Ń (Ny) Sesinin Saha (Yakut) Türkçesindeki Kullanımı

Yıl 2021, Cilt: 31 Sayı: 1, 323 - 340, 23.06.2021

Mehtap Solak Sağlam

Öz

Saha (Yakut) Türkçesi Türkçenin uzak lehçelerinden bir tanesi olarak değerlendirilmektedir. Bu lehçe bünyesindeki eski dil unsurlarını büyük oranda korumaktadır. /ń/ sesi de Eski Türkçede bulunan ve günümüzde Saha (Yakut) Türkçesinin alfabesinde bulunan bir sestir. Bu ses Saha (Yakut) Türkçesinin kelimelerinde, kelime başında bulunmaz. Yalnızca kelime içinde ve sonunda kullanılır. Bu sesin genel durumuna bakıldığında alıntı kelimelerde, yansımalar ve yansımalardan türeyen isim ve fiillerde, yer ve kişi adlarında kelime başında kullanımına rastlamak mümkündür. Eski Türkçe bu sesi bulundurduğu ifade edilen kelimelerde kullanılan /ń/ sesi dikkate alındığında, sesin Saha (Yakut) Türkçesinde /y/ sesi ile karşılandığı görülmektedir. Eski Türkçe /ń/ sesini bulunduran kelimeler dikkate alındığında Dolgancanın bu sesi daha fazla koruduğu görülmektedir. Bunun dışında /ń/ sesinin Saha Türkçesi için farklı kullanım yerleri bulunmaktadır. Zaman zaman bu sesin farklı seslerle (/n/, /c/, /y/) birbiri yerine kullanıldığı da görülmektedir. Bu ses dışında Saha Türkçesinde konuşmada kullanılan, sözlüklerde konuşmada kullanıldığı belirtilen /ý/ sesi de /ń/ sesi yerine kullanılabilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Saha (Yakut) Türkçesi, /ń/ sesi, Eski Türkçe, alfabe, fonetik

Usage of Ń (Ny) Voice in Sakha (Yakut) Turkish

Öz

Saha (Yakut) Turkish is considered as one of the distant dialects of Turkish. This dialect preserves the old language elements within its body to a large extent. The /ń/ sound is also a sound that is found in Old Turkish and is in the alphabet of Sakha (Yakut) Turkish today. This sound is not found at the beginning of the word, in Sakha (Yakut) Turkish words. It is used only in the word and at the end. Considering the general condition of this sound, it is possible to see its use at the beginning of the word in the words borrowed, in nouns and verbs derived from reflections, and in the names of places and people. Considering the /ń/ sound used in the words that have this sound in Old Turkish, it is seen that the sound is met with the /y/ sound in Saha (Yakut) Turkish. Considering the words containing the Old Turkish /ń/ sound, it is seen that Dolgan has more preserved this sound. Apart from that, the /ń/ sound has different uses for Sakha Turkish. Sometimes it is seen that this sound is used interchangeably with different sounds (/n/, /c/, /y/). Apart from this sound, the /ý/ sound, which is used in speech in Saha Turkish and stated to be used in speech in dictionaries, can also be used instead of the /ń/ sound.

