Öz
Kėyik-nâme (Geyik-nâme), Hz.
Muhammet’i, merhametli kişiliğini avcı eline düşmüş yaralı bir geyiğe yardım
etmesi üzerinden hikâye eden ve birçok varyantı bulunan manzum bir eserdir. Bu
çalışmada incelediğimiz geç dönem Çağatay Türkçesiyle yazılmış olan Kėyik-nâme,
diğer lehçelerdeki örneklerinden daha kısa olmasıyla dikkati çeker. Eser,
Beyazıt Devlet Kütüphanesinde Beyazıt 3626 numarasıyla saklanan bir mecmuanın
20/2-22/2 (18a-20a) sayfaları arasında bulunan 52 beyitlik manzum bir
hikâyedir. Kelime başında /k/ ve /t/ ünsüzlerinin hâkim olduğu eserin dili
Çağataycanın genel kelime hazinesini ve gramer özelliklerini yansıtır. Eserde,
yönelme hali +ġa/+ge ekinin büyük ünlü uyumuna uymadığı ve istikrarlı bir
kullanımı olmadığı görülür. Eserde nadiren Oğuz Türkçesinin özelliklerine de
rastlanmaktadır.
Anahtar Kelimeler
Kėyik-nâme Geç Dönem Çağatay Türkçesi Çağatayca popüler manzum hikâyeler elyazması Çağatayca metinler Çağatay imlası ve gramer özellikleri
Kaynakça
- ALBAYRAK, Nurettin. 1993. Dînî Türk Halk Hikâyelerinden Geyik, Güvercin ve Deve Hikâyeleri - Kaynakları ve Metin Tesisi-, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. ASLAN, Namık. 2006. “Manzûm Dinî Hikâyeler ve Kirdeci Ali’ye Ait Olduğu Söylenen İki Hikâye Metni (Güvercin ve Geyik Destanları),” Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 20 (2006/1), s. 189-207. AYTAŞ, Gıyasettin. 1999. “Türk Kültür ve Edebiyatında Geyik Motifi ve ‘Haza Destan-ı Geyik’,” Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 12, (Kış 1999), sayfa (Yok): http://www.hbvdergisi.gazi.edu.tr/index.php/TKHBVD/article/view/316/308 (23.04.2016 tarihinde) BODROGLİGETİ, A. J. E. 1981. “A Glossary to the Rylands Eastern Turkic-Persian Versified Vocabulary,” Ural-Altaische Jahrbücher, c. 53, 1981, s. 1-65. CLAUSON, Sir Gerard (Hazırlayan). 1960. Sanglax – A Persian Guide to the Turkish Language by Muhammad Mahdī Xān, London: Trustees of the E. J. W. Gibb Memorial. COURTEİLLE, M. Pavet de. 1870. Dictionnaire Turk-Oriental, destiné principalement à faciliter la lecture des ouvrages de Bâber, d’Aboul-Gâzi et de Mir-Ai-Chir Nevâï, Paris: Imprimerie Impériale. CUMBUR, Müjgan. 1982. “Folklorumuzda Geyik Motifi Üzerine,” II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, c. II, Ankara, s. 71-94. ÇAĞATAY, Saadet. “Türk Halk Edebiyatında Geyiğe Dair Bazı Motifler,” TDAY Belleten 1956, s. 153-177. ÇELEBİOĞLU, Amil. 1999. Türk Edebiyatında Mesnevi (XV. yy’a Kadar), Ankara: Kitabevi. ERKAN, Mustafa. 1979. Yüz Hadis ve Yüz Hikaye, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara. KOCATÜRK, Vasfi Mahir. 1964. Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara: Edebiyat Yayınevi. KUZUBAŞ, Muhammet. 2008. “Manzum Bir Destan Kitabı (Destân-ı Veysel Karânî, Vefât-ı Hz. Fâtıma, Vefât-ı Hz. İbrâhîm, Hikâyet-i Gügercin, Hikâyet-i Geyik),” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, c. 1/2, s. 304-340. LEVEND, Agâh Sırrı. 1967. “Divan Edebiyatında Hikaye”, TDAY Belleten 1967, sayfa 71-117. ÖZTELLİ, Cahit. “Anadolu Dini Edebiyatından Geyik Destanı,” Türk Folklor Araştırmaları, S. 146, s. 2492-2494. STEİNGASS, F. J. 1892. A Comprehensive Persian-English Dictionary, London: Routledge K. Paul. Şeyh Süleyman Efendi-i Buhârî. 1298/1880. Lügat-i Çağatay ve Türkî-yi Osmânî, İstanbul: Mihran Matbaası. TÖREN, Hatice. 2005. “Sadreddin’in Dâsıtân-ı Geyik Adlı Mesnevisi,” İÜEFTDE Dergisi, c. 33, s. 239-282. Véliaminof-Zernof, V. de (Hazırlayan). 1869. Dictionnaire Djaghataï-Turc, Saint-Pétersbourg: Imprimerie de l’Académie Impériale des Sciences. ZARİÇ, Mahfuz, 2014, “Geyik Destanı (Destan-ı Geyik), Ebû Zerr ve Kardeşlik Eğitimi,” Heceöykü, S. 63, Ankara, s. 144-153. http://turkoloji.cu.edu.tr/pdf/mahfuz_zaric_geyik_destani.pdf (24.04.2016 tarihinde).
