HARF DEVRİMİ’NİN İSTANBUL KİTAPÇILARINA EKONOMİK ETKİLERİ

Yıl 2017, Cilt: 27 Sayı: 1, 121 - 137, 21.06.2017

Niyazi Çiçek , Nurhan Kabakulak

https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.322898

Öz

1928 yılında Türkiye’de gerçekleştirilen Harf Devrimi, Türk toplumunun dini,

eğitim ve kültürel yaşamına köklü değişiklikler getirirken, basımevlerini de

önemli ölçüde etkilemiştir. Bu etkinin, ilk başlarda psikolojik olması kadar

aynı zamanda mali açıdan güçlükler çekilmesi şeklinde olduğu görülmektedir.

Yazı değişikliği olarak bilinen Devrim’in ardından yayın faaliyetinin arttığı göz

önünde bulundurularak, bu güçlüklerin büyütülemeyeceği ileri sürülmektedir.

Fakat, gazetelerde çıkan haberler ve kitapçıların hazırladıkları raporlar

dikkate alındığında, sonucun hiç de söylendiği gibi olmadığı düşünülmektedir.

Değişiklikten sonra Arap harfli yayınlar bir anda hurdaya dönüşmüş ve yeni

kitap baskıları için Latin harfleri hemen temin edilememiştir. Bu problemler,

kitap basımıyla uğraşanları zor duruma düşürmüştür. Yaşanan bu güçlükler,

bazı kitapçıların kapanma riskiyle yüz yüze kalmasına, bir kısmının borç yükü

altına girmesine ve birkaçının da zorunlu ortaklığa gitmesine neden olmuştur.

Sonuçlar göz önünde bulundurulduğunda, basımevlerinin Devrim’den nasıl

etkilendikleri, incelenmeye değer bir konu olarak karşımızda durmaktadır. Bu

çalışma, İstanbul kitapçılarıyla sınırlandırılmıştır. Belgesel analiz metoduyla

ele alınan konu, arşiv vesikaları değerlendirilerek ve basılı eserler irdelenerek

araştırılmıştır. Çalışmada şu sonuçlara ulaşılmıştır: Arap harfli kitapların

satılamayıp elde kalması, İstanbul kitapçılarının sermayesini ciddi oranda

azaltmıştır. Hükümetin yardım edememesinden dolayı, bu zorluklar karşısında

basımevleri darboğaza düşmüşler ve bankalardan kredi almak zorunda

kalmışlardır. Başta belirlenen harf düzeninin daha sonra tadilata uğramasıyla,

satılan kitaplar iade edilmiştir. Tüm bu sebepler yüzünden basımevlerinin büyük

zarara uğradıkları görülmüştür. Zararlarının telafisi için zaman zaman Devletten

yardım talebinde bulunmuşlardır.

Anahtar Kelimeler

Harf Devrimi-Ekonomi, basımevleri, İstanbul kitapçıları

THE ECONOMICAL IMPACTS OF ALPHABET REVOLUTION TO PRINTING HOUSES IN ISTANBUL

Öz

The alphabet revolution, which took place in Turkey in 1928, brought about

profound changes in the religious, educational and cultural life of the Turkish

society, and had a significant impact on the printing houses. This effect seems

to be in the form of financial difficulties at the same time as psychological at the

beginning. It is argued that these difficulties cannot be exaggerated, considering

that an intense publication activity has been launched after the revolution known

as the alphabet change. However, considering the news in the newspapers and

the reports prepared by the bookstores, it seems that the results of the revolution

were not as it was said at the time. After the change, publications with the

Arabic-letters turned into a waste paper and Latin letters for new books are

not immediately supplied. These problems have put the people who deal with

publishing the book in a difficult situation. These difficulties have led some

bookstores to face the risk of closing down, some to get under debt and a few

to go to compulsory partnership. When the results are taken into consideration,

how the printing houses are influenced by the Revolution stands as a subject

worth investigating. This study is limited to Istanbul bookstores. The subject

covered by the documentary analysis method has been researched by evaluating

the archive documents and examining the printed works. The following

results have been reached in this study: The fund of Istanbul bookstores was

seriously decreased by the leftover of books with Arabic letters. Because of the

government’s inability to help, the printing houses have been overwhelmed by

these difficulties and they had to borrow money from the banks. In particular sold

books have been returned by later change of the original letter order. Because

of all the reasons, printing houses have been seen to suffer great damage. They

sometimes asked the government for help in compensating their losses.

