DEĞERLİ TAŞLAR YÖNÜNDEN AHMET PAŞA DİVANI

Yıl 2016, Cilt: 26 Sayı: 2, 307 - 324, 28.12.2016

Mutlu Melis Özgeriş

Öz

Yüzyıllar boyunca insanoğlu tarafından kıymet atfedilen taşlar
edebî metinlere değişik şekillerde yansır. Kimi zaman süs eşyalarında
kullanımları ya da oluşumlarıyla, kimi zaman da her yönüyle üstün tutulan
sevgiliye ait unsurları betimlemede, şairin muhayyilesinde farklı yorumlara
konu olur. XV. yüzyılın en büyük şairlerinden biri olan Ahmet Paşanın divanı da
bu izleri tespit etmek adına önemlidir. XV. yüzyılda yaşamış olan Ahmet Paşanın
tasavvufa ve dinî konulara fazla yer vermediği şiirlerinde dönemin yaşayışına,
kültürüne dair izler bulmak mümkündür. Bir kültürel öğe olan taşlara da
divanında sıkça yer verir. Taşlar daha çok sevgiliyi tasvir etmede kullanılır.
Sevgilinin dudağı, yanağı akik, la’l gibi kırmızı taşlarla; dişleri ve sözleri
de inciyle anlatılırken renk ilgisi ön plandadır. Ayrıca gökyüzünün, doğanın
aldığı renk, lale, gül gibi çiçeklerin renkleri hep değerli taşlarla tasvir
edilir. Değerli taşlar gerçek manalarıyla ise daha çok eşyaların yapımında
kullanılmasıyla şiirde yer bulur. Bu çalışmada hem taşlarla ilgili genel
bilgiler verilmekte hem de şairin şiirlerinde taşları nasıl kullandığı
açıklanmaya çalışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

taş, cevher, şiir, şair

THE DIVAN OF AHMET PASHA IN TERMS OF VALUED STONES

Öz

The stones which have
been attributed the value by the human being have reflected to the literary
texts in the different ways for the centuries. It's sometimes by using in the
ornaments or its formations and sometimes in the description of the facts
belonging to the darling with all the aspect is issued the different comments
in the imagination of the poet. The
dıvan of Ahmet Pasha who one of XV.
century's greatest poets is important that from
the perspective of identifying these marks. In poetry of Ahmet Pasha who lived in the XV. century is
doesn’t much place mysticism
and   religious thought, it is possible to find traces of culture and living of
the period in the poetry. He is fruquently give place to the stone is a
cultural item in the divan. Mostly, stones
used to describe dear. While lip, cheek of dear is recounted
with red stones such as garnet, agate and while dentals and lyrics of dear is
reconted with pearly, it is foreground color
relationship. Besides, the color of nature takes,
the sky, the colors of flowers such as roses,
tulip is always depicted with valued stones.
Valued stones with real meaning find place with the use in the production of
goods in the poem. In this study, both general information is given
about the stones and
stones in the poet's poetry is tried to explain how to use it.

Anahtar Kelimeler

Stone, ore, poem, poet

Kaynakça

• ARGUNŞAH, M., 1999, Tuhfe-i Murâdî (İnceleme-Metin-Dizin), Türk Dil Kurumu Yay., Ankara.
• COŞKUN, M.vd., 2011, Gazel Şerhleri, Kesit Yay., İstanbul.
• DEMİR, R. ve KILIÇ, M., 2003, “Cevahirnameler ve Osmanlılar Döneminde Yazılmış İki Cevahirname”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, C. 14, s. 1-64.
• DEVELLİOĞLU, F., 2010, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara.
• ERDEM, S., 1989, “Akîk”, TDVİA, C. 2, s. 262-263.
• HANÇERLİOĞLU, F., 2001, “Âb-ı hayât”, Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., C. 1, s.2-7.
• İPEKTEN, H., 2007, Bâkî Hayatı-Sanatı-Eserleri, Akçağ Yay., Ankara.
• KARABEY, T., 1999, Ahmet Paşa Hayatı-Sanatı-Eserleri, Akçağ Yay., Ankara.
• KÖKSAL, M. A., 2013, Peygamberler Tarihi, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara.
• KUTLAR, F.S., 2003, “Firuze”, Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., C. 2, s.499-506.
• KUTLAR, F.S., 2005, Klâsik Dönem Metinlerinde Değerli Taşlar ve Risâle-i Cevâhir-nâme, Öncü Basımevi, Ankara.
• KUTLAR, F.S., 2005, “Lâciverd”, Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., C. 4, s. 222-225.
• KUTLAR, F.S., 2005, “La’l”, Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., C. 4, s. 229-230.
• KUTLAR, F.S., 2005, “Mercân”, Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., C. 4, s.3 46-348.
• KUTLAR, F.S., 2005, “ Mînâ”, Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., C. 4, s. 387-389.
• MACİT, M., 2003, “Dürr”, Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., C. 2, s. 251.
• Mütercim Asım Efendi, 2006, Burhan-ı Katı (Haz. Mürsel Öztürk, Derya Örs), Türk Dili Kurumu Yay., İstanbul.
• ONAY, A. T., 2009, Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü: Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, H Yay., İstanbul.
• ÖZGERİŞ, M. M., 2011, Ahmet Paşa Divanında Değerli Taşlar, Atatürk Üniversitesi KKEF Lisans Bitirme Tezi, Erzurum.
• PALA, İ., 2003, “La’l”, TDVİA, C. 27, s. 69-70.
• PALA, İ., 2004, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Kapı Yay., İstanbul.
• PALA, İ., 2006, “Mühr-i Süleyman”, TDVİA, s. 524-526.
• SOLMAZ, S., 2006, “Yâkût”, Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., C. 6, s. 247.
• SUNGURHAN-EYDURAN, A., 2006, “Zümrüt”, Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., C. 6, s. 333-334.
• TARLAN, A.T., 1992, Ahmed Paşa Divanı, Akçağ Yay., Ankara.
• TOLASA, H., 2001, Ahmet Paşa’nın Şiir Dünyası, Akçağ Yay., Ankara.
• UZUN, M., 1992, “Burç”,TDVİA, C. 6, s. 424-426.
• YENİTERZİ, E., 2006, “Şeb-çerâğ”, Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., C. 5, s.378.