The Political and Diplomatic Relations of the Mamluks and Golden Horde After the Third Enthronement of Sultan al-Nasir Muhammad

Yıl 2022, Sayı: 77, 15 - 52, 20.07.2022

Kazım Uzun

https://doi.org/10.26650/iutd.1082294

Öz

The relations between the states of the Mamluks and the Golden Horde aimed at common interests were shaped and developed around the discourse of the common enemy. Accordingly, the parties had drawn the image of allies until the third reign of Sultan al-Nasir Muhammad. However, with the effects from differing conjunctures, Sultan al-Nasir made a policy change and tried to pursue a policy of balance between the Golden Horde and Ilkhanate states. In the post-Ilkhanid period, the attempt was made to revive Mamluk–Golden Horde relations, this time around another common enemy discourse. This study aims to determine these aforementioned relations, examine them in all their aspects, and also provide a new interpretation regarding their general nature.

Anahtar Kelimeler

Mamluks, Golden Horde, Ilkhanate, Timur, Alliance

Sultan en-Nâsır Muhammed’in Üçüncü Cülûsundan Sonra Memlûk-Altın Orda Siyasi ve Diplomatik İlişkileri

Öz

Memlûk ve Altın Orda devletlerinin müşterek çıkarları hedefleyen ilişkileri ortak düşman söylemi etrafında şekillenmiş ve gelişmiştir. Buna bağlı olarak Sultan en-Nâsır Muhammed’in üçüncü saltanat dönemine kadar taraflar bir müttefik görüntüsü çizmişlerdir. Ancak farklılaşan konjonktürün tesiriyle Sultan en-Nâsır politika değişikliğine giderek Altın Orda ve İlhanlı devletleri arasında bir denge siyaseti gütmeye çalışmıştır. İlhanlı sonrası dönemde ise Memlûk-Altın Orda ilişkileri bu defa başka bir ortak düşman söylemi etrafında yeniden canlandırılmaya çalışılmıştır. Bu çalışmada söz konusu münasebetler tüm yönleriyle tespit ve tetkike gayret edilmiş ve ayrıca bunların genelinin mahiyetine dair yeni bir yorum getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Memlûk Devleti, Altın Orda, İlhanlılar, Timur, İttifak

