Bir Diplomatın Gayri Resmî Mücadelesi: Hamdullah Suphi’nin Bilinmeyen Gagauz Müdafaası

Yıl 2020, Sayı: 72, 187 - 206, 31.12.2020

Selcen Özyurt Ulutaş

Öz

Gagauz Türkleri hiç şüphe yoktur ki büyük Türk milletinin en müstesna topluluklarından biridir. Dilleriyle, inançlarıyla, kültürleriyle Gagauzlar yıllara meydan okumuş ve kimliklerini muhafaza edebilmişlerdir. Hayli uzun yıllar varlıklarından dahi haberdar olunamayan Gagauzlar, Türkiye Cumhuriyeti’nin raporlarına 1930’lu yıllardan itibaren girmeye başlamışlardır. İlgili yıllarda farklı büyükelçilik raporlarıyla devlet erkânına Gagauzlar hakkında bilgi verilmiştir. 1932’den itibaren ise Cumhuriyet ve Ulus gazetelerinde ilk defa Gagauzlar Türk toplumuna takdim edilmiştir. Zaman içerisinde Gagauzlara dair bilgiler arttıkça Türk Devleti’nin ve milletinin de onlara teveccühü ziyadeleşmiştir. Özellikle Hamdullah Suphi Tanrıöver’in gayretleri çok önemlidir. O, Gagauzları Türkiye’ye getirmek için çok çaba sarf etmiştir. Ancak hiç beklemediği bazı sorunlarla karşılaşmış ve çetin bir mücadeleye girişmiştir. Çalışmada titiz bir taramayla Hamdullah Suphi Tanrıöver’in bilinmeyen gayretlerine yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Ulus Gazetesi, Hristiyan Türkler, Gagauz, Cumhuriyet Gazetesi, Hamdullah Suphi Tanrıöver, Büyükelçilik Raporları

Teşekkür

Uzun yıllardır Gagauzlar üzerine çeşitli araştırmalar yapan biri olarak, IBAC'ı Komrat'ta düzenleyen ve bizleri Gagauzlar ile buluşturan sayın Prof. Dr. Mahmut AK'a sonsuz teşekkürler.

The Unofficial Struggle of a Diplomate: Unknown Gagauz Defense of Hamdullah Suphi

Öz

There is no doubt that the Gagauz Turks are one of the most exceptional groups of the great Turkish nation. With their tongues, beliefs and cultures, Gagauz people shine like a star in their geography. For many years, those who ruled the state for various reasons could not be aware of Gagauz. However, the bureaucrats of the newly established Turkish state started to compile information about the Gagauz people because, according to archive records, we start to see Gagauz people in the embassy reports after 1930. After 1932, news about the Gagauz began to appear in the Ulus and Cumhuriyet newspapers. The purpose of these news was to inform to the Turkish people about the Gagauz people. As the information about the Gagauz increased in time, the favor of the Turkish state and its nation became more frequent. Especially Hamdullah Suphi Bey’s efforts are very important. He made a great effort to bring the Gagauz to Turkey. However, he faced a number of problems he had never expected and engaged in a tough fight..

Anahtar Kelimeler

Ulus Newspaper, Cumhuriyet Newspaper, Gagauz, Chirstian Turks, Hamdullah Suphi Tanrıöver, Embassy Reports

Kaynakça

• Hariciye Vekâleti 030.10.16.810.11.
• Hariciye Vekâleti 030 10.247.668.22.
• Hariciye Vekâleti 030.10.246.666.30.
• Hariciye Vekâleti 030.10.247.66814.
• Hariciye Vekâleti 030.10.247.668.11.
• Hariciye Vekaleti 030 10.247. 668.6.
• Hariciye Vekâleti 030.01.02.87.62.7.
• Hariciye Vekâleti 030.18.01.02.19.30.8.
• Hariciye Vekâleti 03011.1.171.35.17.
• Cumhuriyet, 3 Nisan 1933; 10 Nisan 1933; 17 Nisan 1933; 7 Haziran 1938.
• Ulus, 14 Temmuz 1935; 22 Aralık 1935; 23 Aralık 1935; 25 Aralık 1935; 26 Aralık 1935; 31 Aralık 1935; 3 Ocak 1936; 7 Ağustos 1936.
• Anzerlioğlu, Yonca, “Bükreş Büyükelçisi Hamdullah Suphi ve Gagauz Türkleri”, Bilig, sayı 39 (2006), s. 31-51.
• Çil, Adalet Ergenekon, Cumhuriyetin İlk Yıllarında Nüfus Sorunu ve İskân Politikası, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 1994.
• Dağıstan, Adil, “Hamdullah Suphi’nin Romanya Büyükelçiliği ve Gagauz Türkleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XVIII/54 (1992), s. 815-828.
• Demir, Murat, Milli Eğitim Bakanı Hamdullah Suphi Tanrıöver’in Eğitim ve Kültür Anlayışı, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2010.
• Duman, Önder, “Atatürk Döneminde Romanya’dan Türk Göçleri (1923-1938)”, Bilig, sayı 45 (2008), s. 23-44.
• Eker, Süer, “Türk Dünyasının Bilgeleri Moldova Gagauz Yeri ve Türkiye’yi Birleştiren Anıtsal Bir Kimlik: Mihail Mihailoviç Çakır”, Tehlikedeki Diller Dergisi, II/3 (2013), 93-101.
• Ülküsal, Müstecip, Dobruca ve Türkler, Türkiye Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayını, Ankara 1966.
• Tanrıöver, Hamdullah Suphi, Günebakan, İstiklal Matbaası, İzmir 1987.
• Yardımcı, Remzi, Atatürkçü Düşüncede Ulusal Kimlik Bilinci Kavramı, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 1999.