Ömer Fuad’ın Anadolu Mektupları’na Göre İktisadi Milliyetçilik

Yıl 2020, Cilt: 30 Sayı: 2, 455 - 475, 27.12.2020

Meral Demiryürek

Öz

Bursa ve çevresi Osmanlı dönemi boyunca en önemli ticari merkezler arasında kabul edilir. Bu bölge, Osmanlı Anadolusunun vazgeçilmez ithalat ve ihracat noktalarını barındıran verimli ve zengin topraklara sahiptir. Söz konusu yerler, devletin içinde bulunduğu olumsuz şartlara rağmen XX. yüzyılın ilk yıllarında ticari faaliyetlerini büyük bir canlılıkla aksatmadan sürdürür. Özellikle debbağlık, nalcılık, kozacılık bölge halkına para kazandıran işlerdir. Sebilürreşad muhabiri Ömer Fuad, 1913-14 yılları arasında yaklaşık bir yıl boyunca Bursa ve çevresindeki kasabalara seyahat eder ve gözlemlerini mektuplar hâlinde İstanbul’a göndererek yayımlanmasını sağlar. Karacabey, Kirmasti (Mustafakemalpaşa), Bandırma, Edincik (Aydıncık), Ayvalık gibi yerlerin sosyal ve ekonomik görünümlerini kapsayan tespitleri, bölgenin çalışma faaliyetlerini anlamak açısından kaynak olarak kullanılabilecek niteliktedir. Ömer Fuad’ın bildirdiği somut veriler, Osmanlı Müslim ve gayrimüslim tebaa arasındaki ilişkileri bütün detaylarıyla yansıtır özellikler taşımaktadır. Gezi raporlarının Sebilürreşad’da yayımlanması ise ekonomi, basın ve edebiyat açısından devrin millî karakterinin nasıl geliştiğine dair kayda değer değerlendirmeler yapılabilmesine imkan sunmaktadır. Bu çalışmanın amacı, gazeteci Ömer Fuad’ın Bursa çevresindeki gözlem ve tespitlerini 1910’lu yılların ticari, ekonomik ve sosyal durum özelinde ortaya koyarak öne çıkan hususları, iktisadi milliyetçilik bağlamında analiz etmektir. Ayrıca incelenen dönemde yükselmeye başlayan Türk milliyetçiliğinin edebiyattan ekonomiye geçişinin basındaki görünümü Sebilürreşad dergisi özelinde dikkatlere sunulmuş olacaktır.

Anahtar Kelimeler

İkinci Meşrutiyet dönemi, Sebilürreşad, Bursa, eğitim, ticaret

The Economic Nationalism According to Omer Fuad’s Anatolian Letters

Öz

Bursa and its surrounding area was one of the most important commercial centres during the Ottoman period. The city was important in Ottoman Anatolia both for import and export and also because it provided the Ottoman capital with barley and wheat. In the early years of the 20th century commercial activities were maintained. Omer Fuad, who was an independent reporter, travelled to Bursa and the towns around it in 1913 and 1914 and published his observations in those years in Sebilürresad. His observations covering the commercial, social and economic aspects of the places he visited can be used as a source to discover the commercial activities of those places. His observations also reflected the commercial, political and social relationships between Muslim and non-Muslim Ottoman subjects. The aim of this study is to reveal the commercial, economic and social nationalism in Bursa on the eve of World War I and to focus on the literary and economic rise of Turkish nationalism during the period under question by analysing Omer Fuad’s observations.

