölçümler yapılmıştır. Yapılan ölçüm sonuçlarına göre astarı olmayan örnekte hamur bileşiminin kil ve kalsiyumca zengin olduğu anlaşılmıştır. Kalıp malzemeleri üzerinde yapılan analizlerle, kireçli veya kireç katkılı kil içeren hamur karışımının (3. tip) kullanıldığı doğrulanmıştır. Astarlı örnekte ise kuvars miktarı (% ağ. 55.4), astarsız örneğe göre (% ağ. 44.2) daha fazladır. Firuze sırlı örneğin sırında %24.6 kurşun oksit (PbO) ve %6 kalay oksit (SnO2) tespit edilmiştir. Bu ölçümden bu örneğin erken dönem üretimi (15. yüzyıl sonu) olabileceği düşünülmektedir. Diğer sırlı kalıp örneğinin ölçüm sonucu ise (yüksek kurşun oksit içeren kalaysız sır), kalıbın muhtemelen geç dönem (17. yüzyıl) üretimi veya önceden sırsız olarak kullanılan kalıp malzemesinin sonradan dekoratif veya işlevsel olarak sırlanmış olabileceğini düşündürür.

Anahtar Kelimeler

İznik, seramik, Kalıba Baskı tekniği, pXRF, Karakterizasyon

Kaynakça

• Aslanapa, Oktay, Ara Altun, “İznik Çini Fırınları Kazısı 1996 Yılı Çalışmaları”, XIX. Kazı Sonuçları Toplantısı II, Ankara 1998, s. 625-639.
• Böhlendorf Arslan, Beate, “Beylikler Döneminde Milet’te Seramik Üretimi”, Konya Kitabı X, Rüçhan Arık, M. Oluş Arık’a Armağan, (ed. H. Karpuz - O. Eravşar), Konya 2007, s. 87-98.
• Böhlendorf Arslan, Beate, “Keramikproduktion im Byzantinischenund Türkischen Milet”, Istanbuler Mitteilungen, 58, İstanbul 2008, pp. 371-407.
• Bulut, Lale, “Selçuk (Ayasulug) Kazılarında Ele Geçen İslam Devri Seramikleri”, 1. Uluslararası Geçmişten Günümüze Selçuk Sempozyumu (4-6 Eylül 1997), İzmir 1998, s. 343-355.
• Demirsar Arlı, Belgin, “İznik Çini Fırınları Kazısından İlgi Çekici Örnekler”, Uluslararası İznik Sempozyumu, (5-7 Eylül 2005), İstanbul bty, s. 347-354-498-501.
• Demirsar Arlı, Belgin, “İznik Çini Fırınları Kazısı 2010 Yılı Çalışmaları”, 33. Kazı Sonuçları Toplantısı 3, Ankara 2012, s. 391-408.
• Demirsar Arlı, Belgin, “İznik Çini Fırınları Kazısı 2015 Yılı Çalışmaları”, 38. Kazı Sonuçları Toplantısı 2, Ankara 2017, s. 371-388.
• Demirsar Arlı, Belgin, Ş. Kaya, “İznik Çini Fırınları Kazısı’nda Ortaya Çıkarılan Pişmiş Toprak Kalıp Parçalarının Değerlendirilmesi”, Sanat Tarihi Dergisi, XXVII/1, Nisan/April 2018, s. 35-51.
• Demirsar Arlı, Belgin, Ş. Kaya, H. Arlı, Ö. Erol, “2015-2017 Kazı Dönemlerinde İznik Çini Fırınları Kazısı’nda Ele Geçen Baskı ve Kalıp Baskı Tekniğinde Dekorlu Seramikler”, Akdeniz Sanat, 21. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri Özel Sayısı, C.13, 2019, s. 182-192.
• Demirsar Arlı, Belgin, Ş. Kaya, Ö. Erol, H. Arlı, “Decorated Filter Jugs in the Moulded Ware Unearthed During the Iznik Kilns Excavations”, International Congress for Thracian Pottery, (26-28 Nisan 2017, İstanbul), (Baskıda).
• Gök Gürhan, Sevinç, “Akşehir Kurtarma Kazısı Seramikleri”, Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı, (ed. G. Öney - Z. Çobanlı), İstanbul 2007, s. 157-169.
• Gök Gürhan, Sevinç, “Beylikler Dönemine Ait Sgrafito Teknikli ve Tek Renk Sırlı Kaplar (Manisa Gülgün Hatun Hamamı Buluntuları)”, Sanat Tarihi Dergisi, XVII/ 2, Ekim/October, 2008, s. 59-83.
