Öz
Türk edebiyatında kadınlık, modernleşmeye ilişkin kaygıların ve
beklentilerin ortaya döküldüğü bir öz sorgulamanın en önemli bileşenidir.
Gerek kadınlık gerekse kadın özgürlüğü üzerine söylenenler ülkedeki
sosyopolitik karmaşalardan yalıtılmış bir polemik konusu olarak
karşımıza çıkmaz; her iki mesele de dönemin egemen ideolojileri
tarafından biçimlendirilir ve politikanın farklı sorunlarıyla yoğrulur. Bu
konuların ele alınışında erkek yazarların edebiyat dünyasındaki
egemenliği nedeniyle fallosentrik (erkek merkezli) bir dil belirginleşir.
Zamanla kadınlığa ilişkin motifler değişse de, fallosentrik dilin
kurulmasına temel oluşturan süreçlerdeki devamlılık metinler arasında
incelenmesi gereken bir süreklilik yaratmaktadır. Bu yazının amacı,
Osmanlı-Türk romanının kanonik (yetkin kabul edilen) metinlerinden
hareketle Çağdaş Türk Edebiyatı’ndan örneklere doğru ilerleyerek sözü
edilen fallosentrik dile yakından bakmak ve yazarların kadınlık
kavramına ve kadın özgürlüğü meselesine yaklaşımlarını ele almaktır. Bu
amaçla, alafrangalık eleştirisinin belirgin olduğu Tanzimat romanlarından
Felatun Bey ile Rakım Efendi (1875), İntibah (1876) ile alafrangalığın bir
ölçüde toplum tarafından kabul gördüğü dönemlere ait olan Araba
Sevdası (1896) ve Aşk-ı Memnu’nun (1900) ardından Osmanlı
İmparatorluğu’nu Cumhuriyet Türkiyesine bağlayan süreçte yayımlanan
Seviyye Talip (1910) ve Kiralık Konak (1922) ile çağdaş Türk
Edebiyatı’nın önemli yapıtlarından Fatih-Harbiye (1931), Huzur (1949),
Tutunamayanlar (1972), Ölmeye Yatmak (1975) gibi romanlar da ele
alınacaktır
Anahtar Kelimeler
Roman kadın modernleşme Tanzimat edebiyatı Osmanlı Cumhuriyet edebiyatı
Kaynakça
- ADIVAR, Halide Edip, Seviyye Talip, Atlas Kitabevi, İstanbul 1967.
- AĞAOĞLU, Adalet, Ölmeye Yatmak, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1993.
- Ahmet Mithat Efendi, Felatun Bey ile Rakım Efendi, Lacivert Yayıncılık, İstanbul 2010.
- ATAY, Oğuz, Tutunamayanlar, İletişim Yayınları, İstanbul 1998.
- BELGE, Murat, “Politik Roman Üstüne,” Edebiyat Üstüne Yazılar, İletişim Yayınları, İstanbul 1988, 79-94.
- BERKTAY, Fatmagül, “Türkiye’de Kadın Hareketi: Tarihsel Bir Deneyim”, Kadın Hareketinin Kurumlaşması: Fırsatlar ve Rizikolar, Metis Yayınları, İstanbul 1994, 18-27.
- ÇERİ, Bahriye, Türk Romanında Kadın: 1923-1938 Dönemi, Simurg Yayınları, İstanbul 1996.
- DİNO, Güzin. Türk Romanının Doğuşu, Cem Yayınları, İstanbul 1978.
- ENGİNÜN, İnci, “Kösem Sultan’ın İki Edebî Eserdeki Yorumu,” Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, Dergâh Yayınları, İstanbul 1998, s. 69-76.
- ESEN, Nüket, “Seviyye Talip’te Kadın Yazarın Sesi,” Varlık, 1086, Mart 1998, s. 13-15.
- ESEN, Nüket, “Ahmet Mithat’ın Bazı Romanlarında Kadın Sorunları.” Modern Türk Edebiyatı Üzerine Okumalar, İletişim Yayınları, İstanbul 2010, s. 72-76.
- GÖKÇEK, Fazıl, “Tanzimat Dönemi Roman ve Hikâyelerinde Kadın Erkek İlişkilerinin Düzenlenişi İle İlgili Bazı Tespitler,” Türk Yurdu, 153–154, Mayıs-Haziran 2000, s. 126–132.
- GÜLENDAM, Ramazan, Türk Romanında Kadın Kimliği (1946–1960), Salkımsöğüt Yayınları, Erzurum 2006.
- HAS-ER, Melin, Tanzimat Devri Türk Romanında Kadın Kahramanlar, AKM Başkanlığı Yayınları, Ankara 2000.
- KANDİYOTİ, Deniz, “Cariyeler, Fettan Kadınlar ve Yoldaşlar: Türk Romanında Kadın İmgeleri,” Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar: Kimlikler ve Toplumsal Dönüşümler, Metis Yayınları, İstanbul 1997, s. 133-147.
- KARAOSMANOĞLU, Yakup Kadri, Kiralık Konak, İletişim Yayınları, İstanbul 2001.
- Namık Kemal, İntibah, Akçağ Yayınları, İstanbul 2004.
- KAPLAN, Ramazan. “Aşk-ı Memnu: Evinde Bir Yabancı Adam,” Hece Roman özel sayısı. 65/65/67 (Mayıs, Haziran, Temmuz 2002), s. 550-559.
- KERMAN, Zeynep, “İntibah” maddesi, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C. 4, Dergâh yayınları, İstanbul 1981, 398.
- LEE, Nan A., Peyami Safa’nın Eserlerinde Doğu-Batı Meselesi, İstanbul: Ötüken, 1997.
- NACİ, Fethi, 100 Soruda Türkiye’de Roman ve Toplumsal Değişme, Gerçek Yayınevi, İstanbul 1990.
- NARLI, Mehmet, Roman Ne Anlatır?, Akçağ Yayınları, Ankara 2007.
- ÖĞÜT, Hande, “Oğuz Atay’da Erkekler ve Kadınlar.” NOTOS Öykü 28 Haziran-Temmuz, 2011.
- PARLA, Jale, Babalar ve Oğullar: Tanzimat Romanının Epistemolojik Temelleri, İletişim Yayınları, İstanbul 1993.
- Recaizâde Ekrem, Araba Sevdası, İnkılâp Kitapevi, İstanbul, t.y.
- SAFA, Peyami, Fatih- Harbiye, Ötüken Neşriyat, İstanbul 1999.
- TANPINAR, Ahmet Hamdi, Huzur, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2001.
- TANPINAR, Ahmet Hamdi, 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Çağlayan Kitabevi, İstanbul 1976.
- UĞURCAN, Sema, “Osmanlı Türk Romanında Kadın Tipleri”, Türklük Araştırmaları Dergisi, 11, Mart 2002, s. 117-126.
- UŞAKLIGİL, Hâlit Ziya, Aşk-ı Memnu, İnkılâp Kitapevi, İstanbul, t.y.
- BORA, Tanıl, Uygur Kocabaşoğlu ve Murat Gültekingil (Hzl.) Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Modernleşme ve Batıcılık, İletişim Yayınları, 2002, s. 212-217.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | MAKALELER |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 19 Aralık 2011 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2011 Cilt: 21 Sayı: 2 |
