Ezelî Bir Antlaşma: Belleğin Kış Uykusu Romanındaki Şeytan İmgesi Üzerine Psikanalitik Bir İnceleme

Yıl 2021, Cilt: 61 Sayı: 2, 585 - 606, 30.12.2021

Seda Çetin

https://doi.org/10.26650/TUDED2021-901200

Öz

Tüm kültür ve dinlerde kendine yer bulmuş bir kavram olan şeytan, tüm insanlığın belleğinde ortak olan bazı özelliklere sahiptir. Kutsal metinlerde şeytanın hem Tanrı hem de çeşitli insanlarla yaptığı antlaşmalar dikkati çeker. Bir tür alışveriş sayılabilecek bu antlaşma örneklerine kurmaca eserlerde rastlamak mümkündür. Mehmet Eroğlu’nun Belleğin Kış Uykusu’nda bir roman kişisine dönüştürülmüş olan şeytan ile Praglı Öğrenci’de sinema karakteri olarak bir kalıp hâlinde yüzlerce yıldır tekrar eden ‘şeytanla antlaşma motifi’nin yansıdığı eserlerdendir. Şeytan imgesinin sözü edilen kurmaca eserlerde ortaya çıkma nedenleri üzerinde durmak bu eserlerin vermek istedikleri mesajları alabilmek için önemlidir. Bu imgenin çözümlenmesi ise kolektif bilinçdışı, arketip, yabancılaşma, öteki, Sembolik, ‘ayna evresi’ id-ego-süperego, kendilik gibi psikanalizin önemli kavramlarını göz önünde tutmakla mümkündür. Merkezine söz konusu romanı alan bu çalışma, romandaki şeytan imgesinin daha iyi anlaşılabilmesi için Baudrillard’ın Tüketim Toplumu’ndaki Praglı Öğrenci ile ilgili yorumundan destek almaktadır. Belleğin Kış Uykusu’nu yorumlamada Praglı Öğrenci’den destek alınmasının en önemli sebebi iki kurgusal eserin ‘şeytanla antlaşma’yı ele alması ve söz konusu antlaşmanın insan karakterlerin kişilikleri üzerinde benzer sonuçlar meydana getirmiş olmasıdır. Birinin metaforik diğerinin gerçek anlamıyla ifade ettiği bu sonuçlar, karşılaştırmalı olarak ele alındığında birbirlerini açımlama görevini de üstlenmiş olmaktadırlar. Bu sayede şeytan imgesinin söz konusu eserlere katkısının ne olduğu, neden bu eserlerde ortaya çıktığı sorularının cevapları karşılaştırmalı olarak psikanalitik bir okuma çerçevesinde yanıtlanmaya çalışılmıştır. Karşılaştırmalı incelemeler neticesinde, Belleğin Kış Uykusu’nda ‘şeytanla antlaşma’ izleğinin, her iki eserdeki örtük ve açık ‘ayna imgesi’ göndermeleriyle ciddi bir kendilik sorununun habercisi olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Şeytan, Belleğin Kış Uykusu, ayna evresi, arketip, psikanaliz

An Ancient Pact: A Psychoanalytic Study on The Image of The Devil in The Novel Belleǧin Kış Uykusu

Öz

In all cultures and religions, the concept of the Devil has some features in common with all humanity. In the scriptures, the Devil’s pacts made with God and ordinary mortals are notable. In fiction, the Devil became a new person in Mehmet Eroğlu’s Belleğin Kış Uykusu, as a character in the movie The Student of Prague, and thus they are examples of the “pact with the Devil” motif. It is important to focus on why the Devil image appeared in these fictional works to receive the messages these works want to convey. The analysis of this image is made possible by considering important concepts of psychoanalysis, such as collective unconscious, archetype, alienation, other, symbolic, “mirror phase” id–ego–superego, and self. Baudrillard’s comment on The Student of Prague in The Consumer Society supports this work which focuses on the novel, to understand the Devil image better. The most important reason for referring to the movie in interpreting the novel is that the two fictional works deal with the “pact with the Devil” motif and the said pact had similar effects on the personalities of the human characters portrayed. When these results, which are expressed in one case metaphorically and the other literally, are comparatively considered, they also undertake the task of explaining each other. Because of comparative psychoanalytic readings, it has been observed that the “pact with the Devil” theme in Belleğin Kış Uykusu indicates a serious self problem through the implicit and explicit “mirror image” references in both works.

