STANDARD BOOK LAW AND COMMERCIAL ORGANIZATIONS AFTER THE ALPHABET REFORM IN TURKEY

Yıl 2019, Sayı: 70, 89 - 115, 01.12.2019

Niyazi Çiçek , Nurhan Kabakulak

Öz

DOI: 10.26650/TurkJHist.2019.19017

The bottlenecks of the printing houses after the Alphabet Reform adversely affected the quality of published books, the first of which were textbooks. Due to the problems of distribution, the use of poor paper, the lack of stringency, and oppression, complaints about bookstores increased during this period. In this article, the measures taken by the government authorities of the time who closely followed the complaints mentioned, and the attitude of the printing houses against these measures are examined. It was particularly when complaints about the school textbooks increased that both the members of the Republican People's Party and the officials of the government's wing discussed the measures that could be taken. One of the measures considered was the practice of one book in all schools and the same books everywhere. The procurement of the books approved by the Ministry of Education was to be carried by a contractor determined by the tenderer committee. Not being pleased with this situation at all, the publishing houses held direct negotiations with the officials to persuade them to give up such a practice and struggled to have their voices heart in the papers. When the state was found to be very determined on the issue, printers and bookstores, who understood that they would not be able to conduct this business alone, decided to join forces to turn the situation into their favor. It was seen that the sellers and the printers of school books formed two separate groups. The printers involved in the printing business revived the previously established Turkish Bookselling Limited Company. The bookstores dealing with the sale and distribution of school books established a separate partnership under the name of the Bookstore Cooperative. Suudi Bey, who was already the President of the Association of Bookstores, was appointed to the chairman of the cooperative.

Cite this article as: Çiçek, Niyazi; Kabakulak, Nurhan, “Türkiye’de Harf Devrimi’nin Ardından Tek Kitap Kanunu ve Ticari Oluşumlar”, Turk J Hist sayı 70 (2019), s.89-115.

Anahtar Kelimeler

Alphabet Reform in Turkey, Istanbul Bookstores, Printing Houses, Standard Book Law, Textbook, Turkish Bookselling Limited Company, Bookstores Cooperative

TÜRKİYE’DE HARF DEVRİMİ’NİN ARDINDAN TEK KİTAP KANUNU VE TİCARİ OLUŞUMLAR

Öz

DOI: 10.26650/TurkJHist.2019.19017

Harf Devrimi’nin ardından basımevlerinin düştükleri darboğaz, yayımlanan eserlerin kalitesini olumsuz yönde etkilemiş, ilk zarar gören yayın türlerinden biri de ders kitapları olmuştur. Kullanılan kalitesiz kâğıtlar, dizgi ve baskıda özensizlik ile dağıtımda yaşanan sorunlar, ders kitabı basan kitapçılarla ilgili şikâyetleri artırmıştır. Bu makalede, belirtilen şikâyetleri yakından takip eden hükümet yetkililerinin almaya çalıştığı önlemler ve buna karşı basımevlerinin tutumu incelenmiştir. Özellikle okullarda ders kitaplarıyla ilgili problemler ortaya çıkınca, gerek Cumhuriyet Halk Partisi üyeleri ve gerekse Maarif Vekâleti yetkilileri alınabilecek önlemler üzerine görüşmeler yapmıştır. Düşünülen tedbirlerden biri, bütün okullarda tek kitap uygulamasına geçilerek, her yerde aynı kitapların okutulması şeklindeydi. Vekâletin karar vereceği kitapların tedariki ise ihaleyle belirlenecek bir yüklenici marifetiyle gerçekleştirilecekti. Bu durumdan hiç hoşnut olmayan basımevleri, hem gazetelerde yapılan haberlerle hem de yetkililerle doğrudan görüşerek, Hükümetin bu işten vazgeçmesini, aksi halde bu uygulamanın kendilerine zarar vereceğini yüksek sesle dile getirmeye çalışmışlardır. Devlet’in kararlı olduğu görülünce, geri adım atarak, tutum değiştirmişlerdir. Tek başlarına bu işin altına giremeyeceklerini anlayan matbaacılar ve kitapevleri, durumu lehlerine çevirmek için aralarında güç birliği yapmaya karar vermişlerdir. Okul kitapları basanlar ile satanların iki ayrı grup oluşturduğu görülmüştür. Basım işiyle uğraşan matbaacılar daha önce kurdukları Türk Kitapçılığı Limitet Şirketini tekrar canlandırmışlardır. Okul kitaplarının satış ve dağıtımı işiyle uğraşan kitapevleri ise Kitapçılar Kooperatifi adıyla ayrı bir ortaklık kurmuştur. Kooperatifin başkanlığına ise aynı zamanda Kitapçılar Cemiyeti Başkanlığını yürüten Suudi Bey getirilmiştir.

