II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ OSMANLI MATBUATINDA “TONGUÇ” [TONGHIDJE] GAZETESİ VE ROMANYA TÜRKLERİ İÇİN ÖNEMİ

Yıl 2015, Cilt: 25 Sayı: 2, 321 - 345, 21.01.2016

Ahmet Koçak

Öz

Osmanlı matbuatında II. Meşrutiyet’in ilanından (24 Temmuz 1908) hemen sonra oluşan özgürlük havası içerisinde çok sayıda yeni dergi ve gazete yayın hayatına başlamış; bu dergi ve gazeteler halkın aydınlatılması, bilgi ve kültür seviyesinin yükselmesinde önemli bir fonksiyon icra etmişlerdir.

II. Meşrutiyet’in ilanından sonra yayın hayatına giren gazetelerden birisi de Tonguç [Tonghidje]’tur. Mirza Sait Bey tarafından 11 Şubat 1324 [24 Şubat 1909] - 19 Mart 1325 [1 Nisan 1909] tarihleri arasında 36 (otuz altı) sayı yayınlanan gazete, sadece geniş Osmanlı coğrafyasında değil, Müslüman Türklerin yaşadığı Kırım, Romanya gibi yerlerde de yakından ve ilgiyle takip edilmiştir. Tonguç gazetesi sayfalarında makale, şiir, mektup gibi edebî türlere yer vermiş olup, bunun yanında Avrupa’dan, Balkan coğrafyasından ve İslam dünyasından aktardığı haberlerle de önemli bir işlev görmüştür. Ayrıca, başta sağlık olmak üzere, çiftçilik, bahçıvanlık gibi tarım alanlarında da halkı bilgilendirme ve onların kültürel seviyelerini artırma noktasında yazılar yayımlanmıştır.

II. Meşrutiyetten cumhuriyete uzanan süreçte dönemi anlamak açısından gazete ve dergilerin büyük önemi vardır. Bu yönüyle Tonguç gazetesi birleştirici ve aydınlatıcı vasfıyla matbuat tarihimizde önemli bir fonksiyonu olmuştur. Bir başka ifadeyle, Osmanlı içinde ve dışında yaşayan Türk halkının karşılaştıkları sorunlara Tonguç gazetesi bir ayna vazifesi gördüğü söylenebilir.

Bu çalışmada II. Meşrutiyet sonrası yayın hayatına dahil olan Tonguç gazetesi ilk defa incelenmiş ve bu gazetenin Romanya coğrafyasında yaşayan Müslüman Türkler açısından ifade ettiği anlam değerlendirilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Tonguç [Tonghidje]gazetesi, Türk basını, Balkanlar