• Gök Gürhan, Sevinç, “1995-2009 Yılları Arasında Beçin Kazısı’nda Ortaya Çıkarılan Seramiklerin Değerlendirilmesi, Sanat Tarihi Dergisi, XVIII/2, Ekim/October, 2009, s. 45-70.
• Gök Gürhan, Sevinç, “2007 ve 2008 Yıllarında Balat İlyas Bey Külliyesi’nde Yapılan Kazı ve Temizlik Çalışmalarında Ortaya Çıkarılan Seramikler / Ceramics Unearthed During the Excavation and Celaning Work Conducted at the İlyas Bey Complex in 2007 and 2008”, Balat İlyas Bey Külliyesi / İlyas Bey Complex, (ed. M. B. Tanman-L. Kayhan Elbirlik), İstanbul 2011, s. 301-333.
• Karamağaralı Yörükân, Beyhan, “Ahlat Seramik Ekolü”, A.Ü. İslami İlimler Dergisi, 5, Ankara 1982, s. 391-462.
• Kayın, Ayben, A. Behzad Ismaeel, “Fatimi Dönemi Figürlü Seramik Süzgeçlerinden Örnekler / Examples from the Figurative Ceramic Filters in Fatimid Period”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi / The Journal of International Social Research, V.10 / 52, 2017, s. 535-546.
• Kozbe, Gülriz, S. Gök, “Cizre Kalesi Ortaçağ Barbutin ve Kalıba Baskı Bezemeli Sırsız Seramikleri”, XI. Congress AIECM3 on Medievaland Modern Period Mediterranean Ceramics Proceedings / XI. AIECM3 Uluslararası Orta Çağ ve Modern Akdeniz Dünyası Seramik Kongresi Bildirileri, I, Ankara, bty, s. 309-318.
• Niewöhner, Philipp, L. A, Miller, E. F. Fındık, N. Schwedt, G. Teltsch, “Der Bischofspalastvon Milet”, Archäologischer Anzeiger, 2. Halbband, 2015, pp. 182-273.
• Özkul Fındık, Nurşen, “Sırsız Seramiklerden Bir Grup: Süzgeçli Testiler / Süzgeçler”, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 30, Erzurum 2013, s. 209-223.
• Özkul Fındık, Nurşen, “Seramik Üretiminde Kullanılan Kil Kalıplar”, Uluslararası Katılımlı Osmanlı Dünyası’nda Kültürel Karşılaşmalar ve Sanatsal Yansımaları: Prof. Dr. Filiz Yenişehirlioğlu’na Armağan Kitabı, Ankara 2017, s. 99-104.
• Şimşek, Gülsu, B. Demirsar Arlı, Ş. Kaya, P. Colomban, “On-site Pxrf Analysis of Body, Glazeand Colouring Agents of the Tiles at the Excavation Site of Iznik Kilns”, Journal of the European Ceramic Society, 39, 2019, p.2199-2209.
• Şimşek, Gülsu, O. Ünsalan, K. Bayraktar, P. Colomban, “On-site pXRF Analysis of Glaze Composition and Colouring Agents of “Iznik” Tiles at Edirne Mosques”, Ceramics International, 45, 2019, s.595-605.
• Tuncel, Gül, “Türk ve İslam Eserleri Müzesi’ndeki Testiler”, Uluslararası Sanat Tarihi Sempozyumu, Prof. Dr. Gönül Öney’e Armağan (10-13 Ekim 2001), Bildiriler, İzmir 2002, s. 545-553.
• Uçar, Hasan, A. Uçar, “Tire Kutu Han Kazısı Beylikler ve Osmanlı Dönemi Seramikleri”, Sanat Tarihi Dergisi, XXVII/1 Nisan/April 2018, s. 1-33.
• Uysal, Ali Osman, “Konya’daki İnşaat Hafriyatlarında Ele geçen Sırsız Selçuklu Seramikleri”, Konya Kitabı X, Rüçhan Arık, M. Oluş Arık’a Armağan, (ed. H. Karpuz- O. Eravşar), Konya 2007, s. 711-724.
• Watson, Oliver, Ceramics From Islamic Lands; Kuwait National Museum, The Al-Sabah Collection, London 2004.