Idioms Formed With Animal Names in Kyrgyz Turkish (In the Examples of At and İt)

Yıl 2020, Cilt: 30 Sayı: 2, 355 - 374, 27.12.2020

Erdal Aydoğmuş

Öz

The Turkish nation, who has existed under different names in various geographies throughout, has been closely interested in the animals in the regions where they were located. By choosing the method of domestication, the Turks discovered the animals that helped mankind. Among the domesticated animals, the horse especially came to the fore as a favorite animal for the Turkish nation. Idioms are among the most important wealth of a language. Based on the idioms, an idea can be obtained about the history, culture, customs and traditions of a nation that speaks that language. As well as its history, The Turkish nation, which left its mark on history, has a deep-rooted language with a rich structure. Idioms have an important place among the assets of the Turkish language. Among the idioms in Kyrgyz Turkish, in the north-west Turkish dialect group, there are also idioms established with animal names. In this study, among the idioms formed with animal names in Kyrgyz Turkish, the most common idioms including the words “at” (horses) and “it” (dogs), idioms formed with the words “at” and “it” with another animal name and idioms including the words such as “cılkı” and “bee” were discussed.

Anahtar Kelimeler

Animals, animal names, idioms, idioms in Kyrgyz Turkish

Kırgız Türkçesinde Hayvan Adlarıyla Kurulan Deyimler (At ve İt Örneğinde)

Öz

Tarih sahnesinde farklı adlarla, çeşitli coğrafyalarda neslini devam ettirerek yaşam sürmüş olan Türk milleti, bulundukları bölgelerde hayvanlarla yakından ilgilenmiştir. Hayvanları evcilleştirme yolunu benimseyerek, insanoğluna yardımcı olan hayvanları keşfeden Türkler, böylece evcil hayvanlarla yakın bir münasebet kurmuşlardır. Evcilleştirilen hayvanlar arasında özellikle at, Türk milleti açısından gözde bir hayvan olarak ön plana çıkmıştır. Deyimler, bir dilin en önemli zenginlikleri arasında yer almaktadır. Deyimlerden yola çıkarak o dili konuşan milletin geçmişi, kültürü, örf ve adetleri ile gelenek ve görenekleri hakkında fikir edinilebilir. Tarihte iz bırakan Türk milletinin tarihi kadar dili de köklü ve zengin bir yapıya sahiptir. Türk dilinin varlıkları arasında deyimler de önemli bir yer tutmaktadır. Kuzey-Batı Türk lehçesi grubunda yer alan Kırgız Türkçesindeki deyimler arasında hayvan adlarıyla kurulan deyimler de bulunmaktadır. Bu çalışmada Kırgız Türkçesindeki hayvan adlarıyla kurulan deyimler arasında en çok görülen at ve it sözcüğüyle kurulan deyimler, at ve it sözcüğünün başka bir hayvan adıyla oluşturduğu deyimler ve atla ilgili cılkı, bee gibi sözcüklerden oluşan deyimler ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

hayvan, hayvan adları, deyim, Kırgız Türkçesinde deyim

Kaynakça

• Akman, Eyüp. “Türk Kültüründe ve Azerbaycan Destanlarında At”, Kastamonu Eğitim Dergisi, C. 11, No:1, (2003): 233-248.
• Aksan, Doğan. Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: TDK Yayınları, 2015.
• Aksoy, Ömer A. Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, İstanbul: İnkılâp Kitapevi, 1988.
• Alyılmaz, Cengiz. “Köktürk Yazıtları ve Köktürk Yazıtlarında Atlar” Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 54, (1996): 155-163.
• Atalay, Besim, Divanü Lügati’t Türk Tercümesi. Ankara: TDK Yayınları, 1992.
• Аydoğmuş, Erdal. Türk cana Kırgız Tilindegi Zoonimder. Doktora tezi, Sosyal Bilimler Üniversitesi, 2014.
• Biray, Nergis, “Kırgız Türkçesinde Deyimler ve Deyimlerin Sınıflandırılması Üzerine”, Fikret Türkmen Armağanı. İzmir: Kanyılmaz Matbaası, 2005.
• Caferoğlu, Ahmet. “Filolojide İnsan ve Hayvan Soybirliği”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı- Belleten, C. 16, (1969): 1-15.
• Caparov, Şeralı, Konkobayev Kadıralı, Osmonova, Cüzökan. Kırgız Tilinin Frazeologiyalık Sözdügü. Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları, 2001.
• Cumakunova, Gülzura. Türkçe-Kırgızca Sözlük. Bişkek, Kırgızistan- Türkiye Manas Üniversitesi Yayını, 2005.
• Çınar, Ali Abbas. “Divanu Lügati’t Türk’te At Kültürü”, Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık. İstanbul: Resim Matbaacılık A.Ş., 1995.
• Çotuksöken, Yusuf. Türkçe Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. İstanbul: Toroslu Kitaplığı, 2004.
• Elçin, Şükrü. “Türklerde Atın Armağan Olması”, Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık. İstanbul: Resim Matbaacılık A.Ş., 1995.
• Egemberdiyev, Raimcan. Frazeologizmı V Epose Manas. Frunze, 1979.
• Karakuş, İdris. “Türkçe Ad Bilim (Onomastik)’de Hayvan Adları”, Erdem İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, IX/27, (1997): 1143- 1152.
• Kırgız Tilinin Sözdügü. Avrasya Press, Bişkek, 2010.
• Kırgız Tilinin Sözdügü, I-II. Bişkek: Avrasya Press, 2011.
• Konstantin, Kuzmiç Y. Kırgız Sözlüğü. Çeviren Abdullah TAYMAS. Ankara: TDK, 1988.
• Osmanova, Cüzökan. İdiomı V Kirgizskom Yazıke, Frunze, 1969.
• Sertkaya Osman Fikri. “Eski Türk Kültüründe At”, Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık. İstanbul: Resim Matbaacılık A.Ş., 1995.
• Seyidoğlu Bilge. “Mitolojik Dönemde At”, Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık. İstanbul: Resim Matbaacılık A.Ş., 1995.
• Şükürov, D. Frazeologiçeskih Soçetaniyah v Kirgizskom Yazıke, Frunze, 1956.
• Tavkul, Ufuk. “Kültürel Etkileşim Açısından On İki Hayvanlı Türk Takviminin Yayılışı”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, IV/1, (2007): 25- 45. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayını, 2011.
• Uçar, İlhan. “Türkiye Türkçesinde Hayvan Adlarından Türetilmiş Bitki Adları”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, S. 2/1, (2013): 1- 19.
• Useev, Nurdin. “Kırgız Türkçesindeki Bazı Deyimleri Açıklamada Eski Türkçenin Yeri ya da Ara Arkaik Kelimeler”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S. 37, (2014): 91- 96.