OSMANLI ELİT DİLİNİ MANZUM SÖZLÜKLE ÖĞRETMEK: LÜĠAT-İ ẒUREFĀ VE YÜKSEK OSMANLICA İLE HALK TÜRKÇESİ AYRIMINA DAİR VERDİĞİ BİLGİLER

Yıl 2018, Cilt: 28 Sayı: 1, 197 - 212, 27.06.2018

Fikret Turan

https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.437806

Öz

Lüġat-i Ẓurefā-yı Āsitāne-i ʿAliyye (İstanbul Aydınlarının Dili) isimli eser,

Osmanlı aydınları tarafından kullanılan büyük ölçüde Arapça ve Farsça

kelimelere dayalı Yüksek Osmanlıca denilen seçkinler dilini halka öğretmek

amacıyla yazılmış manzum sözlüktür. 18. yüzyılda kaleme alındığı düşünülen,

yazarı ve müstensihi bilinmeyen bu eser, her biri 9 beyitten oluşan ve farklı aruz

kalıbıyla yazılmış 61 gazel yapılı bölüm içinde Osmanlıcaya ait kelimeleri halk

konuşma Türkçesindeki kelimelerle açıklar. Eser, halk konuşma Türkçesiyle

aydın Osmanlıcası arasındaki kelime düzeyindeki farklılaşmayı ortaya koyarken

dönemin halk konuşma Türkçesinde kullanılan ancak kaynaklara girmemiş

kelimeler ile Türkçede meydana gelen fonetik ve fonolojik değişiklikleri

gösteren özgün veriler ortaya koyar.

Anahtar Kelimeler

Lüġat-i Ẓurefā, Osmanlı Türkçesi, Yüksek Osmanlıca, Aydın Osmanlıcası, 18. Yüzyıl Osmanlı Türkçesi, Türk Sözlükçülüğü, Manzum Sözlükler, Türk Dili Tarihi

INSTRUCTING THE IDIOM OF OTTOMAN ELITE WITHIN A VERSIFIED DICTIONARY: LUGHAT-I ZUREFA AND DATA IT PROVIDES ON THE DIFFERENCES BETWEEN HIGH LITERARY OTTOMAN AND COMMON SPOKEN TURKISH

Öz

Lüġat-i Ẓurefā-yı Āsitāne-i ʿAliyye (Idiom of the Refined Men in Istanbul) is a

versified dictionary aiming to teach the commoners the idiom of High Ottoman

Turkish that included many numbers of Arabic and Persian special vocabularies,

which was used by the educated class. Neither the name of the author nor the

date of writing or copying is provided in the work, but its linguistic elements

suggest that it was written in the eighteenth century. The work defines the

vocabularies of High Ottoman Turkish by using common spoken words. It is

presented in 61 parts, which are designed within the poetic ghazel genre, each

including 9 couplets and a separate metric pattern. As the work demonstrates

the lexical differences between everyday common Turkish and High Ottoman,

it also presents unique linguistic data on the lexical items of popular common

Turkish of the period that are not seen in historical sources otherwise on the one

hand, and on the phonetic and phonological developments occurred in spoken

Turkish on the other.

Anahtar Kelimeler

Lughat-i Ẓurefa, Ottoman Turkish, High Ottoman, Ottoman Literary Idiom, 18th Century Ottoman Turkish, Turkish Lexicography, Versified Dictionaries, History of the Turkish Language

Kaynakça

• MUHTAR, Cemal. 1993. İki Kur’an Sözlüğü: Luğat-ı Ferişteoğlu ve Luğat-ı Kânûn-ı İlâhî, İstanbul: MÜİFV Yayınları. OKUMUŞ, Sait. 2009. “Muhammed Hevai Üsküfi ve Türkçe-Boşnakça Manzum Sözlüğü Makbul-i Arif (Potur Şahidi),” Turkish Studies: International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish and Turkic, cilt 4/4, s. 823-844. ÖLKER, Gökhan. 2009. “Rumca-Türkçe Manzum Sözlük Tuhfetü’l-Uşşāk,” Turkish Studies, International Periodical for the Languages…, cilt 4/4, s. 856-872. TURAN, Fikret. 2012. “Osmanlı Kültür Dilini Manzum Sözlükle Öğretmek: Lügat-i Zurefa ve Osmanlı Yazı Dili ile Konuşma Türkçesi Ayrımına Dair Verdiği Bilgiler,” VII. Türk Dili Kurultayı, TDK, Ankara. 26 Eylül 2012. (Yayımlanmamış Bildiri)