Anahtar Kelimeler

Alphabet Revolution-Economy, printing houses, Istanbul bookstores

Kaynakça

• ACAROĞLU, M. Türker. “Yayın Hayatımızdaki Gelişmeler”, Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, 15/2, 1966, s. 92-111.
• AKKİL, Osman. Cumhuriyet’in İlanı Sonrası Türk Kitap Yayıncılığının Gelişimi ve Devlet-Özel Sektör İlişkisi, (Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Yayınlanmamış Uzmanlık Tezi), Ankara, 2009.
• ALPAY, Meral. Harf Devriminin Kütüphanelere Yansıması, İÜ Edebiyat Fakültesi, İstanbul, 1976.
• ARIK, Şahmurat. “1938-1951 Tarihleri Arasında Bazı Yayınevi ve Yazarların CHP’den Yardım Talepleri”, İlmi Araştırmalar, 17/1, 2004, s. 51-68.
• ARPAD, Burhan. “Hesaplaşma, Bab-ı-ali Kitapçıları” TT.582450, Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği: Taha Toros Arşivi, İstanbul Şehir Üniversitesi, http://earsiv. sehir. edu.tr: 8080/ xmlui/ bitstream/ handle/ 11498/ 5921/ 00158 2450010. pdf?sequence=1 (10 Ağustos 2016).
• BABACAN, Mahmut. “Tanzimattan II. Meşrutiyete Alfabe Tartışmaları”, 80. Yılında Türk Harf İnkılabı Uluslararası Sempozyumu 10-11 Kasım, (Ed. Tülay Alim Baran), Yeditepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İstanbul, 2009, s. 30-35.
• “Bab-ı Ali Kitapçıları”, (çevrimiçi), http:/ /earsiv. sehir.edu.tr:8080/ xmlui/ bitstream/ handle /11498 /5921/ 001582450010.pdf?sequence=1, (22 Şubat 2016).
• BAŞAR, Erdoğan. Milli Eğitim Bakanlarının Eğitim Faaliyetleri (1920-1960), MEB, İstanbul, 2004.
• CANDAN, Buket. Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi’nde Yayıncılık ve Kütüphanecilik Etkileşimi, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 2006.
• ÇİÇEK, Niyazi. “Harf Devrimiyle İlgili Yeni Belgeler: Maarif Vekâletinden Başvekâlete Gönderilen Bir Belgenin Düşündürdükleri”, Prof. Dr. Mehmet İpşirli Armağanı: Osmanlı’nın İzinde, (Haz. Feridun M. Emecen, İshak Keskin, Ali Ahmetbeyoğlu), TİMAŞ, İstanbul, 2012, s. 451-466.
• D.M.N. “Harf İnkılâbı ve İstanbul Kitapçılığının Perişan Hâli”, Resimli Şark Dergisi, 8, Ağustos 1931, s. 13-17.
• DÜBAM (Dünya Bülteni Araştırma Masası), Bâbıâli Yayıncılığı ve İslami Neşriyat (rapor-toplantı metni), (çevrimiçi), http://www. academia. edu/ 13597799/ Bab% C4% B1ali_ Yay% C4% B1nc% C4% B1l% C4% B1% C4% 9F% C4% B1_ ve_% C4% B0slami_ Ne% C5%9 Friyat (12 Ekim 2015). “1972 Dünya kitap yılı: her hafta bir yayınevi”, Cumhuriyet, TT.509614, Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği: Taha Toros Arşivi, İstanbul Şehir Üniversitesi, http://earsiv.sehir. edu.tr: 8080/ xmlui/ bitstream/ handle/ 11498/ 5921/ 00158 2450010.pdf?sequence=1 (10 Ağustos 2016).
• ERDOĞAN, İrfan. “Talim ve Terbiye Kurulu: Türk Milli Eğitim Sisteminin Yasama Organı”, Prof. Dr. Yahya Akyüz’e Armağan: Türk Eğitim Tarihi Araştırmaları, Eğitim ve Kültür Yazıları, (Ed. Cemil Öztürk ve İlhami Fındıkçı), Pegem Akademi, Ankara, 2011, s. 659-662.
• GÖRGEÇ, Sema. Cumhuriyet, Hakimiyeti Milliye ve Akşam Gazetelerinde Harf Devrimi, (İÜ Edebiyat Fakültesi Kütüphanecilik Bölümü, Yayınlanmamış Mezuniyet Tezi), İstanbul, 1972.
