Eski Uygurca, Partça ve Orta Farsça Bir Yazmanın Rekonstrüksiyon Çalışması

Yıl 2022, Cilt: 62 Sayı: 2, 435 - 454, 30.12.2022

Betul Ozbay

https://doi.org/10.26650/TUDED2022-1166299

Öz

20. yüzyılın başlarındaki keşiflerle dünyaya tanıtılan son derece çeşitli içerik ve türdeki Turfan Bölgesi eserleri, bulundukları ilk yıllardan bugüne değin pek çok araştırmacı tarafından çalışılmıştır. Eşsiz önemdeki bu arşivde bulunan çoğu yazma ne yazık ki parçalı hâldedir. Bu durum alan araştırmaları için ciddi bir sınırlılık arz etse de yıllar içinde parçaların olabilecek en iyi şekilde bir araya getirilmesi için çeşitli yöntemler geliştirilmiştir. Bu zengin külliyattaki, özellikle Manihaizm dini ile ilgili yazmaların çoğunluğu fragmanlardan oluşur. Öyle ki bazı parçalar yalnızca küçük bir madenî para büyüklüğündedir. Parçalarına ayrılmış bir eseri bir araya getirmek ise oldukça incelik isteyen önemli bir hünerdir. Şüphesiz 1900’lü yılların başında yapılan ilk çalışmalar, eserleri sadece toprak üstüne çıkarmakla kalmamış pek çoğunu oldukça başarılı bir şekilde tasnifleyerek parçalı malzemeyi birleştirebilmiştir. Öte yandan, her ne kadar ilk yapılan çalışmalar son derece titiz ve isabetli olsalar da hatasız değildir. Elinizdeki çalışmada aynı yazmaya ait fragmanlar tasnif edilirken nelere dikkat edilmesi gerektiği, malzemenin fiziki özellikleri, yazı üslubu gibi öğelerin yanında, el yazmasının bütününü bir araya getirerek orijinal esere en yakın düzenleme ve formatı bulmanın önemi üzerinde durulmuştur. Ayrıca, incelediğimiz yazmaya ait fragmanların tasnifinde eklenen bir parçanın aslında esere ait olmadığı ve bir fragmanın birleştirilmesindeki hata irdelenerek kodikoloji çalışmalarının rekonstrüksiyon için önemine değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Turfan Yazmaları, Kodikoloji, Fragmentoloji, Rekonstrüksiyon, Manihaizm

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

2219 Yurt Dışı Doktora Sonrası Araştırma Bursu

Teşekkür

Bu çalışmanın yapılabilmesini verdiği destekle mümkün kılan TÜBİTAK’a minnet ve teşekkürlerimi sunarım.

A Reconstruction Study of an Old Uyghur, Parthian, and Middle Persian Manuscript

Öz

Many researchers have studied the considerably diverse contents and an assortment of artifacts from the region of Turfan since they had been introduced to the world with the discoveries at the beginning of the 20th century. Unfortunately, most of the manuscripts in this archive of unique importance are fragmentary. Despite this being a severe limitation for field studies, various methods have been developed to bring the fragments together in the best possible way. Most of the manuscripts in this rich corpus, especially the Manichaean texts, are fragmentary, so much so that some pieces are only the size of a small coin. Putting all these small pieces together is an essential skill that requires much attention. Undoubtedly, the first studies in the early 1900s did a very good job of unearthing the materials and bringing together the fragments very well. On the other hand, although the early studies were highly meticulous and accurate, they were not without fault. The current study emphasizes the importance of finding the closest arrangement and format to the original work by bringing entire manuscripts together as well as the physical properties of the materials and writing styles as the elements that should be considered when classifying fragments as belonging to the same manuscript. This study also discusses the importance of codicology studies for reconstruction when classifying the fragments that belong to the examined manuscript by examining added fragments that do not belong to the manuscript and the errors that occur when combining them into a page.

