RÜSTEM PAŞA CAMİİ TAŞ SÜSLEMELERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2017, Cilt: 27 Sayı: 1, 367 - 393, 28.06.2017

Kadriye Figen Vardar

https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.322917

Öz

XVI. yüzyıl Osmanlı mimarlığında önemli bir malzeme olan taş, özellikle

Mimar Sinan’ın eserlerinde yapısal kullanımının yanı sıra çeşitli renk ve

dokuda olma özelliğiyle süsleyici kullanımda da temel malzeme olmuştur. Bu

çalışmada, Mimar Sinan eserlerinden biri olarak Rüstem Paşa Camii’nin taş

unsurları incelenmiş ve taş süslemelerdeki dönemin karakteristik özellikleri

ortaya konulmuştur. Öncelikle kullanılan taşlar tespit edilmiş daha sonra da

mimarlığa bağlı gelişim gösteren taş süslemelerin eser üzerindeki dağılımı

belirlenmiş, süsleme motifleri ve teknikleri incelenmiştir.

Rüstem Paşa Camii’nde görülen taş süslemelerin kullanım alanlarına baktığımızda

mihrap, minber, mahfiller, kemerler, sütunlar, sütun kaide ve başlıkları, pencere

ve kapı söveleri, kitabeler, mihrabiyeler, döşemeler, gülçeler, şadırvan ve minare

gibi öğeleri görmekteyiz. Taş süslemelerde geleneksel yöntemlerle uygulanan

süsleme teknikleri kabartma, kazıma, kafes oyma, geçme, yontma teknikleri

olarak çeşitlilik göstermektedir. Eserin süslemelerinde, yoğun şekilde devşirme

malzeme kullanımı ile oluşturulan renkli taş süslemeler, geometrik süslemeler,

bitkisel süslemeler, yazılar ve mimarlık formlarıyla oluşturulan süslemeler yer

almıştır.

Anahtar Kelimeler

Rüstem Paşa Camii, taş, geometrik süsleme, bitkisel süsleme, yazı, mukarnas

THE EVALUATION OF THE STONE ORNAMENTS OF RÜSTEM PAŞA MOSQUE

Öz

Being in various colours and patterns and in addition to having been used

especially in the artefacts of Sinan the Architect for structural purposes, stone,

which is an important material of Ottoman architecture of XVIth century, has

been a fundamental material in terms of its ornamental usage. Throughout this

study, the stone elements of Rüstem Paşa Mosque, which is one of the artefacts

of Sinan the Architect, have been examined and characteristic features of the

period on stone ornaments have been revealed. First, the stones, which had been

used, were identified, then, the dispersion of stone ornaments, which shows

improvement under the influence of architecture, of the artefact was specified,

and patterns and techniques of ornaments have been examined.

When we take a look at the fields of usage for the stone ornaments in Rüstem

Paşa Mosque, we see that these stone ornaments are used on mihrab, minbar,mahfils, arches, columns, bases and capital of columns, jambs of windows and

doors, Inscriptions, mihrabiyes, coverings, rosettes, shadirvan, and minaret.

Traditionally used ornamentation techniques on stone ornaments are relief,

engraving, latticework, inserting, and dressing. Within the ornaments of this

artefact, many colourful stone ornaments, which were formed with the usage

of spoli materials, geometric ornaments, floral ornaments, calligraphies, and

ornaments formed with architectural forms are present.

Anahtar Kelimeler

Rüstem Paşa Mosque, Stone, Geometric Ornament, Floral Ornament, Calligraphy, Muqarnas

