Lala Şahin Paşa ve Kirmasti (Mustafakemalpaşa) Lala Şahin Paşa Külliyesi Camisi (1348)

Yıl 2023, Sayı: 32, 305 - 345, 26.06.2023

Sema Gündüz Küskü , Elif Soydan

https://doi.org/10.26650/sty.2023.1232583

Öz

Günümüzde Bursa’ya bağlı bir ilçe olan Mustafakemalpaşa’nın Osmanlı dönemindeki adı Kirmasti’dir. Antik dönemden itibaren önemli bir yol güzergâhında bulunan Kirmasti 1336 yılında Orhan Gazi tarafından fethedilerek Osmanlı topraklarına katılmış ve fetihte katkıları bulunan Lala Şahin Paşa’ya mülk olarak verilmiştir. Lala Şahin Paşa’ya ait en önemli veri 1348 tarihli vakfiyesidir. Bu vakfiyeye göre Lala Şahin, Kirmasti’de cami ve zaviyeden oluşan bir külliye inşa ettirmiştir. Ölümünden sonra Paşa’nın türbesi de külliye bünyesine dahil edilir. Külliyeyi oluşturan yapılar hakkında farklı görüşler dikkat çekse de, külliye yalnız türbe ve minaresiyle ayaktadır. Bu nedenle ilk olarak, Lala Şahin Paşa hakkındaki bilgi ve belgeler toplanarak, Paşa’nın baniliği ve külliye bünyesindeki yapıları konularına açıklık getirilmeye çalışılacaktır. Külliyenin bulunduğu alanda, türbe ile minare arasında kalan kısımda Kirmasti Belediyesi tarafından 2016-2017 yıllarında bir kazı çalışması başlatılmış, bazı duvarlar ortaya çıkarılmış, fakat kazı tamamlanmamıştır. 2019 yılında alanda yapılan incelemeler sırasında büyük ölçüde otlar ve yer yer toprakla kaplanan bu duvar kalıntıları yerinde tespit edilmiş ve ölçüleri alınarak belgelenmiştir. Ortaya çıkarılan plan rölövesi, bu kalıntıların külliyenin günümüze ulaşamamış camisi hakkında önemli veriler sunduğunu göstermiştir. Bu nedenle çalışmanın diğer amacı, tespit edilen veriler doğrultusunda külliyenin günümüze ulaşamamış camisinin konumu ve planı hakkında önerilerde bulunmaktır.

Anahtar Kelimeler

Lala Şahin Paşa, Lala Şahin Paşa Camisi, Osmanlı Mimarisi, Kirmasti, Mustafakemalpaşa

Lala Şahin Pasha and Lala Şahin Pasha Mosque of 1348 in Bursa’s Mustafakemalpaşa (Kirmasti) District

Öz

The Mustafakemalpaşa district of Bursa is one of the cities in Türkiye that have been on an important travel route since ancient times. The city was conquered in 1336, joining Ottoman lands and being given as property to Lala Şahin Pasha, who’d contributed to the conquest. The most important data regarding Lala Şahin Pasha is his waqfiya dating to 1348. According to this waqfiya, Lala Şahin Pasha also had a complex consisting of a mosque and zawiyas [lodges] built. After his death, Pasha’s tomb was also added to the complex. Although attention is drawn to the different opinions that exist about which structures made up the complex, it currently only stands with its mausoleum and minaret. Therefore, this article will first collect all information and documents about Lala Şahin Pasha and then attempt to clarify the issues regarding this Pasha’s patronage and the structures within the complex. Mustafakemalpasha Municipality started excavations in the area where the complex is located between the mausoleum and the minaret in 2015-2016 and unearthed some walls. However, the excavation was not completed. After the investigations this study performed in the area in 2019, traces of these walls, which had mostly been covered with grass and soil over time, were detected on the site and documented by taking measurements. The uncovered survey plan showed these ruins to present important data about the mosque of the complex that was unable to survive to the present. Therefore, another aim of the study is to make suggestions about the location and plan of the complex’s mosque in line with the determined data.

