Kim Bu Şökli? -Dede Korkut Okumaları için Teklifler-

Yıl 2022, Cilt: 62 Sayı: 1, 181 - 193, 30.06.2022

Ahmet Şefik Şenlik

https://doi.org/10.26650/TUDED2022-1039151

Öz

Türklerin Anadolu maceralarının başlangıcında geçen hadiselere dair Türkçe ilk vesika olan Dede Korkut Hikâyeleri, Oğuz Türkçesinin en önemli dil yadigârıdır. Eser üzerine bugüne kadar iki bine yakın çalışma yapılmıştır. Dede Korkut Kitabı, metin edisyonları ve sadeleştirme çalışmaları haricinde birçok makaleye de konu olmuştur. Her yeni çalışma, okuma ve yorumlama bakımından zorluklar barındıran bu metnin daha iyi anlaşılmasına katkıda bulunmuştur. Fakat hâlâ hatadan salim bir duruma gelinememiştir. Hikâyelerde geçen hadiselerin Doğu Anadolu'da cereyan ettiğine dair önemli işaretler vardır. Eserde Türklerin buradaki yaşantılarına, inançlarına, âdetlerine ve münasebette bulundukları millet ve ülkelere, bunlarla yürüttükleri ilişkilere dair hatırı sayılır malumat mevcuttur. Dresden nüshasında Gürcistan adı beş defa, Gürcü Meliki'nin (!) adı on üç defa geçmektedir. Bu melikin adı şimdiye kadar Türkiye'de ve Türkiye dışında yapılan çalışmalarda umumiyetle "Şökli" suretinde okunmuştur. Bunun yanı sıra daha az araştırmacı tarafından benimsense de Sökli, Sökeli, Şökülü, Şükli gibi yorumlar da vardır. Kelime bugüne kadar muhtelif şekillerde yorumlanmış, ama bu yorumlar sağlam bir şekilde temellendirilememiştir. Bu makalede kelimenin okunması hususunda farklı bir teklif barındıran görüşümüzü dile getirmek istiyoruz.

Anahtar Kelimeler

Şökli (!), Kef Harfi, Okuma Yanlışları, Dede Korkut Kitabı, Eski Anadolu Türkçesi

Who is This Shökli? -Proposals for a Novel Reading of Dede Korkut-

Öz

As the earliest evidence in Turkish for the presence of Turks in Anatolia, the tales of the Dede Korkut constitute the most important linguistic monument of Oghuz Turkic. In addition to critical editions and popular adaptations, the Book of Dede Korkut has been the subject of numerous essays, with nearly two thousand papers published to date. Each new study contributes to a better understanding of the text, which is beset with difficulties in reading and interpretation, yet much work remains to achieve a satisfactory understanding of it. The events narrated in the stories offer important clues that they were indeed set in Eastern Anatolia. The work contains important evidence on the life, beliefs, and customs of both the Turks and of the peoples and countries with whom they were in contact. Thus, the name Georgia appears five times and the name of the Georgian king 13 times in the Dresden manuscript. The name of the king in question has typically been interpreted as Schökli (Şökli) in studies conducted in Turkey and beyond. The interpretations Sökli, Sökeli, Şökülü, and Şükli should also be noted, although they are preferred by rather few researchers. While this word has been interpreted in various ways to date, no solid argument has yet been offered for these interpretations. This article therefore proposes a novel interpretation of the word in question.

Anahtar Kelimeler

Şökli/Shökli (!), the character kāf, misreading errors, The Book of Dede Korkut, Old Anatolian Turkish

Kaynakça

• Boeschoten, H. (2008). Das buch des Dede Korkut heldenerzahlungen aus dem türkischen mittelalter, Stuttgart: Reclam Philipp Jun. google scholar
• Cemşidov, Ş. A. (1990). Kitab-ı Dede Korkut. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. google scholar
• Cherchi, M. (1999). Georgian. München: Lincom. google scholar
• Fahnrich, H. ve Sarjveladze, S. (2000). Etymological dictionary of the Kartvelian languages. Tblissi: Sulkhan-Saba Orbeliani State University Press. google scholar
• Gökyay (1938). Dede Korkut, İstanbul: Arkadaş Basımevi. google scholar
• Gökyay, O. Ş. (2006). Dedem Korkudun kitabı, İstanbul: Kabalcı Yayınları. google scholar
• Ergin, M. (1958). Dede Korkut kitabı I, Giriş-Metin-Faksimile. Ankara: TDK Yayınları. google scholar
• Ergin, M. (1963). Dede Korkut kitabı II, İndeks-Gramer. Ankara: TDK Yayınları. google scholar
• Ergin, M. (1986). Dede Korkut kitabı, Metin-Sözlük, İstanbul: Ebru Yayınları. google scholar
• Hacıyev (Şirvanelli), A. (2019). Dada Qorqudkitabı”nmşarhli oxumuşuII. kitab (1 va 2-ci boylarüzra), Baky. google scholar
• Hillery, P. J (2013). The Georgian language, An outline grammatical summary. Minsk. google scholar
• Kaçalin, M. S. (2017). Oğuzlarım diliyle Dedem Korkudum kitabı. Ankara: TDK Yayınları. google scholar
• Klimov, G. A. (1998). Etymological dictiomary of the Kartveliam lamguages, Berlin, New York: Mouton de Gruyter. google scholar
• Kurdadze, R. v.d. (2015). Georgiam-Megreliam-Laz-Svam-Emglish dictiomary. Tbilisi. google scholar
• Lewis, G. (1974). The Book of Dede Korkut Middlesex: Penguin Books. google scholar
• Muallim Rif’at [Kilisli Muallim Rifat Bilge] (1332) [1916]. Kitâb-ı Dede Korkud, Alâ Lisâmi Tâife-i Oğuzâm (Müstensih ve Musahhihi: Muallim Rifat). [İstanbul] google scholar
• Rayfield, D. (2006). Â comprehemsive Georgiam-Emglish dictiomary, London: Garnett Press. google scholar
• Rossi, E. (1952). Il “Kitab-ı Dede Qorqut” Raccomti Epico-Cavellerischi dei Turchi Oğuz Tradotti e Ammotati com Facsimile delMs. Vat. Turco 102. Cittâ del Vaticano. google scholar
• Şenlik, A. Ş. (2017). Tiryâkî Hasam Paşa gazavâtmâmesi ve bazı filolojik motlar. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi. google scholar
• Şenlik, A. Ş. (2022a). Dede Korkut Kitabı (Haz. Şenlik, A. Ş.). İstanbul: Kırmızıkedi. google scholar
• Şenlik, A. Ş. (2022b). “Köpek aslında ne yaptı? -Dede Korkut okumaları için teklifler-”, Medemiyet Kültürel Araştırmalar Belletemi, İMÜ Edebiyat Fakültesi Dergisi, (2). google scholar
• Tezcan, S. ve Boeschoten, H. (2012). Dede Korkut oğuzmameleri (4. baskı, gözden geçirilmiş). İstanbul: YKY. google scholar
• Toumanoff, C. (1966). “Armenia and Georgia”, The Cambridge Medieval History IV, The Byzamtime Empire part I içinde (s. 593-637). Cambridge: Cambridge University Press. google scholar
• Tulum, M. ve Tulum, M. M.[haz.] (2016). Dede Korkut, oğuzmameler, Oğuz Beylerimim hikâyeleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. google scholar
• Veren, E. (2016). Dede Korkut kitabı Dresden’e Niksar’dan mı gitti? Türk Dili, Dil ve Edebiyatı Dergisi, (777), 40-44. google scholar