Cite this article as: Çiçek, Niyazi; Kabakulak, Nurhan, “Türkiye’de Harf Devrimi’nin Ardından Tek Kitap Kanunu ve Ticari Oluşumlar”, Turk J Hist sayı 70 (2019), s.89-115.

Anahtar Kelimeler

Harf Devrimi, İstanbul Kitapçıları, Okul Kitapları, Tek Kitap Kanunu, Türk Kitapçılığı Limitet Şirketi, Kitapçılar Kooperatifi.

Kaynakça

• Akkil, Osman, Cumhuriyet’in İlanı Sonrası Türk Kitap Yayıncılığının Gelişimi ve Devlet-Özel Sektör İlişkisi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Uzmanlık Tezi, 2009. Alpay, Meral, Harf Devriminin Kütüphanelere Yansıması, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi, İstanbul 1976. Aslan, Erdal, “Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Ders Kitapları”, Eğitim ve Bilim, 35/158, 2010, s. 215-231. Çiçek, Niyazi ve Kabakulak, Nurhan, “Harf Devrimi’nin Ardından İstanbul Kitapçılarının Yaşadıkları Zorluklar Nedeniyle Hükümetten Yardım Talepleri”, Türkiyat Mecmuası, 28/2, 2018, s. 1-18. ____________, “Harf Devrimi’nin İstanbul Kitapçılarına Ekonomik Etkileri”, Türkiyat Mecmuası, 27/1, 2017, s. 121-137. Çiçek, Niyazi, Harf Devrimi’nin Kamu Yönetimine ve Yazışma Geleneğine Etkileri, ATAM, Ankara 2017. “Devlet Kitapları Mütedavil Sermayesi Hakkında Kanun”, Kanun Sayısı: 2133, Resmi Gazete, 04.04.1933, s. 2370. D.M.N, “Harf İnkılabı ve İstanbul Kitapçılarının Perişan Hali”, Resimli Şark Dergisi, No 8, 1931, s. 15-17. “Harf İnkılabından Sonra Bizde Kitapçılığın Bugünkü Hali ve İstikbali”, Resimli Şark Dergisi, No: 25, 1933, s. 17-23. İskit, Server, Türkiye’de Neşriyat Hareketleri Tarihine Bir Bakış, Maarif Vekâleti, Ankara 1939. Kabacalı, Alpay, Başlangıcından Günümüze Türkiye’de Matbaa, Basın ve Yayın, Literatür Yayınları, İstanbul 2000. Kanbolat, Erhan, Harf Devrimi’nden Köy Enstitülerine Türkiye’de İlköğretim (1928-1940), İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2015. Kaynardağ, Arslan, “Türkiye’de Yayıncılığın Gelişimi ve Sorunları”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, c. 3, İletişim, İstanbul 1987, s. 2824-2836. “Maarif Vekilliğine Bağlı Mekteplerde Okutulacak Ders Kitaplarının Basılması ve Dağıtılmasile Bu Maksat İçin Kurulacak Mektep Kitapları Sandığı Hakkında Kanun”, Kanun Sayısı: 2259, Resmi Gazete, 13 Haziran 1933, s. 2426. “Mektep kitapları için açılacak hesabı cari hakkında 1/498 numaralı kanun lâyihası ve