TÜRKÇE TE'LÎF EDİLMİŞ BİR BELÂGAT KİTABI: ŞERÎFÎ'NİN HADÎKATÜ'L-FÜNÛN İSİMLİ ESERİ

Yıl 2011, Cilt: 21 Sayı: 2, 211 - 238, 19.12.2011

Mücahit Kaçar

Öz

Özet

Belâgat ilminin temel kural ve metotları, Kur'ân-ı Kerîm'i daha iyi anlamak amacıyla tefsir ve kelam âlimleri tarafından Arap dilinin kuralları içerisinde ortaya konmuştur. Arap dilcileri tarafından yazılan eserler Osmanlı'da genelde yine Arapça olarak şerh edilmiştir. Osmanlı Devletinin Klasik döneminde Belâgat hakkında Türkçe yazılmış eser sayısı oldukça azdır. Bilinen eserler de doğrudan belâgati konu edinmemişlerdir. Çalışmamıza konu olan Hadîkatü'l-Fünün, Şerîfî'ye ait olup eserde belâgat konuları hakkında izahlı beyitler eşliğinde açıklamalar bulunmaktadır. Eser, belâgate dair Türkçe müstakil bir eser olması bakımından önemlidir.

Bu çalışmada, öncelikle Klasik dönemde belâgat hakkında yazılmış Türkçe eserlere kısaca değinildikten sonra Hadîkatü'l-Fünün'un belâgat tarihi içindeki yerine değinilecek ve daha sonra da muhteva özellikleri hakkında ayrıntılı bir özet ve değerlendirme yapılacaktır. Çalışmamıza konu edilen Hadîkatü'l-Fünün'un gerek muhtevası gerekse de yazarının konuların anlatımında takındığı eleştirel tavır nedeniyle Türkçe yazılmış belagat eserleri içinde özgün bir yere sahip olduğu görülmektedir. Ayrıca, şu andaki bilgilerimize göre Hadîkatü'l-Fünün'un Türkçe te'lîf edilmiş ilk belâgat kitabı olduğunu da söyleyebiliriz.

Anahtar Kelimeler: Belâgat, Edebî sanatlar, Hadîkatü'l-Fünün, Şerîfî.

 

A BOOK ABOUT ELOQUENCE WRITTEN IN TURKISH: THE BOOK OF SHERÎFÎ, HADÎKATÜ'L-FÜNÛN

Abstract

Eloquence is a scientific method developed by Islamic scholars in parallel with Arabic Grammar for the purpose of a better understanding of the Kor'an.

In the Ottoman Period, the interpretations and commentaries of the Arabic books of eloquence were again made in Arabic more often. There are a few texts in Classical Otoman Era, about eloquence written in Turkish. Hadîkatü'l-Fünün, the one of them, was written by Sherifi who was one of Ottoman poets. This book gives information about terms of eloquence by means of couplets. This eloquence book is important for Turkish Literature as it was written in Turkish. We can say that Hadîkatü'l-Fünün is an original book in terms of both content and presentation style. According to current knowledge, this eloquence book can be the first book written in Turkish.

In this study, after a short description of the works on eloquence, this book will be mentioned in the history of eloquence and Hadîkatü'l-Fünün's content will be presented with evaluations.

