Geç Dönem Osmanlı Kız Mekteplerinde Fennî Ev İdaresi Eğitimi: Müfredat ve Ders Kitapları

Yıl 2019, Cilt: 29 Sayı: 2, 591 - 620, 31.12.2019

Fatma Tunç Yaşar

Öz

Bilimsel verilere ve modern standartlara dayalı ev idaresi düşüncesi on dokuzuncu yüzyılda gündeme gelmiş ve yüzyılın ortalarından itibaren ev idaresi bağımsız bir ders olarak kız okullarının müfredat programlarında yer almaya başlamıştır. Ev idaresi bilimsel bir alan olarak evin düzeni, fiziksel koşulları, temizlik, evde sağlık, ısınma, giyim, çocukların bakımı ve terbiyesi, yemek, sofra düzeni ve âdâb-ı muâşeret gibi ev ile ilgili pek çok konuda bilimsel ve pedagojik standartlar belirlemekte ve bu şekilde evde profesyonelliği ve verimliliği artırmayı hedeflemektedir. Modernleşme öncesi Osmanlı dünyasında, ahlakın konusu olan ve ahlak kitaplarının bir bölümünü oluşturan ev idaresi, on dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısından itibaren kitaplar ve süreli yayınlarda müstakil bir alan olarak ele alınmakta ve kız mekteplerinde ders olarak okutulmaktadır. Standart, disiplin, düzen, rasyonellik, pragmatizm ve hijyen bu yeni ev idaresinin ana prensiplerini oluşturmaktadır. Bu makale, devletin eğitim politikası olarak ev idaresinin geç dönem Osmanlı kız mekteplerinde fenne dayalı bir ders olarak okutulmasını ele almakta ve bu bağlamda ders kitaplarını, talimatnameleri, nizamnameleri ve süreli yayınları incelemektedir. Makale, kız mekteplerinin müfredat programında ev idaresi derslerinin yerini ve ağırlığını irdelemekte ve ilgili müfredat programlarının ve ders kitaplarının gündemi ile muhtevasını, Osmanlı modernleşmesi ve kadınların eğitimi meselesi çerçevesinde tartışmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Ev idaresi, Müfredat, Ders Kitabı, Osmanlı

Teaching Scientific Home Economics in Late Ottoman Girls’ Schools: Curriculum and Textbooks

Öz

The idea of home economics based on scientific knowledge and modern standards emerged in the nineteenth century, and from the middle of the century onwards, home economics began to be part of the curriculum of girls’ schools as an independent course. As a scientific field of study, home economics defines scientific and pedagogical standards in many subjects related to home life such as the organization and physical condition of the house, house-cleaning, health issues, heating, dressing, raising of children, eating, table manners, and etiquette. In this way, it aims to increase professionalism and productivity at home. In the pre-modern Ottoman world, home economics, which was considered as a subject of ethics and covered as a chapter in the ethics books, began to be taken as an independent field in books and periodicals after the second half of the nineteenth century and was also taught as a course in girls’ schools. Standards, discipline, order, rationality, pragmatism, and hygiene emerged as the major principles of this new version of home economics. This article focuses on the teaching of home economics as a science-based course in late Ottoman girls’ schools as the educational policy of the state and examines the related textbooks, guidelines, regulations, and periodicals in this context. The article scrutinizes the place and weight of home economics courses in the curriculum of girls’ schools and discusses the agenda and content of related curriculums and home economics textbooks in the context of the Ottoman modernization process and women’s education. 