Kaynakça

• Abdürrezzâk es-Semerkandî, Matla-ı Sa’deyn, c. I, tah. Abdulhüseyn Nevâî, Tahran 2004. Ağat, Nurettin, Altınordu Paraları Kataloğu 1250-1502, İstanbul 1976.
• Ahmed b. Muhammed-i Gaffârî-i Kazvînî, Tarih-i Cihan Âra, tah. Hasan Nerâkî, Tahran 1342. Aka, İsmail, “Timurluların Azerbaycan İle Alakaları”, Türk Kültürü, sayı 345 (1992), s. 11-17.
• Akkuş Yiğit, Fatma, “İktidar ve İzdivaç: Memlûk-Altın Orda-İlhanlı Üçgeninde Siyasi Evlilikler”, Karadeniz Araştırmaları, sayı 49 (2016), s. 103-120.
• Amitai, Reuven, “The Resolution of The Mongol-Mamluk War”, Mongols, Turks, and Others Eurasian Nomads and the Sedentary World, ed. Reuven Amitai-Michal Biran, Leiden-Boston 2005, s. 359-390.
• Ayalon, David, “Memlûk Devletinde Kölelik Sistemi”, çev. Samira Kortantamer, Tarih İncelemeleri Dergisi, sayı 4 (1989), s. 211-247.
• , “The Great Yāsa of Chingiz Khān. A Reexamination (Part C1)”, Studia Islamica, sayı 36 (1972),
• s. 113-158.
• Aynî, Ikdu’l-Cumân fî Tarîhi Ehli’z-Zamân, Сборник материалов, относящихся к истории Золотой орды
• (Altın Orda Tarihi İle İlgili Kayıtlar Derlemesi), ed. V. Tiesenhausen, c. I, Petersburg 1884, s. 475-534.
• , Ikdu’l-Cumân fî Tarîhi Ehli’z-Zamân, Beyazıt Devlet Kütüphanesi Veliyyüddin Efendi Koleksiyonu, no. 2394; 2395; 2396.
• , Ikdu’l-Cumân fî Tarîhi Ehli’z-Zamân, neşr. Abdürrâzık et-Tantâvî el-Karmût, Kahire 1989.
• Barker, Hannah, That Most Precious Merchandise: The Mediterranean Trade in Black Sea Slaves, 1260– 1500, Philadelphia 2019.
• Beiträge zur Geschichte der Mamlukensultane in den Jahren 690-741 der Higra nach arabischen Handschriften, ed. Karl Wilhelm Zetterstéen, Leiden 1919.
• Birzâlî, el-Muktefî alâ Kitâb er-Ravzateyn, c. IV, tah. Ömer Abdüsselam Tedmurî, Sayda-Beyrut 2006. Broadbridge, Anne F., Kingship and Ideology in the Islamic and Mongol Worlds, Cambridge 2008.
• Canard, Marius, “Un Traité Entre Byzance et l’ Égypte au XIIIe Siécle et les Relations Diplomatiques de Michel VIII Paléologue avec les Sultans Mamluks Baibars et Qala’un”, Mélanges Gaudefroy- Demombynes, Kahire 1934-1945, s. 197-224.
• Cezerî, Havâdisü’z-Zaman ve Enbâ’uhû ve Vefeyâtü’l-Ekâbir ve’l-Aʿyân min Ebnâʾihî, c. II, neşr. Ömer Abdüsselam Tedmurî, Sayda-Beyrut 1998.
• Ciociltan, Virgil, The Mongols and the Black Sea Trade in the Thirteenth and Fourteenth Centuries, çev.
• Samuel Willcocks, Leiden-Boston 2012.
• Çetin, Altan, Memlûk Devletinde Askerî Teşkilât, İstanbul 2007.
• , “Akdeniz Ticaretinde Memlûklar Devri, Mısır-Anadolu Mal Mübadelesi”, Adalya, sayı XI (2008), s. 359-371.
• DeWeese, Devin, Islamization and Native Religion in the Golden Horde: Baba Tükles and Conversion to Islam in Historical and Epic Tradition, Pennsylvania 1994.
• Ebû’l-Fidâ, Tarihu Ebi’l-Fidâ (el-Muhtasar fî Ahbâri’l-Beşer), c. II, neşr. Mahmud Deyyûb, Beyrut 1997.
• Ebûbekr el-Kutbî el-Eherî, Ta’rikh-i Shaikh Uwais (History of Shaikh Uwais), neşr. ve İng. çev. Johannes Baptist van Loon, Lahey 1954.
