İSTANBUL’DAN BASRA’YA GÖNDERILEN İLK OSMANLI HARP GEMILERI: BURSA VE İZMIR KORVETLERININ SEYIR GÜNLÜĞÜ (24 EYLÜL 1865-3 ARALIK 1866)

Yıl 2019, Sayı: 69, 87 - 112, 01.06.2019

Mehmet Korkmaz

Öz

Süveyş Kanalı’nın 1869’da açılmasından dört
yıl önce Basra’daki filoya dâhil edilmek üzere İstanbul’dan iki Osmanlı harp
gemisi yola çıkarıldı. İzmir ve Bursa adlı korvetler Cebel-i Tarık Boğazı’ndan
geçip İspanya-Brezilya ve Ümit Burnu’na uğradıktan ve oldukça meşakkatli bir
yolculuktan sonra 15 ayda Basra’ya ulaştı. Osmanlı tarihinde ilk defa
İstanbul’dan Basra’ya harp gemisi gönderilmesi ve gemilerin ilk defa okyanus
yolculuğu yapması bu seyri önemli kılan hususlar arasındaydı. Adı geçen iki
Osmanlı korvetinin İstanbul-Basra arasındaki yolculuğunun anlatıldığı bu
makalede Türk denizcilik tarihinin bir safhasının aydınlatılması amaçlanmıştır.
Çalışmayla iki korvetin Basra’ya gönderilmelerine ilişkin stratejik amacın ve
bunun etkisinin ortaya çıkarılması hedeflenmektedir. Makalede başvurulan temel
kaynaklar, Bursa korvetinde görevli Mühendis Faik ile İmam Abdurrahman
Efendi’nin hatıraları ile korvetin süvarisi Kaymakam Ahmed Bey’in hazırlamış
olduğu bir rapordur. İlk iki çalışma bilinmekle birlikte Kaymakam Ahmed Bey’in
raporunun şimdiye kadar hiç kullanılmaması ve ilk defa bu çalışmaya kaynaklık
etmesi bu makaleyi özgün kılan hususlardan biridir. Bu çalışma arşiv
belgeleriyle de desteklenmiştir. Osmanlı Arşivi’nde ve Deniz Tarih Arşivi’nde
yapılan araştırmalar sonucu korvetlerin yolculuk için yaptıkları hazırlıklar,
yolculuk sırasındaki tamirat ve ikmal işlemleri için ihtiyaç duyulan paranın
havalesi gibi konularda vesikalar bulunduğu ortaya çıkarılmıştır. Bunlar
konunun daha iyi anlaşılmasına imkân sağlamıştır. 

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Donanması, Basra Körfezi, Brezilya, Bursa Korveti, İzmir Korveti

THE FIRST OTTOMAN WARSHIPS FROM ISTABUL TO BASRA: THE JOURNALS OF THE BURSA AND İZMİR CORVETTES (SEPTEMBER 24, 1865-DECEMBER 3, 1866)

Öz

Two Ottoman warships departed from Istanbul
and were incorporated in the fleet in Basra four years before the Suez Canal
was completed in 1869. These corvettes, called Izmir and Bursa, reached Basra
at the end of the difficult 15-month long trip after sailing through Gibraltar
and stopping in Spain, Brazil and Cape Town. For the first time in Ottoman
history, sending battleships from Istanbul to Basra and the first voyage of
these ships in the ocean were some of the highlights of this course. The aim of
this study is to clarify a phase of Turkish maritime history and to explore the
journey of two Ottoman corvettes between Istanbul and Basra. Another purpose of
the study is to find out the strategic purpose and the effect of sending these
corvettes to Basra. The main sources of this article are the memories of
Engineer Faik and Imam Abdurrahman Efendi, who were assigned in the Bursa
Corvette and the report prepared by Commander and Lieutenant Colonel Ahmed Bey.
Although the first two studies are known, the fact that the Colonel Ahmed Bey's
report has never been used so far is one of the reasons why this article is
unique. This work was also supported by archival documents. As a result of the
research carried out in the Ottoman Archives and the Naval History Archives, it
was found that there were documents about the preparation of the corvettes and
the money needed for repairs and replenishment during the voyage. These sources
provided a better understanding of the subject.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Navy, Persian Gulf, Brazil, Bursa Corvette, İzmir Corvette