Anahtar Kelimeler

Home economics, Curriculum, Textbook, Education, Ottoman

Kaynakça

• Osmanlıca Ev İdaresi Literatürü
• Ahmed Edib. İktisâd-ı Beytî. İsanbul: Kanaat Kütüphanesi, 1331/1915-1916.
• Ali Rıza. Kızlara Mahsus İdâre-i Beytiye (Birinci Kitap). İstanbul: Karabet Matbaası, 1315/1899-1900.
• Ali Rıza. Kızlara Mahsus İdâre-i Beytiye (İkinci Kitap). İstanbul: Karabet Matbaası, İstanbul, 1315/18991900.
• Ali Rıza. Kızlara Mahsus İdâre-i Beytiye. İstanbul: Karabet Matbaası, 1323/1907-1908.
• Behram Münir. Muhtasar İdâre-i Beytiye. İstanbul: A. Asaduryan Şirket-i Mürettibiye Matbaası, 1321/19051906.
• Hüseyin Hıfzı. Tarz-ı Nevin İdâre-i Beytiye. Dersaadet: Arakis Matbaası, 1330/1914-1915. Mehmed İzzet ve Nazım. İdâre-i Beytiye. İstanbul: Kanaat Kütüphanesi, 1330/1914-1915.
• Mehmed İzzet. Rehber-i Umûr-ı Beytiye. Dersaadet: Feridiye Matbaası, 1319/1901. Mehmed Rıfat. Tedbîr-i Menzilden Hane Bahsi. İstanbul: Mihran Matbaası, 1303/1885-1886.
• Melekzâde Fuad. Vezâif-i Beytiyeden Hanımlara Mahsus Aile Dersleri. Dersaadet: Şirket-i Mürettibiye Matbaası, 1325/1909-1910.
• Nazım. Amelî ve Nazarî İktisâd-ı Beytî. Dersaadet: Kitabhane-i İslam ve Askeri, 1334/1918-1919. Nazım. İdâre-i Beytiye. Hilal Matbaası, 1335/1919-1920.
• Nazım. İdâre-i Beytiye. İstanbul: Garoyan Matbaası, 1334/1918-1919.
• Süreli Yayınlar
• Âfiyet
• Hanımlara Mahsus Gazete
• Kadınlar Dünyası
• Şükûfezâr
• Takvim-i Vekâyi
• Terakkî-i Muhadderât
• Müfredat Programları, Nizamnameler ve Eğitimi Düzenleyen Diğer Belgeler
• Ayşe Sıdıka. Usûl-i Talim ve Terbiye. İstanbul: Âlem Matbaası, 1313/1895-1896.
• Dârülmuallimât ile İhtiyat Kısmına Mahsus Talimatname. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1313/1895.
• Maârif-i Umûmiye Nezareti Dârülmuallimât Programı. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1330/1914-1915.
• Maârif-i Umûmiye Nezareti Dârülmuallimîn ve Dârülmuallimât Nizamnâmesi. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1331/1915-1916.
• Mekâtib-i İbtidaiye Ders Müfredatı: Altı, Beş, Dört ve Üç Dershane ve Muallimli Mekteplere Mahsus. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1332/1916-1917.
• Sabri Cemil. Amelî Fenn-i Tedris: Dürûs-ı Mütenevvianın Suret-i Tedrisi, Etfâlin İnzibat ve Terbiyesi, İdare-i Mekâtib. Kosova Matbaası, 1326/1910-1911.
• Salnâme-i Nezaret-i Maârif-i Umûmiye. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1316/1898-1899.
• Salnâme-i Nezaret-i Maârif-i Umûmiye. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1318/1900-1901.
• Tedrisat-ı İbtidaiye Kanun-ı Muvakkati. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1329/1913.
• Zekûr ve İnâs İbtidaiye ve Rüşdiye ile Mekâtib-i İdadiye Dâhilinde Bulunan Rüşdiye Sınıflarına ve Bilumum Mekâtib-i İdadiyeye Mahsus Ders Kitapları Cedvelidir. 1326/1910-1911.
• Kitap, Makale ve Tezler
• Abdülaziz Bey. Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirleri. ed. Kazım Arısan, Duygu Arısan Günay. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1995.
• Ahmed Midhat. Avrupa Âdâb-ı Muâşereti Yahud Alafranga. İstanbul: İkdam Matbaası, 1312/1896-1897.
