Mukayeseli Türkçe ve Fransızca Durûb-ı Emsâl’deki Türk Atasözleri

Yıl 2020, Cilt: 60 Sayı: 2, 539 - 559, 28.12.2020

Ebubekir Eraslan

https://doi.org/10.26650/TUDED2020-0054

Öz

Bir ulusun geçmişten günümüze kadar tecrübe ettiklerini içinde barındıran atasözleri, Orhun yazıtlarından beri Türk yazı dilinde kullanılmaktadır. Atasözlerimizi derleyen ilk araştırmacı olan Kaşgarlı Mahmut’tan, XIX. yüzyıla kadar yazarların atasözlerini eserlerinde kullandığı görülmektedir. Tanzimat’la birlikte başlayan yenileşme ve değişme hareketleri kapsamında, atasözlerinin başlı başına derlendiği eserler kaleme alınmıştır. Şinasi’yle başlayan atasözlerini bir araya getirme faaliyetleri, İmparatorluğun son zamanlarına doğru aydın kesim arasında geniş bir karşılık bulmuştur. Bu karşılığa istinaden Türk atasözlerinin derlendiği yeni kitapların ortaya çıkmasıyla birlikte, Türk ve Fransız atasözlerinin aynı kitapta yer aldığı derlemelerin de yazıldığı görülmüştür. Üstelik XIX. asır ve XX. asrın başlarında yapılan Fransızca-Türkçe, Türkçe-Fransızca atasözleri derlemeleri, diğer Batı dillerinden Türkçeye veya Türkçeden Batı dillerine yapılmamıştır.Türk ve Fransız atasözleri derlemelerinin 1928’den evvelki üçüncü ve son eseri Mukayeseli Türkçe ve Fransızca Durûb-ı Emsâl olmuştur. Galatasaray Lisesi öğretmeni olan İzzet Hamid’in yazdığı bu eser, üç eserin arasında en hacimlisi ve en bol örneklisi olanıdır. Eserde toplamda 332 Türk atasözü yer almaktadır. Yazarın kişisel tercihlerine göre derlenen bu atasözü kitabı, hem iki dilli bir atasözü derlemesidir hem de Türk atasözleri derlemeleri içerisinde sahip olduğu özelliklerle farklı bir yerdedir.

Anahtar Kelimeler

Atasözü, Türkçe, Fransızca, İzzet Hamid, iki dillilik

Turkish Proverbs in Comparative Turkish and French Durûb-ı Emsâl

Öz

Proverbs, which reflect what a nation has experienced throughout the ages, have been used in the Turkish written language since the Orkhon inscriptions. Mahmut of Kasgarli, the first researcher to compile our proverbs, found that authors have used proverbs in their works until the nineteenth century. The activity of gathering the proverbs, which first started with Sinasi, found a wide response among intellectuals toward the end of the Empire. While new books comprising Turkish proverbs based on this response have emerged, other compilations include both Turkish and French proverbs in the same book.The third and last work of Turkish and French proverbs before 1928 the most voluminous and most exemplary of the three was Mukayeseli Durûb-ı Emsâl. Written by Izzet Hamid. Comprising a total of 332 Turkish proverbs. Compiled, according to the personel preference of the author, this proverb book is both a bilingual compilation of proverbs and it is in a different position with the features of Turkish proverbs.

Anahtar Kelimeler

Proverbs, Turkish, French, Izzet Hamid, bilingualism

Kaynakça

• Aslan, M. (2017). Osmanlıdan Cumhuriyete bir muhasebe düşünürü: İsmail Hamid (1861-1931). Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, 13(13), 1-7.
• Aray, S. (1959). Bir Galatasaraylının hatıraları. Ankara: TBMM Basımevi.
• Banarlı, N. S. (2004). Resimli Türk edebiyatı tarihi. İstanbul: MEB.
• Bozkurt, E. ve Karadağ, A. B. (2013). Fransızca-Osmanlı Türkçesi atasözleri kitapları üzerine karşılaştırmalı bir inceleme. Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic Volume, 8(10), 175-183.
• Caferoğlu, A. (1929). Orhun âbidelerinde atalar sözü. Halkbilgisi Haberleri, 1(3), 43-46.
• Çoşkunlar, Ş. N. (1961). Yeni yayınlar, Aylık Bibliyografya Dergisi, 6-7 cilt.
• Çotuksöken, Y. (1983). Atasözlerimiz. (3. bs). İstanbul: ASY.
• Eminoğlu, E. (2010). Türk dilinin sözlükleri ve sözlükçülük kaynakçası. Sivas: Asitan Yayıncılık.
• Ercilasun, A. B. (2020). Divanu Lugati’t-Türk’teki şiirler ve atasözleri. Ankara: Bilge Yayıncılık.
• Eyüboğlu, E. K. (1973). Şiirde ve halk dilinde atasözleri ve deyimler, İstanbul: Doğan Kardeş Matbaacılık Sanayi AŞ.
• İzzet Hamid (1923). Mukayeseli Türkçe ve Fransızca durub-ı emsal. İstanbul: İkdam Matbaası.
• Oktay Aras Kitaplığı. (2020). İzzet Hamid Ün. http://www.oktayaras.com/izzet-hamitun/tr/29172?fbclid=IwAR2ArGjUhY8LXbaVW92Iwk8J4y0ThSv9Aic6Sk5GbGwa5qcT0UmdUG2ttPk. (15.09.2020)
• Özemre, A. Y. (2006). Galatasarayı Mekteb-i Sultânî’sinde sekiz yılım. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• Şentürk, A. (2007). Osmanlı şiiri antolojisi. (3. bs). İstanbul: YKY.
• Şentürk, A., Kartal, A. (2007). Eski Türk edebiyatı tarihi. (4. bs). İstanbul: Dergah. Zülfikar, H. (1988). Ata sözü terimi, kaynağı ve imlâsı. Türk Dili, 55(438), 321-328.