Öz
Kėyik-nâme / Geyik-nâme is one of the versified stories with
multiple versions in which Prophet Muhammad’s compassionate personality is
reflected over his helping a wounded doe who was fallen prey to a hunter. The
text analysed in this study is distinguished from the versions in other
dialects by being significantly shorter than others. It is
a story with 52 couplets running on pages 20/2-22/2 (18a-20a) in a handwritten
anthology (mecmû’a) numbered Beyazıt 3626, which is kept in Beyazıt State
Library, Istanbul. By showing the word-initial /k/ and /t/ as a dominant
quality, the text demonstrates general vocabularies and grammatical features of
Chagatay Turkic. While not showing uniformity in use, the dative +ġa/+ge in
general doesn’t follow the palatal harmony. The text also rarely shows
grammatical characteristics of Oghuz Turkic.
Anahtar Kelimeler
Kėyik-nâme Late Chagatay Turkic popular versified stories of Chagatay handwritten Chagatay texts Chagatay orthography and grammatical features
Kaynakça
- ALBAYRAK, Nurettin. 1993. Dînî Türk Halk Hikâyelerinden Geyik, Güvercin ve Deve Hikâyeleri - Kaynakları ve Metin Tesisi-, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. ASLAN, Namık. 2006. “Manzûm Dinî Hikâyeler ve Kirdeci Ali’ye Ait Olduğu Söylenen İki Hikâye Metni (Güvercin ve Geyik Destanları),” Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 20 (2006/1), s. 189-207. AYTAŞ, Gıyasettin. 1999. “Türk Kültür ve Edebiyatında Geyik Motifi ve ‘Haza Destan-ı Geyik’,” Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 12, (Kış 1999), sayfa (Yok): http://www.hbvdergisi.gazi.edu.tr/index.php/TKHBVD/article/view/316/308 (23.04.2016 tarihinde) BODROGLİGETİ, A. J. E. 1981. “A Glossary to the Rylands Eastern Turkic-Persian Versified Vocabulary,” Ural-Altaische Jahrbücher, c. 53, 1981, s. 1-65. CLAUSON, Sir Gerard (Hazırlayan). 1960. Sanglax – A Persian Guide to the Turkish Language by Muhammad Mahdī Xān, London: Trustees of the E. J. W. Gibb Memorial. COURTEİLLE, M. Pavet de. 1870. Dictionnaire Turk-Oriental, destiné principalement à faciliter la lecture des ouvrages de Bâber, d’Aboul-Gâzi et de Mir-Ai-Chir Nevâï, Paris: Imprimerie Impériale. CUMBUR, Müjgan. 1982. “Folklorumuzda Geyik Motifi Üzerine,” II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, c. II, Ankara, s. 71-94. ÇAĞATAY, Saadet. “Türk Halk Edebiyatında Geyiğe Dair Bazı Motifler,” TDAY Belleten 1956, s. 153-177. ÇELEBİOĞLU, Amil. 1999. Türk Edebiyatında Mesnevi (XV. yy’a Kadar), Ankara: Kitabevi. ERKAN, Mustafa. 1979. Yüz Hadis ve Yüz Hikaye, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara. KOCATÜRK, Vasfi Mahir. 1964. Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara: Edebiyat Yayınevi. KUZUBAŞ, Muhammet. 2008. “Manzum Bir Destan Kitabı (Destân-ı Veysel Karânî, Vefât-ı Hz. Fâtıma, Vefât-ı Hz. İbrâhîm, Hikâyet-i Gügercin, Hikâyet-i Geyik),” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, c. 1/2, s. 304-340. LEVEND, Agâh Sırrı. 1967. “Divan Edebiyatında Hikaye”, TDAY Belleten 1967, sayfa 71-117. ÖZTELLİ, Cahit. “Anadolu Dini Edebiyatından Geyik Destanı,” Türk Folklor Araştırmaları, S. 146, s. 2492-2494. STEİNGASS, F. J. 1892. A Comprehensive Persian-English Dictionary, London: Routledge K. Paul. Şeyh Süleyman Efendi-i Buhârî. 1298/1880. Lügat-i Çağatay ve Türkî-yi Osmânî, İstanbul: Mihran Matbaası. TÖREN, Hatice. 2005. “Sadreddin’in Dâsıtân-ı Geyik Adlı Mesnevisi,” İÜEFTDE Dergisi, c. 33, s. 239-282. Véliaminof-Zernof, V. de (Hazırlayan). 1869. Dictionnaire Djaghataï-Turc, Saint-Pétersbourg: Imprimerie de l’Académie Impériale des Sciences. ZARİÇ, Mahfuz, 2014, “Geyik Destanı (Destan-ı Geyik), Ebû Zerr ve Kardeşlik Eğitimi,” Heceöykü, S. 63, Ankara, s. 144-153. http://turkoloji.cu.edu.tr/pdf/mahfuz_zaric_geyik_destani.pdf (24.04.2016 tarihinde).
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | MAKALELER |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 14 Haziran 2019 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2019 Cilt: 29 Sayı: 1 |