Kaynakça

• AHUNBAY, Zeynep, “Mimar Sinan Yapılarında Kullanılan Yapım Teknikleri ve Malzeme”, Mimar Başı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri, 2 Cilt, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul, 1988, s. 531-538.
• ANGI, O. Serkan, “İstanbul Tarihi Yarımada’daki Antik Yapılarda Kullanılan Doğal Taşlar ve Korunmuşluk Durumları”, II. Uluslararası Mermer ve Doğal Taşlar Kongresi Bildirileri, s. 259-274.
• http://www.uluslararasitaskongresi.com/dokuman/2010_Kongre_Bildirileri.pdf ARIOĞLU, Ergin ve Nihal ARIOĞLU, “Mimar Sinan’ın Seçtiği Taş: Küfeki ve Çekme Dayanımı”, s. 1021-1034.
• http://www.e-kutuphane.imo.org.tr/pdf/12690.pdf
• ASLANAPA, Oktay, Mimar Sinan’ın Hayatı ve Eserleri, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1988.
• Ayvansarayi Hüseyin Efendi, Ali Satı Efendi, Süleyman Besim Efendi, Hadikat’ül- Cevami. İstanbul Camileri ve Diğer Dini-Sivil Mimari Yapılar, (Haz. Ahmet Nezih Galitekin), İşaret Yayınları, İstanbul, 2001.
• BAKIRER, Ömür, “Anadolu Selçuklu, Beylikler ve Osmanlı Mimarisinde Taş ve Tuğla İşçiliği”, Başlangıcından Bugüne Türk Sanatı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1993, s. 255-280.
• BARKAN, Ömer Lütfi, Süleymaniye Cami ve İmareti İnşaatı (1550-1557), 2 Cilt, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1972-1979.
• BİROL İnci A. ve Çiçek DERMAN, Türk Tezyini Sanatlarında Motifler, Kubbealtı Yayını, İstanbul, 2011.
• BROUG, Eric, İslam Sanatında Geometrik Desenler, (Çev. Yasemin Darbaz Karaca), Klasik Yayınları, İstanbul, 2016.
• CANTAY, Gönül, Osmanlı Külliyelerinin Kuruluşu, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2002.
• CİMİLLİ, H. Canan, Türk Süsleme Sanatında 17. Yüzyıl Taş Süslemesi, 2 Cilt, (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Bilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 1996.
• DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lȗgat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara, 2016.
• DEMİRİZ, Yıldız, Osmanlı Mimarisinde Süsleme I Erken Devir (1300-1453), Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul,1979.
• DEMİRİZ, Yıldız, “Sinan’ın Mimarisinde Bezeme”, Mimar Başı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri, 2 Cilt, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul, 1988, s. 465-475.
• DEMİRİZ, Yıldız, İslam Sanatında Geometrik Süsleme. Bir Envanter Denemesi, Yorum Sanat ve Yayıncılık, İstanbul, 2004.
• ERÇAĞ, Beyhan, “Rüstem Paşa Camii”, V.Vakıf Haftası Kitabı. (Restorasyon ve Vakıfların Ekonomik ve Sosyal Etkileri Semineri 7-13 Aralık 1987), Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları http://www.vgm.gov.tr/vgmdergi/vakifhaftasi/sayi05/index.html
• EYİCE, Semavi “İstanbul Minareleri”, Türk Sanatı Tarihi Araştırma ve İncelemeleri I, İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi Yayınları, İstanbul 1963, s. 31-132.
• EYİCE, Semavi, “XVI. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nin ve İstanbul’un Görünümü”, Mimar Başı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri, 2 Cilt, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul, 1988, s. 99-107.
• EYİCE, Semavi, “Dünüyle, Bugünüyle, Çevresiyle Zindan Kapısı”, Üç Aylık Dergi İstanbul, S. 3, 1992, s.129-138.
• İbrahim Peçevî, Peçevî Tarihi, (Haz. Murat URAZ), 2 Cilt, Neşriyat Yurdu, İstanbul, 1968.
• KARADEMİR, Murat, “Mimar Sinan Dönemi Camilerinde Taçkapı Tasarımı”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi”, S. 40, 2016,s. 299-314. http://dergipark.gov.tr/sutad/issue/25461/270384
• KESKİNER, Cahide, Turkish Motifs, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayını, İstanbul, 2007.
• KOLAY, İlknur Altuğ ve Serpil ÇELİK, “Ottoman Stone Acqusition In The Mid- Sixteenth Century: The Süleymaniye Complex In Istanbul”, Muqarnas, S. 23, Brill, 2006, s. 251-272.
• https://archnet.org/collections/43/publications/6740
• KUBAN, Doğan, Sinan’ın Sanatı ve Selimiye, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul, 1997.
• KURAN, Aptullah, Mimar Sinan, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1986.
• MERİÇ, Rıfkı Melül, Mimar Sinan Hayatı, Eseri I Mimar Sinan’ın Hayatına Eserlerine Dair Metinler, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1965.
• MÜLAYİM, Selçuk, Anadolu Türk Mimarisinde Geometrik Süslemeler, Selçuklu Çağı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1982.
• MÜLAYİM, Selçuk, “Rumî Motifinin Zoomorfik Kökeni Hakkında”, s. 100-103. http://www.turkislamsanatlari.com/Main/Home/GaleryItem?id= 53892a911d87910c543aafed
• NECİPOĞLU, Gülru, Sinan Çağı, Osmanlı İmparatorluğu’nda Mimari Kültür, (Çev. Gül Çağalı Güven), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2013.
• ÖDEKAN, Ayla, “Mukarnas Bezeme”, Mimar Başı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri, 2 Cilt, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul, 1988, s. 475-478.
• ÖDEKAN, Ayla, “Sinan’da Kütle Biçimlenişi ve Cephe Düzenlenmesi”, Mimar Başı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri, 2 Cilt, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul, 1988, s. 513-529.
• ÖNGEN, Sinan, “Tarihi Yapıların İncelenmesinde ve Restorasyonunda Petrografinin (Kayaç Bilim) Önemi”, Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları Dergisi, S. 14, 2012, s. 38-42. http://dergipark.gov.tr/restorasyon/issue/26758
• ÖZBEK, Yıldıray, Osmanlı Beyliği Mimarisinde Taş Süsleme (1300-1453), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2002.
• ÖZKEÇECİ, İlhan ve Şule Bilge ÖZKEÇECİ, Türk Sanatında Tezhip, Seçil Ofset, İstanbul, 2007.
• ÖZSAYINER, Zübeyde Cihan, Mimar Sinan’ın İstanbul’daki Camii ve Türbelerindeki Yazı Düzeni ve Anlamı, 2 Cilt, (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Bilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 1993.
• SAYAR, Malik ve Kemal Erguvanlı, Türkiye Mermerleri ve İnşaat Taşları, İstanbul Teknik Üniversitesi Yayını, İstanbul, 1962.
• VARDAR, Kadriye Figen, “Yavuz Sultan Selim Camii Taş Süslemeleri”, Art-Sanat, S. 2, 2014, s.101-127.
• http://www.journals.istanbul.edu.tr/iuarts/article/view/5000046652/pdf4
• YENİŞEHİRLİOĞLU, Filiz, “XVI. Yüzyıl Osmanlı Dönemi Yapılarında Görülen Mimari Süsleme Programlarında Mimar Sinan’ın Katkısı Var mıdır”, Mimarlık, 179, S. 5-6, 1982, s. 29-35.
• http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=232 YETKİN, Şerare, Türk Halı Sanatı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1991.
• YÜKSEL, İ.Aydın, “Sadrazam Rüstem Paşa’nın Vakıfları”, Ekrem Hakkı Ayverdi Hatıra Kitabı, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, İstanbul, 1995, s. 219-281.
• YÜKSEL, İ.Aydın, Osmanlı Mimarisinde Kanuni Sultan Süleyman Devri (926- 974/1520-1566 İstanbul, C. 6, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, İstanbul, 2004.