AN ANONYMOUS FÂTİHA EXEGESIS IN LATE TERM CHAGATAY TURKIC

Yıl 2017, Cilt: 27 Sayı: 2, 313 - 358, 22.12.2017

Aslı Zengin

https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.370078

Öz

The
translation and exegesis (tafsir) of the Qur’an, either as a whole or as
surahs, are very important in terms of Turkish language history. A great number
of surahs have been translated; these surahs are commonly of Yasin, Fâtiha and
İhlâs. It is known that there are eight translations and exegeses of the Qur’an
written in Eastern Turkish. The translations of the Qur’an into the Anatolian
Turkish started in the principal period established after the Seljuks. The
first translations made in this field were largely interpretive translations as
opposed to interlinear translations and are usually translated from short
surahs. The subject of this examination is a Fâtiha exegesis text written in
Chagatay Turkish. With its well-structured narrative, the text has been written
in an extremely lively manner with the intention of influencing the reader.

Anahtar Kelimeler

Fâtiha Exegesis, Late Term Chagatay Turkic, Qur’an, Turkish Language, Eastern Turkish

GEÇ DÖNEM ÇAĞATAY TÜRKÇESİ İLE ANONİM BİR FÂTİHA TEFSİRİ

Öz

Kur’an-ı Kerîm’in tamamıyla veya sûreler
hâlinde tercüme ve tefsirinin yapılması Türk dili tarihi açısından son derece
önemlidir. Günümüze ulaşmış sûre tefsirlerinin sayısı oldukça fazladır. Bu
sûreler genellikle Yasin, Fâtiha, ve İhlas sûreleridir. Kur’an’ın Doğu Türkçesi
ile yazılmış sekiz tercüme ve tefsirli tercümesinin olduğu bilinmektedir. Kur’an’ın Anadolu Türkçesine çevirileri ise Selçuklulardan
sonra kurulan Beylikler Devrinde başlamıştır. Bu sahada yapılan ilk çeviriler
satır arası çeviriden ziyade tefsirli çeviriler olup genellikle kısa sûre tefsirleridir. İncelemeye konu olan metin geç dönem
Çağatay Türkçesi ile yazılmış bir Fâtiha tefsiridir. Tahkiyeli bir anlatıma
sahip olan metin son derece canlı bir üslupla okuyucuyu etkileme gayesiyle
kaleme alınmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Fatiha Tefsiri, Geç Dönem Çağatay Türkçesi, Kur’an-ı Kerîm, Türk Dili, Doğu Türkçesi

Kaynakça

• ATA, Aysu, Kısasü’l Enbiya II (Dizin), Türk Dil Kurumu Yayınları, 681-2, Ankara, 1997. __________, Nehcü’l Ferâdis, Türk Dil Kurumu Yayınları: 518, Ankara, 1998. __________, Türkçe İlk Kur’an Tercümesi (Rylands Nüshası), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2004, s. XIII. ARAT, Reşid Rahmetî, Makaleler, Cilt I, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara, 1987. ARGUNŞAH, Mustafa, Tarihi Türk Lehçeleri - Çağatay Türkçesi, Kesit Yayınları, İstanbul, 2013. Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lügati’t-Türk Tercümesi, Çev. Besim ATALAY, Ankara, c. I, 1939, s. 31-32. BALCI, Medine, Kur’an-ı Kerim Meal ve Kelime Kelime Meali, Ebrar Yayınları: 2, c. II, İstanbul, 1993. ÇANTAY, Hasan Basri, Tefsirli Kur’ân Meâli 1, Risale Yayınları, İstanbul, 2005. DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca - Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara, 2000. ECKMANN, János, “Kur’an’ın Doğu Türkçesine Tercümeleri”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, XXI, İstanbul, 1974, s. 20. __________, Çağatayca El Kitabı, Çev. Günay KARAAĞAÇ, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Yayınları, No 3412, İstanbul, 1988, s. 12. ERCİLASUN, Ahmet Bican, Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara, 2005. ERDOĞAN, Abdülkadir, “Kur’an Tercümelerinin Dil Bakımından Değerleri”, Vakıflar Dergisi, c. I, 1938, s. 47-41. ERGİN, Muharrem, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım, İstanbul, 1999. ERSOYLU, Halil, “Eski Türkiye Türkçesi Metinlerinde Kullanılan Elifli Vav”, Hasan Eren Armağanı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, s.139. GABAİN, A. Von, Eski Türkçenin Grameri, Çev. Mehmet AKALIN, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2003, s.41. HACIEMİNOĞLU, Necmettin, Harezm Türkçesi ve Grameri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, No: 3405, Ankara, 1997. __________, Karahanlı Türkçesi Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları: 638, İkinci Baskı, Ankara, 2003. HAMİDULLAH, Muhammed, “Kur’an-ı Kerim’in Türkçe Yazma Tercümeleri”, Türkiyat Mecmuası, c. XIV, İstanbul, 1964, s. 64-80. İNAN, Abdülkadir, “Kur'an'ın Eski Türkçe ve Oğuz-Osmanlıca Çevirileri Üzerine Notlar”, Türk Dili I/6, Nisan 1952, s. 81. __________, “Kur’an’ın Eski Türkçe ve Oğuz-Osmanlıca Çevirileri Üzerine Notlar”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, S. 1960, s. 81. __________, Kur’an-ı Kerim’in Türkçe Tercemeleri Üzerinde Bir İnceleme, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1961, s.8. KARABACAK, Esra, An Interlinear Translation of the Qur’an Into Old Anatolian Tukısh, Harward University, 1994. KARASOY, Yakup, Satıraltı Tercümeli Bir Fıkıh Kitabı, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları: 4, Konya, 2004. KORKMAZ, Zeynep, Türkçede Eklerin Kullanılış Şekilleri ve Ek Kalıplaşması Olayları, Türk Dil Kurumu Yayınları: 598, Ankara, 2000. __________, “Eski Anadolu Türkçesinde İmlâ-Fonoloji Bağlantısı Üzerine Notlar”, Türk Dili Üzerine Araştırmalar, c. 1, Ankara, s.498. SAĞOL, Gülden, Harezm Türkçesi Satır Arası Kur’an Tercümesi, Harward Üniversitesi, Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü, 1993, s. XXV. TABAKLAR, Özcan, “Anadolu Sahasında Yazılmış Bir Sure Tefsiri”, İlmî Araştırmalar, S. 16, İstanbul, 2003. TEKİN, Şinasi, “Eski Türk Yazı Dillerinin Özellikleri Üzerine Düşünceler ve Bunların Teşekkülü ile Türk Siyasî Birlikleri Arasındaki İlişkiler”, Tarih ve Toplum, 101, 1992, s.13. __________, İştikakçının Köşesi, Simurg Yayıları 41, İstanbul, 2001, s. 40-42. TOGAN, Zeki Velidi, Kur’an ve Türkler, Kayı Yayınları: 3 İstanbul, 1971, s.19. TOPALOĞLU, Ahmet, XV. Yüzyıl Başlarında Yapılmış Kur’an Tercümesi, İkinci Cilt (Sözlük), Kültür Bakanlığı Yayınları: 300, İstanbul, 1978. TOPARLI, Recep, Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2003. YELTEN, Muhammet, “Anadolu Sahasında Yapılmış Sure Tefsirleri ve Bu Tefsirlerin Türk Dili Açısından Önemi”, İlmî Araştırmalar, 9, İstanbul, 2000, s. 249-254. YÜCE, Nuri, “Türk Dili”, İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1988, c. XII/II, s. 487.