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Hariciye Nezareti Londra Sefareti (HR.SFR.3) Hazine-i Hassa Defterleri (HH.d.) İrade Dahiliye (İ.DH.) Sadaret Mektubi Kalemi Mühimme (A.MKT.MHM.) Nezaret ve Devair (A.MKT.NZD.) Deniz Tarihi Arşivi (DTA) Meclis-i Bahriye (MB.d.) Mektubi (MKT.) Şura-yı Bahriye (ŞUB.)
• Kaynak Eserler ve Araştırmalar 19. Asırda Brezilya’da Müslüman Bir Din Adamı, haz. Rızâ Akdemir, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1987. Abdurrahman Efendi, Brezilya Seyahatnamesi, haz. N. Ahmet Özalp, Kitabevi, İstanbul 1995. __________, Brezilya’da İlk Müslümanlar (Brezilya Seyahatnâmesi), 2. Baskı, çev. Antepli Mehmed Şerif, haz. N. Ahmet Özalp, Kitabevi, İstanbul 2006. __________, Brezilya’da İlk Müslümanlar (Brezilya Seyahatnâmesi), çev. Antepli Mehmed Şerif, haz. N. Ahmet Özalp, Diyanet İşleri Başkanlığı, Ankara 2014. __________, Tercüme-i Seyahatnâme-i Brezilya, haz. Şerif Efendi, Matbaa-i Amire, Dersaadet 1288. Ahmed Şekib, Basra Tersanesi’ne Dair Malumât, (tarihsiz), Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi, Yazmalar Bölümü, Nu: 607. Akçay, Muammer, The Levant Herald: Muhalif Bir Gazetenin Bakış Açısıyla Osmanlı’da Sosyal ve Ekonomik Durum (1865 Yılı), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2013. Âlî, Brezilya, Matbaai Ebüzziya, İstanbul 1932. Binzouba, Majed Mohammed, Mehmed Namık Paşa’nın Askeri ve Siyasi Hayatı (1804-1892), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2015. Bostan, İdris, “Çarpıcı mı Çarpıtılmış mı?”, Radikal Kitap, 5 Mayıs 2007. Ceylan, Ebubekir, The Ottoman Origins of Modern Iraq: Political Reform, Modernization and Development in the Nineteenth-Century Middle East, I.B. Tauris, London 2011. __________, “Namık Paşa’nın Bağdat Valilikleri”, Toplumsal Tarih, S. 186, Haziran 2009, s. 76-84. Çetinsaya, Gökhan, Ottoman Administration of Iraq, 1890-1908, Routledge, London 2006. Donanma Cetveli, El Yazmaları Bölümü, Demirbaş No. A.A. 497. (tarihsiz). Deniz Tarihi Arşivi Kütüphanesi. Halaçoğlu, Yusuf, “Basra”, DİA, c. 5, İstanbul 1992, s. 108-114. Korkmaz, Mehmet, Basra Körfezi’nde Osmanlı Denizcilik Faaliyetleri (1847-1914), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2018. Kurşun, Zekeriya, Basra Körfezi’nde Osmanlı İngiliz Çekişmesi: Katar’da Osmanlılar (1871-1916), TTK Yayınları, Ankara 2004. Kurt, Burcu, Osmanlı Basra’sında Devlet ve Toplum 1908-1914, Küre Yayınları, İstanbul 2015. Kutlu, Mehmet Necati, “Osmanlı İmparatorluğu-Brezilya İlişkilerinin Başlangıcına Dair Bir Deneme”, Osmanlı İmparatorluğu-Latin Amerika (Başlangıç Dönemi), ed. F. Öznur Seçkin, Ankara Üniversitesi Latin Amerika Çalışmaları Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, Ankara 2012, s. 29-62. Langensiepen, Bernd - Ahmet Güleryüz, 1828-1923 Osmanlı Donanması, İstanbul 2000. Mühendis Faik, Seyahatnâme-i Bahr-i Muhîd, Mekteb-i Bahriye-i Şahane Matbaası, İstanbul 1285. Mühendis Faik, Türk Denizcilerinin İlk Amerika Seferi (Seyahatnâme-i Bahr-i Muhit), Hazırlayan: N. Ahmet Özalp, Kitabevi, İstanbul 2006. Ömer Lütfi, Ümitburnu Seyahatnâmesi (Yüz Yıl Önce Güney Afrika), haz. Hüseyin Yorulmaz, Ses Yayınları, İstanbul 1994 Sait Talat, Umman ve Hint Denizleri Hakimiyeti ve Türkler, Deniz Matbaası, İstanbul 1943. Sinaplı, Ahmet Nuri, Şeyh-ül Vüzera, Serasker Mehmet Namık Paşa, Yenilik Basımevi, İstanbul 1987. Temel, Mehmet, Osmanlı-Latin Amerika İlişkileri, Nehir Yayınları, İstanbul 2004. Türüdü, Hasan, “Brezilya Hükümdarlarının Türkiye’yi Ziyareti”, Hayat Tarih Mecmuası, 1 Ocak 1976, Yıl: 12, c. 1, sayı: 1, s. 68-69. Uçar, Ahmet, Unutulmayan Miras Güney Afrika’da Osmanlılar, 2. Baskı, Çamlıca Yayınları, İstanbul 2008. Very, Edward W., Navies of the World; Plans, Armament and Armor of the Naval Vessels of Twenty of the Principal Nations, John Wiley & Sons, Newyork 1880. Süreli Yayınlar The Ballarat Star Ruznâme-i Ceride-i Havadis