Maarif ve Bütçe encümenleri mazbataları”, T.B.M.M.Z.C., İ:35, 4.4.1933, C:14, s. 6-14. “Mektep Kitapları Mütedavil Sermayesine Munzam Tahsisat Kayıt ve Mahsubuna Dair Kanun”, TBMM Zabıt Ceridesi, 1933, C.14, 35.intikat, s.7, (çevrimiçi), https:// www. tbmm. gov.tr/ tutanaklar/ TUTANAK/ TBMM/ d04/ c014/ tbmm04014035.pdf 15 Şubat 2016. “Mektep Kitaplarının Maarif Vekâletince Tab’ı Hakkında Kanun”, Sayı 823, Resmi Gazete, t. 01.05.1926, s. 262. “Mektep Kitaplarının Mütedavil Sermayesine Munzam Tahsisat Kayıt ve Mahsubuna Dair Kanun”, Kanun Sayısı: 1812, Resmi Gazete, 31.05.1931, s. 1310. “Mektep Kitaplarının Mütedavil Sermayesine Munzam Tahsisat Kayıt ve Mahsubuna Dair Kanun”, Kanun Sayısı: 2132, Resmi Gazete, 01.04.1933, s. 2370. Naci Kasım, Matbuat Buhranı, Türkiye Neşriyat Yurdu, İstanbul 1929. “Satılan Mektep Kitapları Bedellerinden 16460 Liranın Maarif Vekâleti 1927 senesi Bütçesinin 558 inci Faslına Tahsisatı Munzama Olarak İlavesinin Tasdikına Dair Kanun”, Kanun Sayısı: 1386, Resmi Gazete, 07.02.1929, s. 1113. “Tek Kitap Kanununa Dair: Mektep Kitapları Tabilerinin Bazı Dilekleri”, Resimli Şark Dergisi, No: 28, 1933, s. 11-16. Üstün, Hasan, “Türkiye’de Gazete Dağıtımını Yaygınlaştırma Girişimleri (1930-1945)”, İletişim Fakültesi Dergisi, 2008, 34/1, s. 107-126.
• Günlük Gazeteler “Ahmet İhsan B.”, Milliyet, 5 Nisan 1933. “Alınamayan kitap paraları”, Milliyet, 14 Nisan 1930. “Bazı kitapçıların kurnazlığı!”, Milliyet, 5 Eylül 1932. “Çocuk Velileri Senede 250 Bin Lira Kazanıyorlar”, Milliyet, 10 Ağustos 1933. “Dün beş matbaacı dinlendi”, Milliyet, 6 Aralık 1932. “Dün Mecliste Hararetli Münakaşalar Oldu”, Milliyet, 2 Nisan 1933. “Fırka grubunun verdiği mühim kararlar”, Vakit, 15 Aralık 1932. “Gazete, risale ve kitap satışının teshili için”, Milliyet, 8 Nisan 1930. “Gazeteci ve kitapçılar bu sabah toplanıyorlar”, Vakit, 5 Ocak 1930. “Halk mı Okumuyor Muharrirler mi Yazmıyor?”, Milliyet, 9 Aralık 1932. “İlk Mekteplerde Tek Kitap”, Cumhuriyet, 13 Şubat 1933. “İstanbul kitapçıları fikirlerini anlatıyor”, Cumhuriyet, 13 Şubat 1933. “İstanbul Kitapçıları… kendi aralarında bir kooperatif yaptılar”, Cumhuriyet, 5 Mart 1933. “Kitap Fiyatları”, Milliyet, 30 Eylül 1929. “Kitap İşi”, Milliyet, 7 Şubat 1933. “Kitap komisyonu işini bitirdi”, Milliyet, 12 Aralık 1932. “Kitap tâbileri A. İhsan Beye cevap veriyorlar”, Milliyet, 