The Fez–Hat Struggle in the Context of Symbolic Values in the Turkish Novel

Yıl 2021, Cilt: 61 Sayı: 1, 123 - 149, 08.07.2021

Mehmet Doğan

Öz

Dress has a symbolic value and meaning that can be an indicator of the civilization, identity, political preferences, position or economic status of the person. Although this decisiveness is sometimes misleading as there is a relative uniformization of dress-clothing with globalization, it can be said that the sharpest distinction is seen through dress-clothing in periods and countries where civilizations are separated from each other by sharp lines. Especially in traditionalist societies that resist change, clothing preserves its symbolic value and meaning as a taboo. The most important garments that carry a symbolic meaning and value, at least in the late 19th and early 20th centuries that this article is about, are undoubtedly the headdresses. Attempts to change the headlines were actually seen as symbols of radical changes and a sign of obedience to power.In this article, we will try to determine the perception, meaning and values of the turban worn by the madrasians and Sufists, the fez, the headdress of the Muslim Ottoman community, the kalpak used by the supporters of the Kuvveyi Milliye, and the hat taken from the West in the Turkish society based on literary works. 

Anahtar Kelimeler

Fez, Hat Law, Turban, symbolic value, costume-dress

Türk Romanında Sembolik Değerleri BağlamındaFes-Şapka Mücadelesi

Öz

Kılık-kıyafet kişinin mensup olduğu medeniyetin, kimliğinin, siyasi tercihlerinin, mevkiinin veya ekonomik durumunun göstergesi de olabilecek sembolik bir değere ve anlama sahiptir. Küreselleşmeyle birlikte kılık-kıyafette nispi bir tek tipleşmeye doğru gidildiğinden bu belirleyicilik kimi zaman yanıltıcı olsa da, medeniyetlerin keskin çizgilerle birbirlerinden ayrıldıkları dönemlerde ve ülkelerde, denilebilir ki, en keskin ayrım kılık-kıyafet üzerinden görülür. Özellikle gelenekçi, değişime direnen toplumlarda giyim, tabu olarak sembolik değer ve anlamını korur. Sembolik bir anlam ve değer taşıyan, en azından bu makalenin konu edindiği 19. yüzyıl sonu ile 20. yüzyılın başlarında, en önemli giysi ise şüphesiz ki başlıklardır. Başlıkların değiştirilme girişimleri aslında radikal değişimlerin birer sembolü ve iktidara itaatin göstergesi olarak görülmüştür. Kimliğin, zihniyetin, statünün ve dinin sembolü olarak görülen başlıklar zihniyet değişiminin hem en sancılı süreci olmuş; hem de en belirgin göstergesi olarak toplumsal yaşama ve edebi eserlere yansımıştır.Bu makalede, edebi yapıtlardan hareketle medreselilerin ve mutasavvıfların sardığı sarık, Müslüman Osmanlı halk topluluğunun başlığı olan fes, Kuvâ-yı Milliye taraftarlarının kullandığı kalpak ve Batı’dan alınan şapkanın Türk toplumundaki algısı, anlam ve değerleri belirlenmeye çalışılacaktır. Makale, festen şapkaya geçişi yaşayan edebiyatçıların eserleriyle sınırlandırılmış, ele alınan yazarların bu değişimin izlerini taşıyan değerlendirmeleri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Makalenin amacı edebiyat sosyolojisi yönteminden hareketle toplumun şapka karşısındaki reaksiyonlarının nedenlerini belirleyebilmektir.