Anahtar Kelimeler

Second constitutional era, Sebilürresad, Bursa, education, trade

Kaynakça

• Akyüz, Kenan. Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1986.
• Berkes, Niyazi. Türkiye İktisat Tarihi. İstanbul: YKY, 2013.
• Carr, Edward Hallett. Milliyetçilik ve Sonrası (Çev. Osman Akınhay). İstanbul: İletişim Yay, 2015.
• Efe, Adem. “Sebilürreşad”, İslam Ansiklopedisi. islamansiklopedisi.org.tr/sebilurresad (Son Erişim Tarihi: 04.04.2020).
• Enginün, İnci. Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e (1859-1925). İstanbul: Dergah Yay, 2012.
• Güler, Mehmet Nuri (2005). “Günümüzdeki İktisat (Ekonomi) Bilimi’nin Adlandırılma Problematiği.” İslâmî Araştırmalar Dergisi. 4, (2005): 379.
• Hobsbawm, Eric John. Milletler ve Milliyetçilik (Çev. Osman Akınhay). İstanbul: Ayrıntı Yay, 2014.
• Jaffrelot, Christophe. Uluslar ve Milliyetçilikler (Haz. Jean Leca). İstanbul: Metis Yay, 1998.
• Kedourie, Elie. Avrupada Milliyetçilik (Çev. M. Halûk Timurtaş). Ankara: MEB, 1971.
• Kishtainy, Niall. Ekonominin Kısa Tarihi (Çev. Abdullah Yılmaz). İstanbul: Alfa Yay, 2018.
• Ömer Fuad “Darü’l-hilafeden Bursa’ya.” Sebilürreşad. 250 (13 Haziran 1329): 266.
• _________ “Anadolu Seyyar Muhabir-i Mahsusumuzdan.” Sebilürreşad. 252 (27 Haziran 1329): 298.
• _________ “Bursa’da Sanayi ve Ticaret.” Sebilürreşad. 254 (11 Temmuz 1329): 330.
• _________ “Bursa’da Ticaret ve Sanayi-i İslamiye.” Sebilürreşad. 255 (18 Temmuz 1329): 344.
• _________ “Bursa-Karacabey.” Sebilürreşad. 256 (25 Temmuz 1329): 362.
• _________ “Karacabey Kazası.” Sebilürreşad. 257 (1 Ağustos 1329): 375.
• _________ “Karacabey Kazası.” Sebilürreşad. 258 (8 Ağustos 1329): 395.
• _________ “Kirmasti Kazası.” Sebilürreşad. 261 (29 Ağustos 1329): 9.
• _________ “Bandırma’da Müslümanlarla Hristiyanlar.” Sebilürreşad. 265 (26 Eylül 1329): 75.
• _________ “Bandırma.” Sebilürreşad. 269 (24 Teşrinievvel 1329): 141.
• _________ “Aydıncık (Edincik) Nahiyesi.” Sebilürreşad. 281 (16 Kanunusani 1329): 332.
• _________ “Adalar Denizi Sahilinde: Ayvalık Kazası.” Sebilürreşad. 292 (3 Nisan 1330): 107.
• Özcan, Azmi. “Milliyetçilik.” İslam Ansiklopedisi. islamansiklopedisi.org.tr/milliyetçilik (Son Erişim Tarihi: 04.04.2019).
• Öztürk, Yusuf Kemal. “Osmanlı’dan Genç Türkiye’ye Kalkınma Stratejisinin Teorik Arka Planı: 1914-1918 Milli İktisat Düşüncesi.” Turkish Studies. Volume 11/1 Winter. (2016): 131-144.
• Sağlam, Serdar. “Ziya Gökalp’te ‘Solidarizm’ ve ‘Milli İktisat.” Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları. 1, (2004): 74-75.
• Smith, Antony D. Millî Kimlik (Çev. Bahadır Sina Şener). İstanbul: İletişim Yay, 2016.
• Servet-i Fünun. 4, 89, (24 Kasım 1892): 170-171.
• ____________ 31, 782, (19 Nisan 1906): 20.
• Varlı, Arzu-Koraltürk, Murat. “II. Meşrutiyet’ten Erken Cumhuriyet’e Milli İktisadın Sürekliliği ve İzmir İktisat Kongresi.” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi. IX/20-21 (Bahar-Güz), (2010): 127-142.