Şehrin Geçmişi Müellif/Müstensihin Duası: Ketebe Kayıtlarında Şehirlere Yapılan Duaların İşaret Ettikleri Üzerine

Yıl 2024, Sayı: 83, 1 - 19, 02.08.2024

Sami Arslan

https://doi.org/10.26650/iutd.20241454577

Öz

Osmanlı tarihi araştırmalarında kaynak olarak genellikle arşiv belgeleri, kronikler, tabakat kitapları gibi belli başlı metin merkezli kaynaklar kullanılagelmektedir. Yazma eser kültürü üzerine artan araştırmalar metnin yanında metin dışı unsurların da tarih yazımında doğrudan ya da dolaylı olarak kaynağa dönüşebileceğini göstermektedir. Böylece yazma eserler metin olmaları itibariyle bilginin taşıyıcılığını yaparken yazma eserin metin dışındaki unsurları da bu bilgi transferine aracılık etmektedir. Söz gelimi mülkiyet kayıtları özelinde yapılacak bir araştırma yukarıda bahsedilen ‘büyük’ kaynakların bıraktığı boşluğu doldurmaya aday olabilir. Bu makale kitap kültüründe ketebe ya da ferağ kayıtları olarak bilinen telif ve istinsah kayıtlarının ögelerinden bir tanesini, telif ya da istinsahın tamamlandığı şehirlere yapılan dua cümlelerini, merkeze almaktadır. Makalede ketebe kayıtlarındaki dua cümlelerinin şehirler için iyi temennilerde bulunmasının yanında müellif/müstensihin bireysel ya da toplumsal reflekslerini yansıtarak tarihi hadiselerden izler taşıdığı ve bu yönüyle ilgili tarih yazımında bir kaynak olarak kullanılabileceği teklif edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tarih Yazımı, Tarih Yazımında Kaynak, Ketebe Kayıtları, Dua Cümleleri, Şehirlere Yapılan Dualar

The Past of the City the Prayer of the Author/Scribe: On the Implications of Prayers for Cities in Ketaba Records

Öz

Recent scholarship on manuscripts has emphasized the value of nontextual elements, alongside the text itself, as potential sources for historical reconstruction. While manuscripts serve as primary repositories of knowledge, their non-textual components also play a crucial role in knowledge transmission. Property records, for example, offer valuable insights often absent from traditional historical sources. This article delves into one aspect of telif and istinsah records known as ketaba or ferağ records: the prayer sentences inscribed for the cities where the text was copied or ownership was transferred. This study contends that these prayers not only express well wishes for the city, but also reveal the individual or communal sentiments of the scribe/author. Moreover, they potentially hold traces of historical events, offering an additional avenue for historical inquiry.

Anahtar Kelimeler

Historiography, Source in Historiography, Colophones, Prayer Phrases, Prayers to Cities