Anahtar Kelimeler

Lala Şahin Pasha, Lala Şahin Pasha Mosque, Ottoman Architecture, Kirmasti, Mustafakemalpaşa

Kaynakça

• Akdağ, Mustafa. Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi I (1243-1453). Ankara: Barış Yayınevi, 1999. google scholar
• Aşık Paşazade. Osmanoğulları’nın Tarihi. Hazırlayan Kemal Yavuz ve M. A. Yekta Saraç, İstanbul: K Kitaplığı, 2003. google scholar
• Ayverdi, Ekrem Hakkı. İstanbul Mi’mari Çağının Menşei. Osmanlı Mi’marisinin İlk Devri. Ertuğrul, Osman, Orhan Gaziler, Hüdavendigar ve Yıldırım Bayezid 630-805 (1230-1402) I. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, 1989. google scholar
• Boran, Ali. Anadolu’daki İç Kale Cami ve Mescitleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2001. google scholar
• Cezar, Mustafa. Mufassal Osmanlı Tarihi, Resimli-Haritalı. C.1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2010. google scholar
• Çağaptay, Suna. “Devşirilen Başkent: Osmanlı’nın İlk Başkenti Bursa’ya Yeniden Bakmak.” Fetih Öncesi Osmanlı Sanatı ve Mimarisi. Editör Y. Özbek ve A. Budak, 9-50. Konya: Litera-Türk 2020. google scholar
• Danişmend, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi. C.1, İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1971. google scholar
• Daş, Ertan. Erken Dönem Osmanlı Türbeleri. İstanbul: Gökkubbe Yayınevi, 2007. google scholar
• Demir, Soner. “Erken Osmanlı Mimarisinde Tuğla Kullanımının Cepheler Üzerinden Değerlendirilmesi.” Fetih Öncesi Osmanlı Sanatı ve Mimarisi, Editör Y. Özbek ve A. Budak, 95-122. Konya: Litera-Türk Yayınları, 2020. google scholar
• Develioğlu, Ferit. Osmanlıca-TürkçeAnsiklopedikLûgat. Hazırlayan A.S. Güneyçal Aydın. Ankara: Kitapevi Yayınları, 2002. google scholar
• Gökbilgin, Tayyip M. “Murad I. Tesisleri ve Bursa İmareti Vakfiyesi.” Türkiye Mecmuası X, (1953): 217-234. google scholar
• Gündüz Küskü, Sema. “Bursa Orhan Zaviyesinin Cephe Düzenlemeleri ve Çevre Kültürlerle İlişkileri.” Uluslararası Orhan Gazi ve Dönemi Sempozyumu (8-10 Nisan 2011) Orhan Gazi ve Dönemi, Editör İ. Selimoğlu, 524-554. Bursa: Gaye Kitapevi, 2011. google scholar
• Gündüz Küskü, Sema. “Erken Dönem Osmanlı Sultan Yapılarında Ortak Kullanımlar: Bursa, Edirne ve Balkanlardaki Mimari Örnekler Özelinde Bir Değerlendirme.” III. Uluslararası Balkanlarda Türk Varlığı Sempozyumu Bildirileri, C. II, Hazırlayan Ü. Şenel, 130-153. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi Yayını, 2012. google scholar
• Hoca Sadettin Efendi. Tacü’t Tevarih I, Çeviren İ. Parmaksızoğlu. Eskişehir: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1999. google scholar
• Kaplanoğlu, Raif. “1455 ve 1530 Tarihli Tahrir Defterlerine Göre Osman Gazi, Orhan Gazi ve I. Murad Devri Vakıfları.” 1455 Tarihli Kirmasti Tahrir Defteri’ne Göre Osmanlı Kuruluş Devri Vakıfları, Editör O. Kaplanoğlu, 205-240. İstanbul: Avrasya Etnografya Vakfı Yayınları, 2014. google scholar
• Kaplanoğlu, Raif. Bursa Yer Adları Ansiklopedisi. Bursa: Bursa Ticaret Borsası Kültür Yayınları, 1996. google scholar
• Karakaya, Enis. “Lala Şahin Paşa Külliyesi.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27: 78-79. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi, 2003. google scholar
• Kepecioğlu, Kamil. “Lala Şahin Paşa.” Bursa Kütüğü 4, Hazırlayan H. Algül, O. Çetin, M. Hızlı, M. Kara, A. Yediyıldız, 141-142. Bursa: Bursa Kitaplığı, 2010. google scholar
• Kiel, Machiel. “Balkanlar’ın Osmanlı İmparatorluğu’yla Bütünleşmesi 1353-1453.” Türkiye Tarihi (1071-1453) Bizans’tan Türkiye’ye I, Editör K. Fleet, Çeviren A. Özdamar, 178-233. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2007. google scholar
• Kiel, Machiel. “Niş.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 33: 147-149. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi, 2007. google scholar
• Mehmed, Neşri. Kitab-ı Cihan-nüma, Neşri Tarihi I. Hazırlayan F.R. Unat ve M. A. Köymen, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1987. google scholar