Anahtar Kelimeler

Devil, Belleğin Kış Uykusu, mirror phase, archetype, psychoanalysis

Kaynakça

• Baudrillard, J. (2016). Tüketim toplumu. (Çev: H. Deliçaylı-F. Keskin), İstanbul: Ayrıntı Yayınları. google scholar
• Bowie, M. (2007). Lacan. (Çev: P. Şener), Ankara: Dost Yayınları. google scholar
• Çetin, S. (2020). Türk romanında bilinçdışı ve rüya. Doktora Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne. google scholar
• Eroğlu, M. (2017). Belleğin kış uykusu. İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Fink, B. (1995). The Lacanian subject between language and jouissance. New Jersey: Princeton University Press. google scholar
• Fink, B. (2016). Lacancı psikanalize bir giriş. (Çev: Ö. Öğütcen), İstanbul: Encore Yayınları. google scholar
• Freud, S. (2006). Cinsellik üzerine. (Çev: E. Kapkın), İstanbul: Payel Yayınları. google scholar
• Freud, S. (2014). Düşlerin yorumu II. (Çev: E. Kapkın), İstanbul: Payel Yayınları. google scholar
• Genette, Gerard (2020). Anlatının söylemi: yöntem hakkında bir deneme. (Çev: F. B. Aydar), İstanbul: Ayrıntı Yayınları. google scholar
• Goethe J. W. (2001). Goethe. (Çev: İ. Z. Eyüboğlu), İstanbul: Sosyal Yayınlar. google scholar
• Harman, Ö. F. (1992). Bel’am b. Bâûrâ. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (389-390. ss.), 5, İstanbul: TDV Yayınları. google scholar
• Jung, C. G. (2006). Analitik psikoloji. (Çev: E. Gürol), İstanbul: Payel Yayınları. google scholar
• Jung, C. G. (2015). Dört arketip. (Çev: E. Gürol), İstanbul: Metis Yayınları. google scholar
• Jung, C. G. (2016). Analitik psikoloji sözlüğü. (Çev: N. Nirven), İstanbul: Pinhan Yayınları. google scholar
• Karaman, H., Çağrıcı, M., Dönmez, İ. K., Gümüş, S. (2017). Kur’an yolu Türkçe meâl ve tefsir. 1, 2, 3, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. google scholar
• Koçak, O. (1996). Kaptırılmış ideal: Mai ve Siyah üzerine psikanalitik bir deneme, Toplum ve Bilim Dergisi, (70), 94-150. google scholar
• Lacan, J. (1982). Psikanaliz deneyiminin ortaya koyduğu biçimiyle ‘özne-ben’in işlevinin oluşturucusu olarak ayna evresi. (Çev: N. Kuyaş), Yazko Felsefe Yazıları I içinde (149-156. ss.), İstanbul: Yazko Yayınevi. google scholar
• Lacan, J. (2014). Psikanalizin dört temel kavramı seminer 11. kitap. (Çev: N. Erdem), İstanbul: Metis Yayınları. google scholar
• Merter, M. (2014). Psikolojinin üçüncü boyutu nefs psikolojisi ve rüyaların dili. İstanbul: Kaknüs Yayınları. google scholar
• Rank, O. (2016). Eş benlik bir psikanaliz çalışması. (Çev: G. Metin), İstanbul: Pinhan Yayınları. google scholar
• Ruickbie, L. (2012). Faustus the life and times of a renaissance magician. The History Press. google scholar
• Saydam, M. B. (2013). Deli Dumrul’un bilinci: Türk-İslam ruhu üzerine bir kültür psikolojisi denemesi. İstanbul: Metis Yayınları. google scholar
• Zizek, S. (2016). Hiçten Az Hegel ve Diyalektik Materyalizmin Gölgesi. (Çev. E. Ünal), İstanbul: Encore Yayınları. google scholar
• Elektronik Kaynaklar
• Eyüp. Erişim Tarihi: 05.03.2021. http://www.yolgosterici.com/tevrat/tevrat18.htm google scholar