• Ebü’l-Fedâil, Ägypten und Syrien Zwischen 1317 und 1341 in der Chronik des Mufaddal Ibn Abî al-Faḍâ’il, (en-Nehcü’s-Sedîd ve Dürrü’l-Ferîd fî mâ ba’d Tarîhi İbni’l-Âmîd, Havâdisu’l-Fetre Beyne sene 717-741 Hicriyye), ed. Samira Kortantamer, Freiburg 1973.
• Ebü’l-Fedâil, Mufaddal b. Ebü’l-Fedâil, en-Nehcü’s-Sedîd ve Dürrü’l-Ferîd fî mâ ba’d Tarîhi İbni’lÂmîd, neşr. ve Fran. çev. E. Blochet, I. Kısım, Patrologie Orientale, c. 12, Turnhout 1982, s. 65-208 (407-550);
• III. Kısım, neşr. ve Fran. çev. E. Blochet, Patrologie Orientale, C. 20, Turnhout 1985, s. 1-267 (512-776).
• el-Haccî, Hayat Nâsır, “el-Alâkatu beyne Devleti’l-Memâlîk ve Devleti Moğul el-Kıfçak, 658-741 H./1260– 1341 M.”, Havliyyâtu Külliyetu’l-Edeb (Kuveyt), c. II, sayı VIII (1981), s. 9-68.
• Esterâbadî, Bezm u Rezm, çev. Mürsel Öztürk, Ankara 2014. Favereau, Marie, The Horde, Cambridge-London 2021.
• Georges Pachymérés, Relations Historiques, c. I, ed. ve Fran. çev. Albert Failler-Vitalien Laurent, Paris 1984.
• Gökbilgin, Özalp, “1313-1357 Yılları Arasında Altınordu Devleti”, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, sayı 4 (1972), s. 1-52.
• Hâfız-ı Ebrû, Zeyl-i Câmi’ü’t-Tevârîh-i Reşîdî, neşr. Hânbâbâ Beyânî, Tahran 1317.
• , Zübdetü’t-Tevârîḫ, c. I, neşr. Seyyid Kemâl Hâc Seyyid Cevâdî, Tahran 2001. Hamdullah el-Müstevfî el-Kazvînî, Tarih-i Güzîde, neşr., Abdülhüseyin Nevâî, Tahran 1387.
• Hammâd Âşûr, Fayed, el-Alâkâtü’s-Siyâsiyye beyne’l-Memâlîk ve’l-Moğûl fî’d-Devleti’l-Memlûkiyyeti’l- Ûlâ, Kahire 1973.
• Handmir, Tarih-i Habîbü’s-Siyer fî Ahbâri Efrâdi Beşer, c. III, neşr. Celaleddin Humâî, Tahran 1362.
• Holt, P. M., Early Mamluk Diplomacy (1260–1290). Treaties of Baybars and Qalawun with Christian Rulers, Leiden-New York-Köln 1995.
• İbn Arabşâh, Acâibu’l-Makdûr fî Nevâibi Teymûr, tah. Ali Muhammed Ömer, Kahire 1979. İbn Battûta, İbn Battûta Seyahatnamesi, c. I, çev. A. Sait Aykut, İstanbul 2004.
• İbn Dokmak, Nüzhetü’l-Enâm fî Tarihi’l-İslâm, Сборник материалов, относящихся к истории Золотой орды (Altın Orda Tarihi İle İlgili Kayıtlar Derlemesi), ed. V. Tiesenhausen, c. I, Petersburg 1884, s. 315- 330.
• İbn Fazlullah el-Ömerî, et-Ta’rîf bi-Mustelehi’ş-Şerîf, tah. Muhammed Hüseyin Şemseddin, Beyrut 1988.
• İbn Hacer, ed-Durerü’l-Kâmîne fî A’yâni’l-Mieti’s-Sâmine, c. I, II, neşr. Abdülvâris Muhammed Ali, Beyrut 1997.
• , İnbâ’u’l-Gumr bi-Ebnâ’i’l-Umr, C. I, III, tah. Hasan Habeşî, Kahire 2009.
• İbn Haldun, Kitâbu’l-ʿİber ve Dîvânu’l-Mübtedaʾ ve’l-Haber, c. V, tah. Halîl Şehâde, Beyrut 2005. İbn Kadı Şuhbe, Tarihu İbn Kadı Şuhbe, c. III-III/2, tah. Adnan Derviş, Dımaşk 1995.
• İbn Kesîr, el-Bidâye ve’n-Nihâye, c. XV-XVI, tah. Komisyon, Katar 2015.
• İbn Nâzırü’l-Ceyş, Kitâbü Teskîfi’t-Taʿrîf bi’l-Mustalahi’ş-Şerîf, tah. Rudolf Vesely, Kahire 1987.
• İbn Tagriberdî, en-Nucûm ez-Zâhire fî Mulûki Mısr ve’l-Kâhire, c. X, neşr. Muhammed Hüseyin Şemseddin, Beyrut 1992.
• İbnü’d-Devâdârî, Kenzü’d-Dürer ve Câmiʿu’l–Gurer, c. IX, neşr. Hans R. Roemer, Kahire 1960.