Anahtar Kelimeler

Turfan manuscripts, codicology, fragmentology, reconstruction, Manichaeism

Proje Numarası

2219 Yurt Dışı Doktora Sonrası Araştırma Bursu

Kaynakça

• Asmussen, J. P. (1965). Xuästvämft: studies in Manichaeism. Copenhagen: Prostant Apud Munksgaard. (Acta Theologica Danica 12) google scholar
• Bang-Kaup, W. (1923). Manichaeische Laien-Beichtspiegel. Le Muséon, (36): 137-242. google scholar
• Boyce, M. (1954). The Manichaean hymn-cycles in Parthian. London: Oxford University Press. google scholar
• Boyce, M. (1960). A catalogue of the Iranian manuscripts in Manichean script in the German Turfan Collection. Berlin: Akademie Verlag. (DAW. Institut für Orientforschung. 45.) google scholar
• Clark, L. (2013). Uygur Manichaean texts. Volume ii: liturgical texts. Text, translation, commentary. Turnhout: Brepols. (Corpus fontium Manichaeorum. Series Turcica 2) google scholar
• Franck, R. R. (2005). Bast and other plant fibres. Cambridge: Woodhead Publishing. google scholar
• Gulásci, Zs. (2005). Mediaeval Manichaean book art. Leiden-Boston: Brill. (NHMS 57) google scholar
• Helman-Wazny, A. (2020). Notes on the early history of paper in Central Asia based on material evidence. The studies into the history of the book and book collections. (14/3): 341- 366. google scholar
• Klimkeit, H.-J. (1993). Gnosis on the Silk Road: Gnostic texts from Central Asia, San Francisco: HarperOne. google scholar
• Le Coq, A. von (1911). Chuastuanift, ein Sündenbekenntnis der manichäischen auditores, gefunden in google scholar
• Turfan (Chinesisch-Turkistan). Berlin: Akademie Verlag. AKPAW. Phil.-hist. Cl. 1910. (Anhang: Abhandlungen nicht zur Akademie gehöriger Gelehrter. 4) [Tıpkıbasım: SEDTF 1, 564-604] google scholar
• Lowden, J. (1992). The octateuchs: a study in Byzantine manuscript illumination. Pennsylvania: Penn State University Press. google scholar
• McCarthy, J. (2018). Paper and papermaking. The encyclopedia of Greater Philadelphia. Erişim tarihi: 22/08/22. https://philadelphiaencyclopedia.org/essays/paper-and- papermaking/ google scholar
• Özbay, B. (2019). Huastuanift Manihaist uygurların tövbe duası. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. (AKDTYK TDK 1127. Eski Uygurca Kütüphanesi 3.) (1. baskı 2014) google scholar
• Özbay, B. (2020). Manihaist bir ilahiHuyadagmän: Partça, Soğdca, Eski Uygurca metin ve çeviri. İstanbul: Dergâh Yayınları. (Dil ve Dil Bilimi Dizisi. 3) google scholar
• Tekin, Ş. (1993). Eski Türklerdeyazı, kâğıt, kitap ve kâğıt damgaları. İstanbul: Dergâh Yayınları. google scholar
• Tugusheva, L. Yu. (2008). Xuastuanift (Manichaean confession of sins), facsimile edition preface, transcription of the Uighur text. Translation by L. Yu. Tugusheva Comments by A. L. Khosroyev. St. Petersburg: Nestor-Historia. google scholar
• Wiesner, J. (1887). Die Faijûmer und Uschmûner Papiere. Eine naturwissenschaftliche, mit Rücksicht auf die Erkennung alter und moderner Papiere und auf die Entwicklungder Papierbereitung durchgeführte Untersuchung. Mittheilungen aus der Sammlung der Papyrus Erzherzog Rainer (2-3): 179-260. google scholar
• Wilkens, J. (2000). Alttürkische Handschriften. Teil 8. Manichäisch-türkische Texte der Berliner Turfansammlung. Stuttgart: Franz Steiner Verlag. (VOHD 13, 16) google scholar
• Zieme, P. (1966/7). Beiträge zur Erforschung des Xvastvanift. MIO (12): 351-378. google scholar