Kaynakça

• Ahmed Bâdî Efendi, Riyâz-ı Belde-i Edirne, 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edirne’si, c. %, haz., İyazi Adıgüzel, Raşit Gündoğdu, Trakya Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2014, s. 427. google scholar
• Akdağ, Mustafa, Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası: “Celaliler İsyanları”, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2019. google scholar
• Amasya Beyazıt Kütüphanesi, Bayazıt, 882/3. google scholar
• Ambraseys, N. N.-C.F. Finkel, The Seismicity of Turkey and Adjacent Areas, A Historical Review, 1500-1800, Eren Yayıncılık, İstanbul, 1995. google scholar
• Anonim, Gazavât-ı Sultân Murâd b. Mehemmed Hân, nşr. Halil İnalcık, Mevlûd Oğuz, Ankara, 1978. google scholar
• Arslan, Sami, “Bir Mecmua Müstensih Çelebi’nin Elinde Nasıl Mahkemeye Dönüşür?”, Millî Mecmûa, Türk Düşüncesi: Osmanlılar, 2020, s. 206-214. google scholar
• Arslan, Sami, Osmanlı’da Bilginin Dolaşımı: Bilgiyi İstinsahla Çoğaltmak, Ketebe, İstanbul, 2020. google scholar
• Beyazıt Kütüphanesi, Beyazıt, B1361/3. google scholar
• Bursa İnebey Kütüphanesi, Ulucami, 1548/1. google scholar
• Emecen, Feridun, Fetih ve Kıyamet: 1453, Timaş Yayınları, İstanbul, 2012. google scholar
• https://isamveri.org/pdfsbv/D235446/2015/2015_EMECENFM1.pdf google scholar
• İbn İyâs, Bedâ’i‘u’z-Zuhur fî Vekâ’i‘d-Dühûr, c. 2, haz. Muhammed Mustafa, Mektebetu Dâril-Bâz, Mekke, ty. google scholar
• Kâfiyeci, Ebu Abdullah Muhyiddin Mehmed b. Süleyman b. Sa‘d el-Berğamavî, Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, 3403. google scholar
• Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi, KHK, 1822. google scholar
• Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi, KHK, 3580. google scholar
• Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi, KHK, 3168. google scholar
• Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü, Bölge Yazma Eserler, BY0000006072. google scholar
• Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü, Bölge Yazma Eserler, BY3883. google scholar
• Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü, Bölge Yazma Eserler, BY9086. google scholar
• Köprülü Kütüphanesi, Fazıl Ahmed Paşa, 1596/1. google scholar
• Köprülü Kütüphanesi, Fazıl Ahmed Paşa, 1596/6. google scholar
• Köse, Ensar, “İçel’de Bir Celali: Muslu Çavuş İsyanı (1606-1610)”, Tarih Dergisi, sayı 67, İstanbul, 2018. google scholar
• Kütahya Vahid Paşa, Vahid Paşa, 642. google scholar
• Maden, Fahri, “Edirne Vilayetinde Bektaşi Tekke ve Türbeleri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 2012/64. google scholar
• Manisa İl Halk Kütüphanesi, 290. google scholar
• Millet Kütüphanesi, Ali Emiri, Arabi, 1092. google scholar
• Milli Kütüphane, Nevşehir Gülşehir Karavezir İlçe Halk Kütüphanesi, 50 Gül-Kara 55. google scholar
• Milli Kütüphane, Tokat İl Halk Kütüphanesi, 60 Hk 266. google scholar
• Milli Kütüphane, Tokat İl Halk Kütüphanesi, 60 HK 402/3. google scholar
• Milli Kütüphane, Tokat Zile İlçe Halk Kütüphanesi, 60 Zile 153/1. google scholar
• Milli Kütüphane, Tokat Zile İlçe Halk Kütüphanesi, 60 Zile 153/2. google scholar
• Nuruosmaniye, Bayrampaşa, 28. google scholar
• Nuruosmaniye, Nuruosmaniye, 2129. google scholar
• Nuruosmaniye, Nuruosmaniye, 4307/1. google scholar
• Ocak, Ahmet Yaşar, Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler, 15.17. Yüzyıllar, Timaş Yayınları, İstanbul, 2020. google scholar
• Ragıp Paşa Kütüphanesi, Ragıp Paşa, 322. google scholar
• Samsun İl Halk Kütüphanesi, 55 Hk 229/5. google scholar
• Shapiro, Henry R., “17. Yüzyıl Osmanlı-Ermeni ve Entelektüel Tarihine Aralanan Yeni Bir Pencere, Ermenice El Yazması Colofonlar”, Toplumsal Tarih, sayı 265, Ocak 2016, s. 38-45. google scholar
• Süleymaniye Kütüphanesi, Aşir Efendi, 426/1. google scholar
• Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, 4438/5. google scholar
• Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 2611. google scholar
• Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 636. google scholar
• Süleymaniye Kütüphanesi, H. Çelebi, 1019. google scholar
• Süleymaniye Kütüphanesi, H. Çelebi, 1071. google scholar
• Süleymaniye Kütüphanesi, H. Hüsnü Paşa, 533/3. google scholar
• Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Beşir Ağa (Eyüp), 5/2, 176b. 735/1334-5. google scholar
• Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi, 378. google scholar
• Süleymaniye Kütüphanesi, Hz. Nasuhi Dergâhı, 260. google scholar
• Süleymaniye Kütüphanesi, İbrahim Efendi, 870/2. google scholar
• Süleymaniye Kütüphanesi, Karaçelebizâde, 197. google scholar
• Süleymaniye Kütüphanesi, Kasidecizâde, 145. google scholar
• Süleymaniye Kütüphanesi, Kasidecizâde, 234. google scholar
• Süleymaniye Kütüphanesi, Mahmud Paşa, 390. google scholar
• Süleymaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye, 1799. google scholar
• Süleymaniye Kütüphanesi, Servili, 170. google scholar
• Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa,1196M. google scholar
• Süleymaniye Kütüphanesi, Turhan V. Sultan, nr. 91. google scholar
• Süleymaniye Kütüphanesi, Yusuf Ağa, 289/3. google scholar
• Telci, Cahit, “Edirne: 1563 Yalancı Şahitlerin Gölgesinde Bir İlhâd Davası”, sayı 19, Alevilik-Bektâşîlik Araştırmaları Dergisi, 2019, s. 27- 48. google scholar
• Varlık, Nükhet, Akdeniz Dünyasında ve Osmanlılarda Veba, 1347-1600, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2017. google scholar