• İbnü’l-Furât, Tarihu İbnü’l-Furât, c. IX/1, neşr. Konstantin Zureyk, Beyrut 1936; c. IX/2, neşr. Konstantin Zureyk-Neclâ İzzeddin, Beyrut 1938.
• Kafalı, Mustafa, “Özbek Han”, DİA, c. XXXIV, İstanbul 2007, s. 107-109.
• , Altın Orda Hanlığının Kuruluş ve Yükseliş Devirleri, İstanbul 1976.
• Kalkaşendî, Meâsiru’l-İnâfe fî Meâlimi’l-Hilâfe, tah. Abdüssettâr Ahmed Ferrâc, Beyrut 2006.
• , Subhu’l-A‘şâ fî Sınâati’l-İnşâ’, neşr. Muhammed Abdürresûl İbrâhim, c. VII-VIII, XIV, Kahire 1915, 1919.
• Kamalov, İlyas, Moğolların Kafkasya Politikası, İstanbul 2003.
• Kanat, Cüneyt, “Makrîzî’nin Kitâb es-Sulûk’undaki Osmanlılar İle İlgili Kayıtlar”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, sayı IV (2000), s. 225-256.
• , “Memlük Devleti’nde İktidar Değişikliği, Bahri Memlûklar’dan Burcî Memlûklar’a”, Prof. Dr.
• Işın Demirkent Anısına, haz. Abdülkerim Özaydın vd., İstanbul 2008, s. 541-545.
• , “Orta Doğu’da Hâkimiyet Mücadelesi (1382-1447), Memlûk-Timurlu Münasebetleri”, Türkler Ansiklopedisi, c. V, Ankara 2002, s. 134-143.
• , Memlûk-Timurlu Münasebetleri (1382-1447), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İzmir 1996.
• Kemaloğlu, İlyas, “Toktamış Han”, DİA, c. XLI, İstanbul 2012, s. 231-232.
• Kılıç, Arslan, Nikiforos Grigoras’ın Romaiki İstoria Adlı Eserinin I.–VI. Bölümlerinin Çevirisi ve Değerlendirilmesi, İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir 2019.
• Kızıltoprak, Süleyman, “Türk Askerî Tarihinde Memlûk Sistemi”, Türkler ve Askerlik, ed. Süleyman Kızıltoprak, İstanbul 2009, s. 139-182.
• Kortantamer, Samira, Bahrî Memlûklar’da Üst Yönetim Mensupları ve Aralarındaki İlişkiler, İzmir 1993.
• Kurat, Akdes Nimet, IV.-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Ankara 2002.
• Labib, Subhi, “Eygptian Commercial Policy in the Middle Ages”, Studies in the Economic History of the Middle East, ed. M. A. Cook, New York 2014, s. 63-77.
• , “Eyyûbîler ve Memlûkler Devrinde Mısır’ın Ticaret Politikası”, çev. Altan Çetin, Nüsha, sayı 4 (2002), s. 139-156.
• Lane-Pool, Stanley, Catalogue of Oriental Coins in the British Museum, c. VI, London 1881.
• Levanoni, Amalia, A Turning Point in Mamluk History, The Third Reign of al-Nâsir Muhammad Ibn Qalawun (1310-1341), Leiden 1995.
• Makrîzî, Durerü’l-Ukûdi’l-Ferîde fî Terâcimi’l-A’yâni’l-Mufîde, c. II, tah. Mahmûd el-Celîlî, Beyrut 2002.
• , es-Sulûk li-Maʿrifeti Düveli’l-Mülûk, c. II, tah. Muhammed Mustafa Ziyâde, Kahire 1942; c. III, tah. Saîd Abdulfettâh Âşûr, Kahire 1970; c. IV, tah. Saîd Abdulfettâh Âşûr, Kahire 1972.
• Markov, A. K., Монеты джучидов: Золотая Орда, татарские ханства, [Cuci Sikkeleri: Altın Orda, Tatar Hanlıkları], yayına haz. I. M. Mirgaliev, Kazan 2008.
• Muhammed, Subhî Abdülmenam, Siyasetü’l-Moğûli’l-İlhâniyyîn Tucâhi Devleti’l-Memâlik fî Mısr ve’ş-Şam, H. 716-736 / M. 1316-1335, Kahire 2001.
• Muinüddin Natanzi, Müntehabü’t-Tevarih-i Muînî, tah. Pervin İstahrî, Tahran 1383.
