Notes on Old Turkic ‘Dongoin Shiree’ Inscriptions Newly Discovered at Mongolia

Yıl 2017, Cilt: 57 Sayı: 57, 161 - 178, 28.12.2017

Mehmet Ölmez

https://doi.org/10.26561/iutded.369185

Öz

Every passing year, researchers make important discoveries on the inscriptions written in Old Turkic script both in and out of the borders of Mongolia. Especially in the past 25 years, with an increase in field works, we continue getting some new further information on the inscriptions already known and also hearing about the newly-introduced ones. The subject of this paper is one of the latter, “Dongoin Shiree” an inscription introduced in 2010-2011 and published in 2015. Although there are more than 1100 words written on this inscription, the total vocabulary of it consists of a maximum of 20 words. Among those 20 words, eleŋime is one of the words which are hard to explain. In this short paper, we will suggest an explanation for the word in question. 

Anahtar Kelimeler

Old Turkic runic inscriptions, 2nd Tukic Qaghanate, Old Turkic Tamgas, Dongoin Shiree inscriptions, Dongoin Shiree inscriptions

Moğolistan’da Yeni Bulunan Eski Türkçe ‘Dongoyn Şiree’ Yazıtları Üzerine Notlar

Öz

Eski Türk yazısıyla Moğolistan ve Moğolistan sınırlarının dışında yazılmış yazıtlarla ilgili olarak her geçen yıl yeni keşifler ortaya konmaktadır. Özellikle son 25 yılda konuyla ilgili çalışmalar ve alan araştırmaları artmış, eskiden bulunmuş yazıtlar hakkında ayrıntılı yeni bilgiler öğrenirken yeni yazıtlardan da haberdar olmaya devam etmekteyiz. Bunlardan birisi de 2010 ve 2011 yıllarında varlığından haberdar olunan, 2015’te de ilk metin yayımı yapılan ‘Dongoyn Şiree’ yazıtlarıdır. Söz konusu yazıtta 1100’ün üzerinde kelime yer alsa da toplam söz varlığı 20’yi bulmaz. Bu 20 kelime içerisinden özellikle eleŋime sözünün açıklanması zordur. Bu kısa yazıda söz konusu kelimenin açıklanmasına ilişkin önerimiz yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Eski Türk Yazıtları, II. Türk Hakanlığı, Eski Türk damgaları, Dongoyn Şiree Yazıtları, Dongoyn Şiree Yazıtları

Kaynakça

• Asahi Şimbun Asahi Shinbun, 17 Temmuz 2013, Kunihiko IMAI’in haber yazısı.
• AYAZLI, Özlem, 2012: Altun Yaruk Sudur VI. Kitap, TDK, Ankara.
• BOLORBAT, Ts. (Ц.Болорбат) 2013; “Delgerhaan’da bulunan yeni yazıtlarla ilgili, Moğolistan Bilim Araştırma Akademisi Arkeoloji Bölümü Araştırmacısı Dr. Ts. BOLORBAATAR ile Söyleşi”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, sayı 742, Ekim 2013, Ankara, s. 87-90 (Çeviri: Hayat Aras Toktaş).
• BOLORBAT, Ts. 2011: Ц.Болорбат, “Шуламс”-ыг дарсан чулуу эртний Түрэгийн онгон байсан), http://www.mongolnews.mn/w/43975 (О.Бат-Ундрах / O. Bat-Undrah) Bu sayfa artık ulaşılmaz durumdadır; Türkçesi: → Bolorbat 2013
• CLAUSON, Sir Gerard, 1972: An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish, Oxford .
• ERDAL, Marcel 1991: Old Turkic word formation. A functional approach to the lexicon, 1-2. Wiesbaden
• ERDAL, Marcel, 2004: A Grammar of Old Turkic, Leiden
• KALAN, Ekrem, 2013: “Moğolistan’da Yeni Bulunan Dongoin Şireen Anıtları Üzerine Mönhtulga Rinchinhorol ile Söyleşi”, Türkbilig, 26: 165-171.
• KENESBAEW, S. – Sch. SARYBAEW, 1975: “Kasachisch-mongolische lexikalische Vergleiche in der Verwandtschaftsterminologie und in den Namen der Körperteile”, Researches in Altaic Languages, ed. Louis Ligeti, Budapest: 83-90.
• KOÇ, Kenan, (ed.) 2003: Қазақша - Түрiкше Сөздiк / Kazak Türkçesi - Türkiye Türkçesi Sözlüğü, Kenan Koç, Ayabek Bayniyazov, Vehbi Başkapan, Akçağ, Ankara.
• MÖNHTULGA, R., Ts. BOLORBAT, A. ENHTÖR, Ts. BUYANHIŞIG, 2014: Dongoyn şireen dursgalıg maltan sudalsan n’, Ulaanbaatar.
• MÖNHTULGA, R. & T. OOSAVA, 2015: “Dongoyn şireen dursgalın gerelt höşööniy biçeesiyg anhnı udaa unşsan n’”, Ertniy Türegiyn tüüh, soyol. Olon ulsın erdem şinjilgeeniy huralın emhetgel, Ulaanbaatar, 21-55. [Р.Мөнхтулга, Т.Оосава, “Донгойн Ширээн дурсгалын гэрэлт хөшөөний бичээсийг анхны удаа уншсан нь”]
• MÖNHTULGA, Rinçinhorol, 2016: “Dongoyn Şiree Kültür Kompleksi / Dongoin Shiree Complex”, Moğolistan’daki Türk Ayak İzleri / Turkic Footprinys in Mongolia, Ulaanbaatar, 186-191.
• ÖLMEZ, Mehmet, 2010: “Eski Türk Yazıtlarının Yeni Bir yayımı nasıl Olmalıdır?”, I. Uluslararası Uzak Asya’dan Ön Asya’ya Eski Türkçe Bilgi Şöleni, 18-20 Kasım 2009 Afyonkarahisar, 2010, 211-219.
• ÖLMEZ, Mehmet, 2015: Orhon-Uygur Hanlığı Dönemi Moğolistan’daki Eski Türk Yazıtları, Metin-Çeviri-Sözlük, BilgeSu yay., Ankara.
• ÖLMEZ, Mehmet, 2017: Köktürkçe ve Eski Uygurca Dersleri, Kesit Yayınları, İstanbul.
• RÖHRBORN, Klaus, 1994: Uigurisches Wörterbuch, Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien, Lieferung 5: ayatıl- – ämgäklig, Franz Steiner Verlag, Wiesbaden.
• RÖHRBORN, Klaus, 2017: Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien. Neubearbeitung II: Nomina – Pronomina – Partikeln. Band 2: aš – äžük. Franz Steiner Verlag, Stuttgart.
• TEKİN, Talat, 2016: Orhon Türkçesi Grameri, TDK, Ankara.
• TSOGBAATAR, B., N. ERDENE-OCHIR, T. OSAWA, G. L. LKHUNDEV, Sh. SAITO, B. BATDALAI, E. AMARBOLD, G. ANGARAGDULGUUN, 2017: Arcaelogical Study at the Memorial Site of “Dongoin Shiree”, Ulaanbaatar.
• ZIEME, Peter, 1995: “Uigurisches Wörterbuch. Lieferung 5.”, Orientalistische Literaturzeitung, 90, 199-201.