Anahtar Kelimeler

Fes, Şapka Kanunu, sarık, sembolik değer, kılık-kıyafet

Kaynakça

• Abalı, N. (2009). Geleneksellik ve Modernizm Açısından Kılık Kıyafet. İstanbul: İlke. google scholar
• Adıvar, H. E. (2006). Zeyno’nun Oğlu. İstanbul: Özgür. google scholar
• Adıvar, H. E. (2009). Tatarcık. İstanbul: Can. google scholar
• Adıvar, H. E. (2013). Sinekli Bakkal. İstanbul: Can. google scholar
• Atay, F. R. (2009). Çankaya. İstanbul: Pozitif. google scholar
• Aysal, N. (2011). “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Giyim ve Kuşamda Çağdaşlaşma Hareketleri”. Çağdaş Türkiye google scholar Tarihi Araştırmaları Dergisi 10(22), 3-32. https://dergipark.org.tr/tr/pub/cttad/issue/25243/266919 google scholar
• Elmacı, M. E. (1997). Fes-Kalpak Mücadelesi. Toplumsal Tarih, 42. google scholar
• Erduğan, T. (2019). Türkiye’nin Modernleşme Sürecinde Bir Simge: Şapka İnkılâbı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Bartın, Bartın Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. google scholar
• Erkuş, G. (2013). 17.Yüzyıldan 20.Yüzyıl Sonuna Kadar Avrupa’da Toplumsal Süreçlerin Şapka google scholar Biçimlerine Etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. google scholar
• Güntekin, R. N. (2008). Ateş Gecesi. İstanbul: İnkılâp. google scholar
• Güntekin, R. N. (2015). Yeşil Gece. İstanbul: İnkılâp. google scholar
• Güntekin, R. N. (2016). Gizli El. İstanbul: İnkılâp. google scholar
• Hür, A. (2013). Öteki Tarih 2. İstanbul: Profil. google scholar
• Karaosmanoğlu, Y. K. (1966). Sodom ve Gomore. Ankara: Bilgi. google scholar
• Karaosmanoğlu, Y. K. (1969). Gençlik ve Edebiyat Hatıraları. Ankara: Bilgi. google scholar
• Karaosmanoğlu, Y. K. (1983). Panorama, İstanbul: İletişim. google scholar
• Karaosmanoğlu, Y. K. (1990). Bir Serencam. İstanbul: İletişim. google scholar
• Karaosmanoğlu, Y. K. (1996). Kiralık Konak. İstanbul: İletişim. google scholar
• Karay, R. H. (2009a). Yezidin Kızı. İstanbul: İnkılâp. google scholar
• Karay, R. H. (2009b). Bu, Bizim Hayatımız. İstanbul: İnkılâp. google scholar
• Karay, R. H. (2014a). Bugünün Saraylısı. İstanbul: İnkılâp. google scholar
• Karay, R. H. (2014b). Deli. İstanbul: İnkılâp. google scholar
• Lord K. (1994). Atatürk Bir Milletin Yeniden Doğuşu. İstanbul: Altın Kitaplar. google scholar
• Moran, B. (2001). Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış. İstanbul: İletişim. google scholar
• Özdemir, K. (2007). Cumhuriyet Döneminde Şapka Devrimi ve Tepkiler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. google scholar
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı. google scholar
• Safa, P. (1996). Mahşer. İstanbul: Ötüken. google scholar
• Safa, P. (1998). Bir Tereddüdün Romanı. İstanbul: Ötüken. google scholar
• Safa, P. (2010). Türk İnkılabına Bakışlar. İstanbul: Ötüken. google scholar
• Safa, P. (2016). Sözde Kızlar. İstanbul: Ötüken. google scholar
• Sarı, E. (2016). Karacaoğlan, Antalya: Nokta. google scholar
• Tahir, K. (2005a). Esir Şehrin İnsanları. İstanbul: İthaki. google scholar
• Tahir, K. (2005b). Yorgun Savaşçı. İstanbul: İthaki. google scholar
• Tahir, K. (2007). Sağırdere. İstanbul: İthaki. google scholar
• Tahir, K. (2008). Kurt Kanunu. İstanbul: İthaki. google scholar
• Tahir, K. (2010a). Hür Şehrin İnsanları. İstanbul: İthaki. google scholar
• Tahir, K. (2010b). Yol Ayrımı. İstanbul: İthaki. google scholar