Anahtar Kelimeler

Sakha (Yakut) Turkısh, /ń/ sound, Old Turkısh, alphabet, phonetic

Kaynakça

• Ağca, Ferruh. Eski Uygur Türkçesiyle Yazılmış Eserlerin Ses ve Şekil Özelliklerine Göre Tarihlendirilmesi, Hacettepe Üniversitesi Basılmamış Doktora Tezi, 2006.
• Anderson, Gregory DS. “Historical Aspect of Yakut (Saxa) Phonology”, Turkıc Languages 2 (2), 1-32. London-New York: Routledge, 1998.
• Ceylan, Emine. Çuvaşça Çok Zamanlı Ses Bilgisi, Ankara: TDK Yayınları, 1997.
• Choi, Han-Woo. Türkçe, Korece, Moğolca ve Mançu-Tunguzcanın Karşılaştırmalı Ses ve Biçim Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2019.
• Çolak, Doğan. Saha (Yakut) Türklerinin Kııs Debeliye Destanı Üzerine Bir Gramer İncelemesi, Ankara: Gazi Üniversitesi, Doktora Tezi, 2019.
• Dyaçkovskiy, H. D. Zvukovoy Stroy Yakutskogo Yazıka II- Konsonantizm. Yakutsk: Yakutskoye Knijnoye İzdatelstvo, 1977.
• Emre, Ahmet Cevat. Türk Lehçelerinin Mukayeseli Grameri (İlk Deneme) Birinci Kitap: Fonetik. İstanbul: Burhaneddin Erenler Matbaası, 1949.
• Eraslan, Kemal. Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2012.
• Erdal, Marcel. A Grammar of Old Turkic. Leiden – Boston – Köln: Brill, 2004.
• Erdal, Marcel. “Eski Türk Yazısı Yazmaları ve Gramer Özellikleri” Eski Türkçeden Çağdaş Uygurcaya-Mirsultan Osman’ın Doğumunun 85. Yılına Armağan, (ed.: Aysima Mirsultan, Mihriban Tursun Aydın, Erhan Aydın), s.119-131. Konya: Kömen Yayınları, 2014.
• Gabain, Annemarie von. Eski Türkçenin Grameri (Çev. Mehmet Akalın), Ankara: TDK Yay., 1988.
• Gül, Hayriye. Eski Uygur Türkçesinde Ağızlar, Ankara: Gazi Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Haritonov, Luka Nikiforoviç. Sovremennıy Yakutskiy Yazık, Fonetika i Morfologiya, Yakutsk: Gosizdat YASSR, 1947.
• Ilgın, Ali. “Tofa (Karagas) Türkleri Ve Dilleri Üzerine”, Tehlikedeki Diller Dergisi, TDD/JofEL 2012 Kış /Winter. s. 103-112, 2012.
• İshakov, F.G.; Palmbah, A.A., Grammatika Tuvinskogo Yazıka – Fonetika i Morfologiya, İzdatelstvo Vostoçnoy Literaturı, Moskva, 1961.
• Károly, Laszlo. Deverbal Nominals in Yakut. Wiesbaden: Harrossowits Verlag, 2013.
• Kaluzynskı, Stanislaw. Iacutıca, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog, 1995.
• Kirişçioğlu, Mehmet Fatih. Saha (Yakut) Türkçesi Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1999.
• Kruger, John R. Yakut Manual, Bloomington: Indiana University Publications, 1962.
• Li, Yong Song. A Study of Dolgan, Korea: Seul National University Press, 2011.
• Ölmez, Mehmet. “Halaçlar ve Halaçça”, Çağdaş Türk Dili, Sayı: 84, Şubat, s. 15-22, 1995.
• Pekarskiy, Eduard Karloviç. Yakut Dili Sözlüğü (A-M), İstanbul: Ebuzziya Matbaası, 1945.
• Pekarskiy, Eduard Karloviç. Slovar Yakutskogo Yazıka I-II-III. SSSR: Akademia Nauk, 1959.
• Saha Tılın Bıharıılaax Tılcıta. Novosibirskay Nauka, 2004.
• Schönig, Claus. “South Siberian Turkic, The Turkic Languages” (Ed. Lars Johanson and Éva Á. Csató), s. 403-416, London-New York: Routledge, 1998.
• Schönig, Claus. “Lexikalische Schweifzüge” Studıa Turcologıca Cracoviensia 10 – Turks and Non-Turks Studies on the History of Linguistic and Cultural Contacts (Ed. Ewa Siemiennies-Golas and Marzanna Pomorska) Krakow, 2005.
• Sleptsov, Petr Alekseyeviç. Yakutsko-Russkiy Slovar, Moskva: İzdatelstvo Sovetskaya Entsiklopediya, 1972.
• Stachowskı, Marek. Dolganısher Wortschats, Krakow: Unıwersytet Jagıellonskı, 1993.
• Stachowskı, Marek. Geschichte des Jakutischen Vokalismus, Krakow: Uniwersytet Jagielloński, 1993.
• Sultanzade, Vügar. “Türk Runik Alfabesinde ‘Çift Ünsüz’ İşaretleri Üzerine”, Bilig, Sayı: 82, s.201-216, 2017.
• Şirin User, Hatice. Başlangıcından Günümüze Türk Yazı Sistemleri, Ankara: Akçağ Yayınları, 2006.
• Türk Dilinin Uzak Lehçeleri (Ed: Ahmet Buran). Ankara: Akçağ Yayınları, 2018.
• Tekin, Talat; Ölmez, Mehmet. Türk Dilleri Giriş, İstanbul: Yıldız Kitap Matbaası, 2003.
• Uçar, Erdem. “Köl Tigin (G 6) ve Bilge Kagan (K 4-5) Yazıtlarındaki Bişükiŋge Tegi Kıdmaz Ermiş Cümlesi Üzerine”, Tukologiya, Sayı: 6(92), s.7-44, 2018. Uçar, Erdem. “Bilge Kagan (Doğu 41) Yazıtındaki NIńTYn İbaresi Üzerine”, JOTS Journal of Old Turkic Studies, Vol. 2/1 (Winter), s. 67-83, 2018.
• Yıldız, Hüseyin. “Eski Türk Runik Yazısında/ / Ligatürünün Kökeni ve /Ń/ Sesi Üzerine”, (Red. Koraş, H) Bakı: III. Beynelhalq Türk Dünyası Araşdırmaları Simpoziumunun Materialleri Cild I, s. 303-307, 2016.