• Baran Bayülgen, Nilüfer. Rehber-i Umur-u Beytiye: A Guideline in the Socialization of Female Students at the Turn of the Twentieth Century. Yüksek Lisans tezi, Boğaziçi Üniversitesi, 1998.
• Başaran, Cem Hakan. “Osmanlı Son Döneminde İlginç Bir Tıbbi Süreli Yayın: Âfiyet Gazetesi (Afiéte La Santé) ve Dizini”, Kebikeç 44 (2017): 113-144.
• Çağrıcı, Mustafa. “Tedbîrü’l-Menzil”, TDV İslam Ansiklopedisi. 40: 260-261. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Demir, Mine. “Tanzimat’tan Cumhuriyet’in İlk Yıllarına Türkiye’de Ev Kadınlarının Eğitimi”, Çeşm-i Cihan: Tarih, Kültür ve Sanat Araştırmaları E-Dergisi 4/1, (2017): 108-120. Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi, 1998.
• Elias, Norbert. The Civilizing Process: The History of Manners and State Formation and Civilization. çev. Edmund Jephcott. Oxford UK & Cambridge USA: Blackwell, 1994.
• Ergin, Osman. Türk Maarif Tarihi. cilt1-2. İstanbul: Eser Matbaası, 1977.
• Karagöz, Savaş ve Şanal, Mustafa. “II. Meşrutiyet Dönemi Kadın Gözüyle Kadın Eğitimi”, The Journal of International Social Research 8/39 (2015): 679-691.
• Kâtip Çelebi. Keşfü’z-Zünûn. Dersaadet: Âlem Matbaası,1310/1892. Kınalızâde Ali Çelebi. Ahlâk-ı Alâî. haz. Mustafa Koç. İstanbul: Klasik Yayınları, 2007.
• Richards, M. Virginia. “The Postmodern Perspective on Home Economics History”, Journal of Family and Consumer Sciences, 92/1 (2000): 81-84.
• Mahmud Cevad İbnü’l Şeyh Nafi. Maârif-i Umûmiye Nezareti Tarihçe-i Teşkilat ve İcraatı. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1338/1922-1923.
• Navora-Yaşın, Yael. ““Evde Taylorizm”: Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Yıllarında Evişinin Rasyonelleşmesi (1928-40)”, Toplum ve Bilim 84 (Bahar 2000): 51-73.
• Orman, Sabri. “İlm-i Tedbîr-i Menzil: Oikonomia ve İktisat”, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi içinde, 265-310. Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu, 1992.
• Somel, Selçuk Akşin. “Osmanlı Modernleşme Döneminde Kız Eğitimi”, Kebikeç 10 (2000): 223-238.
• Somel, Selçuk Akşin. Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908): İslamlaşma, Otokrasi ve Disiplin. İstanbul: İletişim Yayınları, 2010.
• Şanal, Mustafa. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Kız Öğretmen Okulunun (Dârülmuallimât), Kuruluşu, Okutulan Dersler ve Kapatılışı (1870-1924)”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 26 (Güz 2009): 221-244.
• Tanyeli, Uğur. İstanbul’da Mekan Mahremiyetinin İhlali ve Teşhiri: Gerilimli Bir Tarihçe ve 41 Fotoğraf. İstanbul: Akın Nalça Kitapları, 2012.
• Tunç Yaşar, Fatma. “II. Meşrutiyet Döneminde Yurttaşlık, Ahlak ve Medenilik Eğitimi: Malumat-ı Medeniye Ders Kitapları”, Osmanlı Araştırmaları / Journal of Ottoman Studies 52 (2018): 311-342.
• Tunç Yaşar, Fatma. “İlk Kadın Dergilerinde ‘Kadınlık’: İffetli ve Mektepli”, Harf Harf Kadınlar içinde, ed. Nazife Şişman. 99-114. İstanbul: Klasik Yayınları, 2008.
• Tunç Yaşar, Fatma. Alafranga Halleri: Geç Osmanlı’da Âdâb-ı Muâşeret. İstanbul: Küre Yayınları, 2016.
• Ürekli, Fatma. “Güzel Sanatlar Eğitiminde Osmanlı Hanımlarına Açılan Bir Pencere: İnas Sanayi-i Nefîse Mektebi”, Tarih ve Toplum 39/231 (Mart 2003): 50-60.