• Musa el-Yûsufî, Nüzhetu’n-Nâzır fî Sîreti’l-Meliki’n-Nâsır, neşr. Ahmed Hutayt, Beyrut 1986.
• Nizamüddin Şâmî, Zafernâme, çev. Necati Lugal, Ankara 1987.
• Nuveyrî, Nihayetü’l-Ereb fî Funûni’l-Edeb, c. XXVII, XXXII, XXXIII, tah. Necip Mustafa Fevvâz - Hikmet Kaşlî Fevvâz, Beyrut 2004.
• Özcan, Altay Tayfun, “Altın Orda Hanlığı Zamanında Karadeniz’in Kafkasya Sahillerinde Cenovalı Tüccarlar, Kolonileri ve Ticarı Yaşam”, MUTAD, VII/1 (2020), s. 91-105.
• Remzî, Muhammed Murad, Telfîku’l-Ahbȃr ve Telgîhu’l-Ȃ’sȃr fî Vakȃi’ Kazan ve Bulgâr ve Mulûki’t-Tatar, c. I, Beyrut 2002.
• Sağlam, Ahmet, “Memlûk-İlhanlı Diplomatik İlişkileri”, Belleten, LXXXII/293 (2018), s. 83-157.
• , “Nâsır Muhammed Dönemi Memlûk-Altın Orda Münâsebetleri: Stratejik İttifaklar”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11/61 (2018), s. 324-331.
• , en-Nâsır Muhammed Devri Memlûk Türk Devleti, Ankara 2021. Saray, Mehmet, “Altın Orda Hanlığı”, DİA, c. II, İstanbul 1989, s. 538-540.
• Sayrafî, Nüzhetu’n-Nufûs ve’l-Ebdân fî Tevârîhi’z- Zamân, c. I, III, tah. Hasan Habeşî, Kahire 2010.
• Schamiloglu, Uli, “Altın Ordu”, Türkler, c. VIII, ed. Hasan Celal Güzel-Kemal Çiçek-Salim Koca, Ankara 2002, s. 412-428.
• Sehâvî, ed-Davu’l-Lâmî li-Ehli’l-Karni’t-Tâsi’, c. II, neşr. Abdüllatif Hasan Abdurrahman, Beyrut 2003. Spuler, Berthold, İran Moğolları, çev. Cemal Köprülü, Ankara 2011.
• , The Muslim World, c. II, İng. çev. F. R. C. Bagley, Leiden 1969.
• Sümer, Faruk, “Anadolu’da Moğollar”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, sayı I (1970), s. 1-147. Şerefüddin Ali Yezdî, Emîr Timur (Zafernâme), çev. Ahsen Batur, İstanbul 2013.
• Şucâî, Tarihu’l-Meliki’n-Nâsır Muhammed b. Kalâvûn es-Sâlihî ve Evlâdihi, neşr. Barbara Schafer, Wiesbaden 1977.
• Tekindağ, Şehabeddin, Berkuk Devrinde Memlûk Sultanlığı, İstanbul 1961.
• Tomar, Cengiz, Memlûk Devletinde Askerî Kölelik Sistemi (1250-1517), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2006.
• Usta, Ahmet, Hilal İle Haç Arasında Hayatlar, Ortaçağ Akdenizi’nde Ticaret ve Tüccarlar, İstanbul 2022.
• Uzun, Kâzım, “Başlangıcından Sultan En-Nâsır Muhammed’in Üçüncü Saltanatına Kadar Memlûk – Altın Orda Siyasi ve Diplomatik İlişkileri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 36/2 (2021), s. 735-765.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, “Emîr Çoban Soldoz ve Demirtaş”, Belleten, XXXI/124 (1967), s. 601-646. Vassâf, Tahrîr-i Tarihi Vassâf, nşr. Abdulmuhammed Ȃyetȋ, Tahran 1346.
• Vernadsky, George, The Mongols and Russia, New Haven 1951. Yakubovskiy, A. Yu., Altın Ordu ve Çöküşü, çev. Hasan Eren, Ankara 1976.
• Yuvalı, Abdülkadir, “XIII. Yüzyılda Önasya’daki Siyasi Bloklaşma”, Türk Kültürü Dergisi, sayı 262 (1985), s. 111-120.
• Yücel, Yaşar, “XIV.-XV. Yüzyıllar Türkiye Tarihi Hakkında Araştırmalar II, Türkiye ve Yakındoğu Üzerinde 1393/94 Timur Tehlikesi”, Belleten, XXXVII/146 (1973), s. 159-190.
• Zeynüddin b. Hamdullah Müstevfî Kazvînî, Zeyl-i Tarih-i Güzîde, tah. İrec Afşar, Tahran 1372.