Falsifications in the Letter About the First Treaty of Erzurum and the Resultant Problems in Implementing the Treaty

Yıl 2022, Sayı: 77, 213 - 257, 20.07.2022

Eralp Yaşar Azap

https://doi.org/10.26650/iutd.1086380

Öz

The Ottoman-Persian War of 1820-1823, ended in 1823 with both parties signing the Treaty of Erzurum, known commonly in the literature as the First Treaty of Erzurum. The First Treaty of Erzurum resolved the problems between the two states and was in essence based on the terms in the Treaty of Kerden that the two states had signed and agreed upon a century prior in 1746. However, certain disagreements that emerged in the process of composing the terms of the treaty posed a serious obstacle to properly establishing the terms for peace. Both states had a different version of the treaty based on their idea of how it had been composed, and these different versions continue to warrant further discussion. Certain clauses from the Treaty of Erzurum led to even greater problems, and due to the audacity that had been derived from these different versions, the states turned these into problems in the future, problems that occupied the agenda of the Ottomans and Iranians to a great extent. Some of these problems even carried over to 20th century.

Anahtar Kelimeler

First Treaty of Erzurum, Ottoman State, Persia, Qajar Dynasty, border

I. Erzurum Antlaşması Metninde Yapılan Tahrifat ve Antlaşmanın Uygulanmasında Yarattığı Sorunlar

Öz

1820-1823 Osmanlı-İran Savaşı, 1823 yılında imzalanan Erzurum Antlaşması ile yahut literatürdeki yaygın adıyla I. Erzurum Antlaşması’nın imzalanması neticesinde nihayete erdi. I. Erzurum Antlaşması, mahiyeti itibarıyla devletler arasındaki sorunları, iki ülkenin bir önceki yüzyılda mutabık kaldığı ve 1746 yılında imzalanan Kerden Antlaşması’nın metnine göre çözme temelinde tesis edilmişti. Ancak metnin tesis sürecinde başlayan birtakım anlaşmazlıklar, sulh metninin doğru bir şekilde oluşturulmasına ciddi oranda engel teşkil etti. Tesis edildiği düşünülen antlaşma metninin her iki devlet elinde bulunan ve aralarında farklılıklar olan nüshaları ise, bugün halen tartışılması gereken bir konudur. Devletlerin elindeki bu farklı nüshalardan alınan cesaretle daha büyük sorunlara yol açan bir kısım antlaşma hükümleri de ilerleyen dönemlerde Osmanlı ve İran devletlerini hayli meşgul ederek soruna dönüşmüş ve bu sorunlardan bazıları, XX. yüzyıla dahi taşınmıştır.