Key Words: Eloquence, Figurative language, Hadîkatü'l-Fünün, Sherifî

Anahtar Kelimeler

Belâgat, Edebî sanatlar, Hadîkatü’l-Fünûn, Şerîfî

Kaynakça

• COŞKUN, Menderes, “Edebî Terimler ve Aruzla İlgili Bir Eser: Ali b. Hüseyin Hüsâmeddin Amâsî’nin Risâletün Mine’l-Arûz ve Istılâhi’ş-Şi’r’i”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, İstanbul, sy. 8, 2003, s.97-130.
• COŞKUN, Menderes, “Edebî Sanatlardan Îhamın Tanım Problemi Üzerine Düşünceler”, Türk Dili, sy. 600, 2001, s. 882-890.
• COŞKUN, Menderes, “Tevriye ve Çeşitleri Üzerine Düşünceler”, Turkish Studies, C. II, sy.4, 2007, s. 248-261.
• ERASLAN, Kemal, “Eski Bir Belâgat Kitabı”, Birinci Millî Türkoloji Kongresi, İstanbul, 1986, 6-9 Şubat 1978;
• ERÜNSAL, İsmail, “Muîdî’nin Miftâhu’t-Teşbîh’i” Osmanlı Araştırmaları, İstanbul, sy. VII-VIII, 1988, s. 215-272.
• HACIMÜFTÜOĞLU, Nasrullah, “Belâgat Ekolleri ve Anadolu Belâgat Çalışmaları”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 8, 1988, s. 115-127.
• İPŞİRLİ, Mehmet “Koca Sinan Paşa”, C. XXVI, DİA, Ankara 2002, s. 137-139.
• KAÇAR, Mücahit, “Şiire Ve Söz Sanatlarına Dâir Bir Mesnevî: Hasan Yâver’in “Kitâb-ı Fenniyye-i Eş‛âr” İsimli Eseri”,İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, sy. 40, İstanbul 2011, s. 99-154.
• KARABEY, Turgut,vd.,Enîsü’l-Uşşâk-Klasik Doğu Edebiyatlarında Sevgiliyle İlgili Mazmunlar, Ecdad Yayınları, Ankara 1994.
• KILIÇ, Hulûsî, “Cevherî, İsmâil b. Hammâd”, C. VII, DİA, İstanbul 1993, s. 459.
• KOÇ, Aylin, “Sinan Paşa”,C. XXXVII, DİA, İstanbul 2009, s. 230.
• Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri, (hazırlayanlar: Cemal Kurnaz-Mustafa Tatçı), Bizim Büro Yayınları, Ankara 2000.
• Sahîh-i Buhârî(çev: Mehmed Sofuoğlu), Ötüken Yayınları, İstanbul 1988.
• SARAÇ, M.A. Yekta, “Osmanlı Döneminde Belâgat Çalışmaları”, Journal of Turkish Studies, Harvard University, C. XXVII, 2004, s. 311-344.
• SARAÇ, M. A. Yekta, Klasik Edebiyat Bilgisi: Belâgat, 8. Baskı, Gökkubbe Yayınları, İstanbul 2010.
• SARAÇ, M. A. Yekta, “Tevriyedeki Îham”, İlmî Araştırmalar, sy. 13, 2002, s. 133-149.
• SUMMAK, Abdülkadir, Miftâhü’l-Belâga ve Misbâhü’l-Fesâha, Harran Üniversitesi, SBE, Şanlıurfa 1999, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• ŞAFAK, Yakup, “Sürûrî’nin Bahrü’l-Maârifi ve Bu Eserdeki Teşbîh ve Mecâz Unsurları”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sy. 4, Konya 1997, s. 217- 235.
• ŞAKİROĞLU, Mahmut H., “Cigalâzâde Sinan Paşa”, C. VII, DİA, İstanbul1993, s.525-526
• TOLASA, Harun, “XVIII. Yüzyılda Yazılmış Bir Divan Edebiyatı Terimleri Sözlüğü: Müstakimzâde’nin Istılâhâtü’ş-Şi’riyye’si-I”, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi, Dergisi, sy. 1, 1982, s. 221-229.
• TUMAN, Mehmet Nail, Tuhfe-i Naili, (haz. Cemal Kurnaz-Mustafa Tatçı), Ankara 2001.
• TURAN, Şerafetttin, “Hadım Sinan Paşa”, C. XV, DİA, İstanbul, 1997, s.7-8.
• YAZAR, Sadık, Anadolu Sahası Klasik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği, İstanbul Üniversitesi, SBE, İstanbul 2011, (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• YETİŞ, Kâzım, “XVI. Yüzyıl Başında Yazılmış Bir Kavâid-i Şiiriyye Risâlesi”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, sy. 29, İstanbul 2000, s. 285-343.