• Mehmed, Süreyya. Sicill-i Osmani 5, Hazırlayan N. Akbayar, Ak. S. A. Kahraman, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları,1996. google scholar
• Oruç Bey. Oruç Beğ Tarihi, Osmanlı Tarihi 1288-1502. Hazırlayan Necdet Öztürk, İstanbul: Çamlıca, 2008. google scholar
• Ostrogorsky, Georg. Bizans Devleti Tarihi. Çeviren F. Işıltan, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1991. google scholar
• Ousterhout, Robert. “Ethnic Identity and Cultural Appropriation in Early Ottoman Architecture.” Muqarnas 12, (1995): 48-63. google scholar
• Önge, Yılmaz. “Selçuklular ve Beyliklerde Ahşap Tavanlar.” Atatürk Konferansları V, 179-196. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1971-72. google scholar
• Özcan, Abdülkadir. “Lala Şâhin Paşa.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27: 77-78. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi, 2003. google scholar
• Refik, Ahmed. Meşhur Osmanlı Kumandanları. Hazırlayan Yaşar Çalışkan, İstanbul: 2013. google scholar
• Sevim, Sezai ve Hasan Basri Öcalan. “Lala Şahin Paşa Vakfiyesi.” Osmanlı Kuruluş Dönemi Bursa Vakfiyeleri, Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınları, 2010a: 25-33. google scholar
• Sevim, Sezai ve Hasan Basri Öcalan. “Sultan Orhan Vakfiyesi.” Osmanlı Kuruluş Dönemi Bursa Vakfiyeleri, Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınları, 2010b: 35-40. google scholar
• Solakzade Mehmed Hemdemi Çelebi. Solakzade Tarihi I. Hazırlayan Vahit Çabuk, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989. google scholar
• Soydan, Elif. “Bani Olarak Lala Şahin Paşa ve Mimari Faaliyetleri.” Yüksek Lisans tezi, İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi, 2019. google scholar
• Tanman, Baha. “Erken Osmanlı Mimarisinde Üslup Etkileri.” Fetih Öncesi Osmanlı Sanatı ve Mimarisi, ed. Y. Özbek ve A. Budak, 339-378. Konya: Litera-Türk 2020. google scholar
• Tuğlacı, Pars. Osmanlı Şehirleri. İstanbul: Milliyet Yayınları, 1985. google scholar
• Tuncer, Orhan Cezmi. “Selçuklularda Ahşap Örtü.” Ulusal Kültür 2/6, (1979): 152-162. google scholar
• Turgut, Vedat. “Vakıf Belgeleri Işığında Umur Bey ve Lala Şahin Paşa’nın Menşei ve Osmanlılar ile İttifakı’na Dair.” Osmanlı Araştırmaları / The Journal of Ottoman Studies XLVII, (2016): 1-38. google scholar
• Tüfekçioğlu, Abdülhamit. Erken Dönem Osmanlı Mimarisinde Yazı. Ankara: Başbakanlık Basımevi, 2001. google scholar
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. “Anadolu Selçukluları ve Anadolu Beylikleri Hakkında bir Mukaddime ile Osmanlı Devletinin Kuruluşundan İstanbul’un Fethine Kadar.” Osmanlı Tarihi I, 8. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2003. google scholar
• Yaşayanlar, İsmail. “Kirmasti (Mustafakemalpaşa) Lâlâ Şahin Paşa Medresesi.” Bursa: Bursa Araştırmaları 38, (2012a): 8-10. google scholar
• Yaşayanlar, İsmail. “19. Yüzyılda Kirmasti (Mustafakemalpaşa) Kazası’nın Sosyo-Ekonomik Durumu.” Yüksek Lisans tezi, Uludağ Üniversitesi, 2012b. google scholar
• Yavaş, Doğan. “Osmanlı Arşiv Belgeleri Işığında Mustafakemalpaşa’da İmar Faaliyetleri.” Uluslararası III. Mustafakemalpaşa Sempozyumu, 13-15 Mayıs 2016, I, Editör S. Sevim, M. Eren, M. Çubukçu, H. Ersöz, 13-22. Bursa: Mustafakemalpaşa Belediyesi, 2016. google scholar
• Yılmaz, Hakan. “Osmanlı Bürokrasi Tarihinin İlk ve En Önemli Müesseselerinden Biri Orhan Gazi Tarafından Kirmasti’de Kurulan İlk Osmanlı Arşivi.” Uluslararası III. Mustafakemalpaşa Sempozyumu, 13-15Mayıs 2016, I, Editör S. Sevim, M. Eren, M. Çubukçu, H. Ersöz, 369-389. Bursa: Mustafakemalpaşa Belediyesi, 2016. google scholar
• Yılmazyaşar, Hasan. “Orhan Gazi Döneminde İznik Kenti ve Mimarisi.” Yüksek Lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2003. google scholar
• Yılmazyaşar, Hasan. “Bursa’dan Kosova’ya: Hüdavendigar Dönemi (I. Murad) Osmanlı Mimarisi.” Doktora tezi, Eskişehir Anadolu Üniversitesi, 2017. google scholar