Studying Ottoman Mining Through the Imperial Mint Registers: The Ottoman Empire’s Silver Production in the Second Half of the 18th Century

Yıl 2022, Sayı: 78, 51 - 71, 22.11.2022

Ömerül Faruk Bölükbaşı

https://doi.org/10.26650/iutd.1139633

Öz

Mines were the primary sources that fed the Imperial Mint as it minted money. As such, very important information about the mines, especially the silver mines, was recorded in the registers of the Ottoman Imperial Mint. Some of these records involve matters such as how much of the precious metal had been obtained from the mines, which mines these were, and the course of the increases and decreases in the mines’ silver production. This research aims to reveal the silver production capacity of Ottoman mines and the place of the Ottoman Imperial Mint in money emission based on a group of Ottoman Imperial Mint registers that shed light on the years between 1766 and 1802. According to the results, the Ottoman Imperial Mint had converted 3,091 tons of silver into coins during this period, with about 7.5% of this having been provided from the mines. Among the mines that fed the Imperial Mint, the Anatolian mines, especially the Keban, Ergani, and Gümüşhane mines, had an important place. While the production of the other mines remained limited, these three mines had provided 92% of the total silver produced from mines.

Anahtar Kelimeler

Silver

Osmanlı Madenciliğini Darphane Defterleri Üzerinden Okumak: XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Devleti’nde Gümüş Üretimi

Öz

Darphane’nin para basarken beslendiği kaynakların başında maden ocakları geliyordu. Bu yüzden darphane defterlerine maden ocaklarıyla ilgili, özellikle gümüş madenlerine dair çok önemli bilgiler yansımıştı. Para basılırken kullanılan kıymetli madenin ne kadarının maden ocaklarından temin edildiği, bunların hangi maden ocakları olduğu, madenlerde gümüş üretiminin artış ve azalış seyri gibi hususlar bunlardan bazılarıydı. 1766-1802 yılları arasına ışık tutan bir grup darphane defterine dayanan bu araştırma, Osmanlı madenlerinin gümüş üretim kapasitesini ve Darphane’nin para emisyonundaki yerini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Ulaşılan sonuçlara göre Darphane, söz konusu dönemde 3.091 tonun üzerinde gümüşü sikkeye çevirmiş, bunun yaklaşık %7,5 kadarını maden ocaklarından elde etmiştir. Darphane’yi besleyen maden ocakları arasında Anadolu madenlerinin, özellikle Keban-Ergani-Gümüşhane madenlerinin büyük ağırlığı vardı. Diğer maden ocaklarının üretimi sınırlı miktarda kalırken, söz konusu üç maden toplam gümüş üretiminin %92’sini sağlıyordu.

Anahtar Kelimeler

Keban, Ergani, Sidrekapsi, Kratova, Bozkır, Gümüş, Silver

Kaynakça

• Bâb-ı Defterî Başmuhasebe Darbhâne-i Âmire Defterleri (D.BŞM.DRB.d): nr. 16641; 16650.
• Darbhâne-i Âmire Defterleri (D.DRB.d): nr. 968.
• Mabeyn, Darbhâne ve Hazine-i Hassa Nezareti Defterleri (HH.d): nr. 16784; 19612; 19613; 21776; 22134; 24768; 24769; 24770; 24771; 24772; 24773; 24774; 24775.
• Maliyeden Müdevver Defterler (MAD.d): nr. 10005.
• Cevdet – Darphane (C.DRB): nr. 27/1346; 32/1560; 65/3242.
• Akgündüz, Ahmed, Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, İstanbul 1990 – 1996, IX c.
• Allen, Robert C., Küresel Ekonomi Tarihi, Kısa Bir Giriş, çev. H. K. Cimitoğlu, İstanbul 2022.
• Altunbay, Mustafa, “XVIII. Yüzyılda Espiye Madenleri”, Tarihi, Kültürel Özellikleri ve Gelenekleriyle Espiye Sempozyumu (24 Haziran 2006), İstanbul 2007, s. 97 – 130.
• , Osmanlı Döneminde Bir Maden İşletmesinin Tarihi Süreci: Sidrekapsi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi, dan. Feridun M. Emecen, İstanbul 2010, s. 27 – 34.
• Bölükbaşı, Ömerül Faruk, XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Darbhâne-i Âmire, İstanbul 2013.
• , "Osmanlı Taşra Darphaneleri (1697-1758)" Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 29, İstanbul 2013, 27 - 76.
• , “1788-1825 (Hicrî 1203-1240) Dönemine Ait Bir İcmâl Defterine Göre Darphanenin Maden Temin ve Sikke Darp Faaliyeti” Vakanüvis - Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, Sakarya 2016, 1(1), 92-119.
• , “Darphane Defterleri Işığında Osmanlı Piyasasında Yabancı Sikkeler (1766 – 1802)”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 47, İstanbul 2022, 345 – 384.
• Cipolla, Carlo M., Fatihler, Korsanlar, Tüccarlar, İspanyol Gümüşünün Efsanevi Öyküsü, çev. Tülin Altınova, İstanbul 2003.
• Flynn, D. O., A. Giráldez, “Silver and Ottoman Monetary History in Global Perspective”, The Journal of European Economic History, Vol. 31, Number 1 - Spring 2002, pp. 9 – 43.
• Frank, Andre Gunder, Yeniden Doğu, çev. Kamil Kurtul, Ankara 2010.
• Garner, Richard L., “Long-Term Silver Mining Trends in Spanish America: A Comparative Analysis of Peru and Mexico” The American Historical Review, vol. 93, No. 4 (Oct., 1988), pp. 898 – 935;
• Genç, Mehmet, “Osmanlılar: İktisadî ve Ticarî Yapı”, DİA, İstanbul 2007, XXXIII, 525 – 532.
• İnalcık, Halil, Robert Anhegger, Ḳānūnnāme-i Sulṭānī ber-Mūceb-i ‘Örf-i ‘Osmāni, Ankara 1956.
• Kul, Eyüp, “1703 Tarihli Bir Rapora Göre Kratova, Köstendil, Üsküp, Trepçe ve Jejene Madenlerinin Islahı” Belleten, Ağustos 2016, LXXX, Sa. 288, s. 395 – 410
• Murphey, Rhoads, “Ma’din: Mineral Exploitation in the Ottoman Empire” EI, New Edition, Leiden 1979, V, 973 – 985.
• Sahillioğlu, Halil, Studies on Ottoman Economic and Social History, İstanbul 1999.
• Skender Rızaj, “Osmanlı Tarihinde Rumeli Madenleri ve Darbhanelerine Dair Mutalaalar (XV – XVII. yy)” I. Milletlerarası Türkoloji Kongresi (İstanbul, 15 – 20 X 1973), İstanbul 1979, s. 244 – 253.
• Şafakçı, Hamit, Bozkır’da Madencilik (1776 – 1839), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, dan. Bayram Ürekli, Konya 2013.
• Tızlak, Fahrettin, Osmanlı Döneminde Keban-Ergani Yöresinde Madencilik (1775 – 1850), Ankara 1997.
• , “Osmanlı Devleti’nde Madencilik”, Osmanlı (İktisat), ed. Güler Eren vd, Ankara 1999, c. III, s. 312 – 321.