Kaynakça

• “Meşrutiyet‟in İlanından Beri Türkiye‟de Neşrolunan Gazete ve Mecmualar”, Ayın Tarihi, Nr.41, (Ağustos 1927), s. 2350-2358.
• AKPINAR, Yavuz, “İsmail Gaspıralı‟nın Faaliyetlerine Genel Bir Bakış”, İsmail Gaspıralı Seçilmiş Eserleri 2, Ötüken Yayınevi, İstanbul 2005.
• AKSU, Ali, “Romanya Türklerinde Kültürel Durum ve Mektep ve Aile Mecmuası”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt IX/1, Sivas 2005, s. 11-27.
• ALTAY, Kerim, “Romanya‟da Kitap, Gazete, Dergi ve Radyo Yayın Hayatı”, Balkan Ülkelerinde Türkçe Eğitim ve Yayın Hayatı Bilgi Şöleni, Ankara 1999, s. 328–330.
• AVCI, Sedat, “Romanya‟, Fizikî ve Beşerî Coğrafya”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul 1994, C. XXXIV, s.167-168.
• Beyazıt Devlet Kütüphanesi Hakkı Tarık Us Koleksiyonu Süreli Yayınlar Kataloğu, Kültür ve Turizm Bakanlığı Beyazıt Devlet KütüphanesiTokyo Yabancı Diller Üniversitesi, Tokyo 2010.
• BİRİNCİ, Ali, “Meşrutiyet Matbuatı (1324-1325)/I, Kebikeç, Sayı: 2, 1995, s.143-147.
• ____, “Meşrutiyet Matbuatı (1324-1325)/II, Kebikeç, Sayı: 3, 1996, s.71-76.
• ____, “Meşrutiyet Matbuatı (1324-1325)/III, Kebikeç, Sayı: 4, 1996, s.39-42.
• ____, “Meşrutiyet Matbuatı (1324-1325)/IV, Kebikeç, Sayı: 5, 1997, s.6167.
• ____,“Meşrutiyet Matbuatı (1324-1325)/V, Kebikeç, Sayı: 6, 1998, s.87-89.
• DUMAN, Hasan, Arap Harfli Süreli Yayınlar Toplu Kataloğu, 1828-1928, İstanbul 1986.
• EKİCİ, M. Zeki II. Meşrutiyet Devri Fikir Adamı Şehbenderzâde Ahmet Hilmi Hayatı ve Eserleri, İÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış doktora tezi) İstanbul 1997.
• EKREM, Mehmet Ali, “Kırım ve Noĝay Türklerinin Osmanlı Devrinde Dobruca‟ya ve Tüm Rumeli‟ye Geçmeleri ve Yerleşmeleri”, VIII. Türk Tarih Kongresi, Ankara 1983.
• EKREM, Mehmet Ali, Romen Kaynak ve Eserlerinde Türk Tarihi: Kronikler, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1993.
• GANKEVİÇ, Viktor Yuryeviç, “Faydalı Eğlence: Kırım Tatar Millî Basınının İlk Adımı”, Emel, S. 210, Eylül-Ekim 1995, s. 1-3.
• GANKEVİÇ, Viktor Yu. “Kırım-Tatar Basın Tarihi Üzerine Yeni Malzemeler (Tonguç ve Şafak Dergilerinin 120. Yılı Dolayısıyla)”, (çev. Nazım Muradoğlu), Ege Ünv. Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, C. XIII, S. 1, Ocak 2007, s. 91-100.
• GANKEVİÇ, Viktor Yuryeviç-Akpınar, Yavuz, “İsmail Gaspıralı‟nın Yayımladığı İlk „Mecmualar‟: Tonguç, Şafak”, Ege Ünv. Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, C. XIV, S. 1, Ocak 2008, s. 21-40.
• GAZEL, Ahmet Ali – Ortak, Şaban, “İkinci Meşrutiyetten 1927 Yılına Kadar Yayın İmtiyazı Alan Gazete ve Mecmualar (1908-1927), Atatürk Üniversitesi, SBE Dergisi, 7, 2006, s. 223-257.
• GÖKBİLGİN, Tayyib, Rumeli’de Yürükler, Tatarlar ve Evlad-ı Fatihan, İstanbul, 1954, s. 13-18.
• KAHRAMAN, Âlim “Matbuat, (Türk Edebiyatı)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), Türkiye Diyanet Vakfı Yay. Ankara 2003, C. XXVIII, s. 121-125.
• KARPAT, Kemal H. “Dobruca”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul 1994, C. IX, s. 482-486.
• KIRIMER, Cafer Seydahmet, Bazı Hatıralar, Emel Türk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı, İstanbul 1993.
• KOÇAK, Ahmet, Hikmet Yazıları, 2. bs. İnsan Yay. İstanbul 2009.
• SELİMOVA, Leniyara, “Kırım Tatar Kültür Tarihinde „Tonguç‟ ile „Şafak‟ Risalelerinin Önemi”, http://www.bilgelerzirvesi.org/bildiri/pdf/docdr-leniyara-selimova.pdf
• MAXİM, Mihail “Romanya‟, Tarih, Ülkede İslamiyet ve Türk-İslam Araştırmaları, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), Türkiye Diyanet Vakfı Yay. İstanbul 1994, C. XXXIV, s.168-172.
• Mektep ve Aile Mecmuası, 1915 -1916, (haz. Erol Ülgen –Ali Aksu), Constanţa 2003.
• MENABİT, Ciden Sena, “Yazılı ve Sözlü Kaynaklara Dayalı Romanya Türklerinin Dili ve Söz Varlığı”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (yayımlanmamış doktora tezi), Ankara 2006.
• NUREDDİN, İbrahim, Dobruca’daki Müslüman Topluluğun Manevî Hayatından Sayfalar, Köstence 1999, s. 109
• OKAY, Orhan, “Ahmed Midhat Efendi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), Türkiye Diyanet Vakfı Yay. İstanbul 1989, II, 100-103.
• OKAY, Orhan, “Türkiye Dışında Bir Tanzimat Modeli”, Merhaba Ey Muharrir! Ahmet Midhat Üzerine Eleştirel Yazılar (haz. Nüket Esen Erol Köroğlu), Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul 2006, s. 231238.
• TAHSİN Cemil, “Romen - Osmanlı Münasebetlerine Dair Bazı Mülahazalar”, VIII. Türk Tarih Kongresi, Bildiriler, C. II, Ankara, 1981, s. 1503-1510.
• TANSEL, Fevziye Abdullah, “Şehbenderzade Filibeli Ahmed Hilmi‟nin Özdemir Mahlasıyla Yayımladığı Türklük-İslam Birliği Mefkûresini Müdafaa Ettiği Şiirleri”, TDA, S. 12, Haziran 1981, s. 149-171.
• Tonguç [Tonghidje], Nr. 1, 3 Safer 1327 / 11 Şubat 1324 [24 Şubat 1909], Nr. 36, 19 Mart 1325 [1 Nisan 1909].
• TOPLU, Ferit, Dobruca’dan Derince’ye Kırım Tatarları, Kocaeli 2010.
• UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı, Osmanlı Tarihi I, Ankara 1972.
• ÜLKÜSAL, Müstecib, Dobruca ve Türkler, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara 1966.
• ÜLKÜSAL, Müstecib, “Romanya Türkleri”, Türk Dünyası El Kitabı, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara 1976.