• “Harf İnkılabından Sonra Bizde Kitapçılığın Bugünkü Hali ve İstikbali”, Resimli Şark Dergisi, 25, Kasım 1933, s.17-23.
• İPŞİRLİ, Mehmet. “Bâbıâli”, Türkiye Diyanet vakfı İslam Ansiklopedisi, Vakıf, İstanbul, 1991, s. 378-386.
• İSKİT, Server. Türkiye’de Neşriyat Hareketleri Tarihine Bir Bakış, Maarif Vekâleti, Ankara, 1939.
• İŞLİ, Nedret. “Bâbıâli’de Yayınevleri”, (çevrimiçi), http://www. bolsohays. com/ yazarmakale -98/ anonim- bab-i -alide-yayinevleri.html, (23 Eylül 2015).
• KALE, Metin. “Harf Devrimi”, Erdem, 11/33, Ocak 1999, s. 811-829.
• Kazım Karabekir, “Latin Harfini Kabul Edemeyiz”, Tanzimattan Cumhuriyete Alfabe Tartışmaları, (Haz. Hüseyin Yorulmaz), Kitapevi Yayınları, İstanbul, 1995.
• KILIÇ, Fahri. “Mustafa Kemal Paşa’da Latin Alfabesi Düşüncesinin Oluşumu”, Prof. Dr. Yahya Akyüz’e Armağan: Türk Eğitim Tarihi Araştırmaları, Eğitim ve Kültür Yazıları, (Ed. Cemil Öztürk ve İlhami Fındıkçı), Pegem Akademi, Ankara, 2011, s. 843-854.
• “Maarif Teşkilâtına Dair Kânûn”, Sayı: 789, Resmi Gazete (RG), S. 338, t. 03.04.1926.
• “Maarif Vekâleti 1928 Bütçesine 400.000 Lira Tahsîsât-ı Fevkalâde İ’tâsı Hakkında”, TBMM Zabıt Ceridesi, C. 5, 8 Kasım 1928 Perşembe, s. 27, http://www. tbmm. gov.tr/ tutanaklar/ TUTANAK /TBMM /d03 /c005/ ehttbmm0300 5003.pdf (05 Mart 2014).
• ÖZTÜRK, Cemil. “Maarif Vekili Mustafa Necati Bey ve Harf İnkılabı”, 80. Yılında Türk Harf İnkılabı Uluslararası Sempozyumu (10-11 Kasım), (Ed. Tülay Alim Baran), Yeditepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İstanbul, 2008, s. 158-170.
• “1928 Sene-i Mâliyesi Maarif Vekâleti Bütçesine Tahsîsât-ı Fevkalâde İ’tâsına ve Muhtelif Devâir Bütçelerine Mevzu Tahsîsâttan Bazılarının İmhâsına Dâir Kânûn”, Sayı: 1354, RG, S. 1039, t. 13.11.1928.
• “tabi”, Büyük Türkçe Sözlük, (TDK) http://www.tdk.gov.tr/ index. php? option = com_bts &arama= kelime &guid= TDK. GTS. 5859192 f01d 614. 48624 042 (20 Aralık 2016).
• “Tek Kitap Kanununa Dair: Mektep Kitapları Tabilerinin Bazı Dilekleri”, Resimli Şark Dergisi, 28, 1933, s. 11-16.
• TONGUL, Neriman. “Türk Harf İnkılabı”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 33-34, Mayıs-Kasım 2004, s. 103-130, (çevrimiçi), http:// dergiler. ankara. edu.tr/ dergiler/ 45/ 793/ 10166.pdf (12 Ekim 2015).
• TONGUL, Neriman. Harf İnkılâbı, (Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 1990.
• TUTSAK, Sadiye; BATUR, Zekeriya. “Cumhuriyetten Günümüze Türk Eğitim Sisteminde Ders Kitabı: İki Örneğin Karşılaştırılması”, Turkish Studies- International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 6/3, 2011, s. 355-389, http:// turkishstudies. net/ Makaleler/ 1489412631 _24_ sadiye_ tutsak.pdf (11 Ekim 2015).
• “Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Kanun” Sayı: 1353, RG, S. 1030, t. 03.11.1928, http://www.mevzuat. adalet. gov.tr /html /463. Html (14 Mayıs 2010).
• UNAT, Faik Reşit. “Latin Alfabesinden Türk Alfabesine”, Türk Dili, 2/23, 1953, s. 721-735.