5 Nisan 1933. “Kitap ve kitapçılar”, Milliyet, 8 Mart 1933. “Kitapçılar Ankara’ya Heyet Gönderiyorlar”, Milliyet, 6 Eylül 1929. “Kitapçılar Kooperatifi: Dün yirmi kadar kitapçı müracaat etti”, Cumhuriyet, 6 Mart 1933. “Kitapçılar Kooperatifi: Nizamname dün kat’i şeklini aldı”, Cumhuriyet, 23 Mart 1933. “Kitapçılar Kooperatifi”, Cumhuriyet, 6 Mart 1933. “Kitapçılar Kooperatifi”, Milliyet, 5 Mart 1933. “Kitapçılar Memnun”, Milliyet, 8 Şubat 1933. “Kitapçılar toplandılar: Mektep kitaplarından ihtilaf çıktı”, Milliyet, 10 Şubat 1933. “Kitapçılar”, Vakit, 3 Nisan 1929. “Kitapçıların alacakları”, Milliyet, 22 Nisan 1930. “Kitapçıların Müracaatı”, Milliyet, 1 Mart 1933. “Kitapçılık ve Matbaacılık Komisyonu”, Hakimiyeti Milliye, 10 Aralık 1930. “Maarifte dünkü içtima: Maarif vekaletinin bir bayi teşkilatı yapması tekarrür etti”, Hakimiyeti Milliye, 6 Ocak 1929. “Mektep kitapları için Vekâlete sermaye veriliyor”, Cumhuriyet, 19 Mart 1933. “Mektep kitapları lâyihasına gelince, bu lâyiha Maarif Vekâletinin mektep kitaplarını bizzat basmak kararı ile âlâkâlıdır”, Cumhuriyet, 13 Ocak 1933. “Mektep Kitapları Meselesi”, Milliyet, 20 Şubat 1933. “Mektep kitapları pahalı mı, değil mi?”, Cumhuriyet, 8 Aralık 1932. “Mektep Kitapları Pahalıdır”, Cumhuriyet, 19 Aralık 1932. “Mektep kitapları tetkikatı”, Cumhuriyet, 12 Aralık 1932. “Mektep Kitapları Yetişemedi”, Milliyet, 21 Eylül 1933. “Mektep Kitapları: Yüzde 40 pahalı olduğunu söyleyenler de var”, Milliyet, 13 Ocak 1933 “Mektep Kitapları”, Cumhuriyet, 8, 21 Şubat 1933. “Mektep kitapları”, Milliyet, 1, 6, 8, Aralık 1932. “Mektepler: Maarif müsteşarının teftişleri”, Hakimiyeti Milliye, 9 Ocak 1930. “Ne denir? Mektep kitapları pahalıdır”, Cumhuriyet, 19 Aralık 1932. “Tek Kitap Meselesinden Kitapçılar Telaşlı”, Milliyet, 12 Şubat 1933. “Tek Kitap usulü ve kitapçılar: Tabı işini Devlet Matbaası yapmalı diyorlar”, Cumhuriyet, 2 Mart 1933. “Tek Kitap Usulü ve Kitapçılar”, Cumhuriyet, 2 Mart 1933. “Tek kitap usulü: Maarif Vekâleti mes’eleyi kökünden hallediyor”, Cumhuriyet, 8 Şubat 1933. “Tek kitap usulü”, Cumhuriyet, 25 Haziran 1933. “Tek Kitap”, Milliyet, 4 Mart 1933.
• Gazetelerde Başlıksız Haberler Milliyet, 8 Şubat 1933; 12 Şubat 1933; 1 Aralık 1932. Cumhuriyet, 8 Şubat 1933; 6 Nisan 1930; 22 Nisan 1930. Hakimiyeti Milliye, 24 Nisan 1931. Vakit, 23 Mart 1933.