Anahtar Kelimeler

I. Erzurum Antlaşması, Osmanlı Devleti, İran, Kaçar Hanedanı, Sınır

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Bab-ı Âsafî
• Divan-ı Hümayun Düvel-i Ecnebiye Kalemi Defterleri (A.{DVN.DVE.d), 43/1.
• Divan-ı Hümayun Sicilleri Name-i Hümayun Defterleri (A.{DVNS.NMH.d), 10/221, 10/222, 10/420.
• Hatt-ı Hümayun (HAT), 457/22544, 550/27133, 672/32913, 714/34100, 768/36165-C, 770/36176, 770/37176- O, 770/36176-Ü, 772/36215, 781/36589, 781/36594, 782/36597, 782/36600, 782/36603, 782/36607, 782/36607-A, 783/36617, 783/36617-A, 783/36619, 783/36620, 784/36637, 785/36668, 786/36677,
• 786/36704, 788/36750, 788/36750-J, 788/36750-K, 788/36750-L, 788/36750-P, 789/36773, 789/36773- A, 789/36773-B, 789/36773-C, 789/36773-D, 793/36837-A, 794/36852, 801/37094-L, 802/37100-C, 802/37100-D, 802/37101, 802/37103, 802/37104, 802/37104-E, 802/37113-A, 802/37113-B, 802/37113-C,
• 802/37113-H, 802/37113-İ, 802/37113-K, 802/37113-L, 802/37113-M, 806/37178, 807/37193-B, 807/37195- H, 808/37196-G, 808/37196-I, 808/37196-K, 808/37196-L, 808/37196-O, 808/37196-Ö, 808/37198-K, 809/37202, 809/37203, 811/ 37218, 811/37216, 811/37219, 811/37224, 811/37229, 813/37262, 813/37262- C, 813/37262-D, 813/37262-F, 813/37262-I, 813/37262-J, 814/37265-A, 814/37265-H, 814/37269-J, 814/37269-K, 814/37270, 815/37281, 825/37413-A, 1091/44307-Ç, 1314/51255, 1315/51269-A.
• İbnülemin Askeri (İE.AS), 89/8236.
• Sazman-ı Esnad ve Kitabhane-i Milli-i Cumhuri-i İslami-i İran (İran Devlet Arşivi) 295/8038.
• Türkiye Yazma Eserler Kurumu Millet Yazma Eser Kütüphanesi
• Ali Emiri Belge (Aeblg.), 197.
• The Times.
• Ahmed Cevdet (Paşa), Tarih-i Cevdet, c. XII, Dersaadet 1301.
• Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Kaleleri, haz. Resul Köse, Kevser Şeker, Kemal Gurulkan vd., Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, İstanbul 2016.
• Ateş, Sabri, Osmanlı-İran Sınır Bölgeleri: Bir Sınır Yapmak 1843-1914, Küre Yayınları, İstanbul 2020.
• Aykun, İbrahim, Erzurum Konferansı (1843-1847) ve Osmanlı-İran Hudut Antlaşması, Erzurum Atatürk Üniversitesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum 1995.
• Azap, Eralp Yaşar, 1820-1823 Osmanlı-İran Savaşı, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2021.
• Çelik, Yüksel, Şeyhü’l-Vüzera Koca Hüsrev Paşa: II. Mahmud Devrinin Perde Arkası, TTK Yayınları, Ankara 2013.
• Çetinsaya, Gökhan, “Atatürk Dönemi Türkiye-İran İlişkileri 1926-1938”, Uluslararası İlişkiler ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, V/3, 1999, s. 148-175.
• Doğan, Mehmet, Mehmet Emin Rauf Paşa (1780-1860), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2019.
• Fener, Alpaslan, Hadd-i Hudud-ı Saltanat-ı Seniyye: Derviş Paşa’nın Tahdid-i Hudud-ı İraniye Adlı Eseri Işığında Osmanlı-İran Sınırı, İstanbul Medeniyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2015.
• Gencer, Ali İhsan, “Berlin Antlaşması”, DİA, V, İstanbul 1995, s. 516-517.
• Gencer, Fatih, Tahdid-i Hudûd-ı İraniyeye Me’mûr Derviş Paşa Lâyihası, Gece Kitaplığı, Ankara 2016.
• Gozide-i Esnad-ı Siyasi-i İran ve Osmani Dovre-i Kacariye (1211-1270), cild-i evvel, Defter-i Motelaat-i Siyasi ve Beynolmileli, Tahran 1369.
• Hidayet, Rıza Kulı Han, Tarih-i Ravzatü’s-Safa-yı Nasıri (Cild-i Nohom Behş-i Dovvom Donbale-i Saltanat-ı Fethali Şah), Tahran 1380.
• Kalantari, Yahya, Feth Ali Şah Zamanında Osmanlı-İran Münasebetleri (1797-1834), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Son Çağ Tarihi Kürsüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1976.
• Kara, Polat, Türkiye-İran İlişkileri 1923-1960, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Konya 2010.
• Kaymakamî, Cihangir, “Metn-i Diğeri ez Moahede-i Evvel-i Erzenelrum”, Berresiha-yı Tarihi, Sal-ı Heştom, Şomare 5, 1352.
• Keçeci, Serkan, The Grand Strategy of the Russian Empire in the Caucasus againts Its Southern Rivals (1821-1833), The London School of Economics and Political Science, Yayınlanmamış Doktora Tezi, London 2016.
• Kılıç, Remzi, XVI ve XVII. Yüzyıllarda Osmanlı-İran Siyasi Antlaşmaları, Tez Yayınları, İstanbul 2001.
• Küreli, İbrahim, 1824-1908 Tarihli İran Ahkâm Defteri: Tüccarlar, Şehbenderler ve Ziyaretçiler, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2021.
• Memioğlu, A. Zeki, Galip Paşa ve Erzurum Valiliği, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum 1998.
• Muahedat Mecmuası, c. II, TTK Yayınları, Ankara 2008.
• Sahhâflar Şeyhi-zâde Seyyid Mehmed Esad Efendi, Vak’a-nüvis Es’ad Efendi Tarihi (Bâhir Efendi’nin Zeyl ve İlâveleriyle 1237-1241 / 1821-1826), haz. Ziya Yılmazer, OSAV, İstanbul 2000.
• Salehi, Nasrullah, “Yek Ahidname, Çend Metn-i Motafavet Berresi-i Entikad-ı Metn-i Ahidname-i Erzenelrum”, Ayine-i Miras, Şomare: 2, 1400, s. 95-120.
• Sarıkçıoğlu, Melike, Osmanlı-İran Hudut Anlaşmazlıkları (1847-1913) ve 1913 İstanbul Protokolü, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmış Doktora Tezi, Isparta 2009.
• , “Osmanlı-İran Sınırının Çiziminde İngiltere ve Rusya’nın Müdahaleleri”, Modern İran Tarihi: Kaçar Hanedanı’ndan İslam Devrimi’ne, ed. Osman Karacan, Selenge Yayınları, İstanbul 2021, s. 59-84.
• Sepehr, Muhammed Taki, Nasihü’t-Tevarih Tarih-i Kacariye ez Agaz ta Payan-ı Saltanat-ı Feth Ali Şah, cild-i evvel, Esatir, Tahran 1377.
• Soofizadeh, Abdolvahid, “I. ve II. Erzurum Antlaşmalarının Siyasi Açıdan Değerlendirilmesi”, Tarih Araştırmaları Dergisi, XXXII/54, 2013, s. 183-194.
• -Türker Özgür, “Rus-İran (Kaçar) İlişkileri Adına Dehşet Verici Bir Hadise: Rusya’nın Tahran Başkonsolosluğu Baskını ve Büyükelçi Aleksandr Griboyedov ve Maiyetinin Katledilmesi (11 Şubat 1829)”, Belleten, LXXXII/294, 2018, s. 569-586.
• Türk, İbrahim Caner-Duygu Yiğit, “Nasıreddin Şah Dönemi Osmanlı-İran İlişkileri ve Kotur Meselesi”,
• Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, IV/12, 2017, s. 392-398.
• Uluerler, Sıtkı, “Osmanlı-İran Sınır Tespiti Tartışmalarında Kotur’un Yeri (1849-1852)”, Turkish Studies, X/5, 2015, s. 329-356.
• Yiğit, Duygu, 93 Harbi Osmanlı-İran İlişkileri ve Kotur Meselesi, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Erzincan 2019.
• http://dl.nlai.ir/UI/a3dfbf80-88ab-43ad-8b71-0a550aa7b9c1/LRRView.aspx?History=true (Erişim Tarihi: 04.10.2021)