Two Examples of Fetihnames in Verse Written in Vague Narrative Style

Yıl 2024, Cilt: 64 Sayı: 3, 557 - 585, 30.12.2024

Muhammed Emir Tulum

https://doi.org/10.26650/TUDED2024-1438376

Öz

In this study, the ambiguous narrative style in Safâyî’s work titled Fetihnâme-i İnebahtı ve Moton and Adlî’s work titled Manzûme-i Feth-i Şirvan ve Demirkapı are analyzed and discussed. The contents of these fetihnames, written in verse in the 16th century, are challenging to understand. In terms of their ambiguous features, Safâyî’s work has a complex plot. The poet makes it challenging to understand the context between the subject and the people and to follow the main plot. Therefore, if some of the fragmentary information provided by the poet is brought together and his ambiguous expressions are understood, the plot of the fetihname will have a more meaningful completeness. On the other hand, Safâyî said some phrases about some subjects or people involved in the subject that were not fully understood at first and then explained them. The poet’s explanations and statements about this activity have traces of the commentary tradition in classical Turkish literature. When Adlî’s work is examined, it is seen that the poet frequently uses words with ta‘kîd and sometimes uses metaphorical or ambiguous expressions. In this study, the aforementioned styles of the fetihname poets and their place in classical Turkish literature are analyzed. Based on the analysis, it is concluded that both poets consciously wrote their works in an ambiguous narrative style; Safâyî did this more with narrative techniques, while Adli did it with a style of expression reflecting the influence of Sebk-i Hindî.

Anahtar Kelimeler

Fetihnames in Verse, Adlî, Safâyî, Ambiguous Expression, 16th century

Muğlak Anlatım Üslubuyla Yazılmış İki Manzum Fetihname Örneği

Öz

Bu çalışmada Safâyî’nin Fetihnâme-i İnebahtı ve Moton adlı eseri ile Adlî’nin Manzûme-i Feth-i Şirvan ve Demirkapı adlı eserindeki muğlak anlatım üslubu incelenip tartışılmıştır. 16. yüzyılda manzum olarak kaleme alınmış olan bu fetihnamelerin muhtevaları güçlükle anlaşılmaktadır. Müphemiyet meydana getiren özelliklerine bakıldığında, Safâyî’nin eseri karmaşık bir olay örgüsüne sahiptir. Şair konu ve şahıslar arasındaki bağlamın anlaşılmasını ve ana konunun takibini güçleştirmiştir. Dolayısıyla, şairin parça parça verdiği bazı bilgilerin bir araya getirilmesi ve muğlak ifadelerinin anlaşılması hâlinde fetihnamenin konusu daha anlamlı bir bütünlüğe kavuşur. Öte yandan, Safâyî, kimi konu veya konuya dahli bulunan şahıslar hakkında başta tam olarak anlaşılamayan sözler söylemiş ve sonradan bu sözlerini açıklamıştır. Şairin yaptığı açıklamalar ve bu faaliyeti hakkındaki ifadeleri klasik Türk edebiyatındaki şerh geleneğinin izlerini taşır. Adlî’nin eserine bakıldığında ise şairin sıklıkla ta‘kîd içeren sözler sarf ettiği, bazen de mecazlı veya müphem anlatımlara başvurduğu görülür. Çalışmada, fetihname şairlerinin söz konusu üslupları ve bunların klasik Türk edebiyatındaki yeri incelenmiştir. Yapılan incelemelerden hareketle, her iki şairin eserlerini bilinçli şekilde muğlak anlatım üslubuyla yazdığı, Safâyî’nin bunu daha ziyade anlatım teknikleriyle, Adlî’nin ise Sebk-i Hindî etkisini yansıtan anlatım tarzıyla meydana getirdiğine dair tespitler sunulmuştur

Anahtar Kelimeler

Manzum Fetihnameler, Adlî, Safâyî, Muğlak Anlatım, 16. yüzyıl

Kaynakça

• Alkan, A. (2020). Türk edebiyatında lügaz ve Sıdkî Efendi’nin Mecmû‘a-yı Hafîza’sı. (Doktora Tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. google scholar
• Atik, M. K. (1992). Ca‘berî. TDV İslâm Ansiklopedisi 6. İstanbul: TDV Yayınları. google scholar
• Babacan, İ. (2010). Klasik Türk şiirinin son baharı Sebk-i Hindî (Hint üslûbu). Ankara: Akçağ Yayınları. google scholar
• Bilkan, A. F. (2009). Sebk-i Hindî. TDV İslâm Ansiklopedisi 36. İstanbul: TDV Yayınları. google scholar
• Çaldak, S. (2006). Nergisî. TDV İslâm Ansiklopedisi 32. İstanbul: TDV Yayınları. google scholar
• Çelebioğlu, A. (1979). Muammalara dâir. Türk Kültürü, 200-202, 422-427. google scholar
• Çetinkaya, Ü. (2015). Şiirde anlam kapalılığı bağlamında Fehîm-i Kadîm’in bir gazeli üzerine değerlendirmeler. Gazi Türkiyat, 16, 71-96. google scholar
• Çetişli, İ. (2004). Metin tahlillerine giriş/2 Hikâye-roman-tiyatro. Ankara: Akçağ Yayınları. google scholar
• Dereli, Ö. (2017). Sinoplu Safâyî’nin Fetihnâme-i İnebahtı ve Moton adlı eseri. (Yüksek Lisans Tezi). Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. google scholar
• Durmuş, İ. (2000). Îhâm. TDV İslâm Ansiklopedisi 21. Ankara: TDV Yayınları. google scholar
• Durmuş, İ. (2020). Muamma. TDV İslâm Ansiklopedisi 30. Ankara: TDV Yayınları. google scholar
• Durmuş, İ. (2007). Remiz. TDV İslâm Ansiklopedisi 34. İstanbul: TDV Yayınları. google scholar
• er-Reysûnî, A. ve Çavuşoğlu, A. H. (2010). Şâtibî, İbrâhim b. Mûsâ. TDV İslâm Ansiklopedisi 38. İstanbul: TDV Yayınları. google scholar
• Koçoğlu, Turgut. (2004). Şefîk-nâme, Şefik-nâme şerhi ve Edhem ü Hümâ mecmuası. (Yüksek Lisans Tezi). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. google scholar
• Saraç, M. A. Y. (1997). Muamma ve divan edebiyatındaki seyri. İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 1(27), 297-310. google scholar
• Sazyek, H. (2004). Romanda temel anlatım yöntemleri üzerinde bir sınıflandırma çalışması. Folklor/ Edebiyat, 10(37), 103-118. google scholar
• Şahin, K. Ş. (2017). Adlî, Manzûme-i feth-i Şirvan ve Demirkapı. Erişim adresi: https://ekitabim.ktb.gov. tr/kitap/detay/95 google scholar
• Şensoy, S. ve Yıldıran Sarıkaya, M. (2010). Ta‘kîd. TDV İslâm Ansiklopedisi 39. İstanbul: TDV Yayınları. google scholar
• Tekin, M. (2006). Roman sanatı. İstanbul: Ötüken Yayınları. google scholar
• Tulum, M. E. (2022). Osmanlı edebiyatında manzum fetihnameler. (Doktora Tezi). İstanbul: İstanbul Medeniyet Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü. google scholar
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı tarihi. 9 c. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. google scholar
• Yazar, S. (2011). Anadolu sahası klâsik Türk edebiyatında tercüme ve şerh geleneği. (Doktora Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. google scholar