Interjections as a Divergent Linguistic Category and Paralinguistic Interjections in Turkish: The Case of <cık>

Yıl 2023, Cilt: 33 Sayı: 2, 597 - 624, 29.12.2023

İsa Sarı

https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.1269207

Öz

Interjections occur outside of holistic grammatical structures and are more specific to spoken language. They function by conveying the speaker’s emotions, feelings, mental state, or attitude toward an event and can be positioned at various differentiating levels. Interjections are important tools in terms of imposing an emotional value rather than having a grammatical or semantic function or content in this respect and are among subjects that are generally left to the end in linguistic description studies. This is also due to the fact that interjections contain some issues that are not directly related to language and communication but rather to the meaningful contents that play an important role in realizing a discourse. Another reason is that they are mostly witnessed in spoken discourse and shaped around non-linguistic elements such as gestures. However, when evaluating interjections in the context of effectiveness and efficiency in discourse, they fulfill important functions often beyond language as elements that significantly increase the strength of expression and maintain or increase the level of interaction. The present study will exclude talking about interjections based on the classifications of grammatical elements, which are usually based on the distinction between meaning and function. Instead, the study will focus on primary (main) interjections in Turkish, which has been mostly ignored in relevant studies. These interjections have unspecific vocalic and lexical equivalents, as they are shaped outside the sound inventory of the language, unlike interjections such as eyvah, haydi, haydi, vah, vay, yazık, which can be partially or fully positioned within the language. The study will place emphasis on the interjection by presenting functions and examples of this interjection under various subheadings.

Anahtar Kelimeler

Interjection, Exclamation, Tsk Interjection, Interjectionalization, Particle

Ayrı Bir Dil Kategorisi Olarak Ünlemler ve Türkçede Dil Dışı Türleri: <cık> Örneği

Öz

Ünlemler, bütüncül dil yapılanmasının dışına taşan, daha çok konuşma diline özgü, konuşurun çeşitli ve birbirinden farklılaşan seviyelere konumlanabilecek duygularını, hislerini, ruh hâllerini veya olaylara karşı tutumunu etkili bir şekilde aktarma işlevi gören dil unsurlarıdır. Bu yönüyle dil bilgisel-anlamsal bir işlev veya içerik barındırmaktan çok duygu değeri yüklenme bakımından önemli araçlar durumundadırlar. Böylesi özel durumları dolayısıyla da dil tasvirine yönelik çalışmalarda genellikle incelemesi en sona bırakılan konular arasında yer alırlar. Bunda, ünlemlerin söylemi gerçekleştirmede önemli rol oynayan anlam içeriklerinden daha çok doğrudan dile ve iletişime yönelik olmayan hususları kendi içlerinde barındırmaları, çoğunlukla konuşma dilinde tanıklanmaları ve jestler, mimikler gibi dile ait olmayan diğer unsurlar etrafında şekillenmeleri de etkilidir. Ancak ünlemler, söylemde etkililik ve verimlilik bağlamında değerlendirildiğinde, ifade gücünü önemli ölçüde artıran, etkileşim düzeyinin korunmasını temin eden unsurlardır. Ayrıca söylemde verimliliğin artırılmasını tesis eden unsurlar olarak da çoğunlukla dilin dışında olacak şekilde önemli işlevleri yerine getirirler. Bu çalışmada ünlemler dil bilgisi unsurlarının genellikle anlamlı-görevli ayrımına dayanan sınıflandırmalarının dışında tutulacaktır. Öte yandan eyvah, haydi, vah, vay, yazık gibi söyleyişte ve yazımda gösterilebilen, ayrıca sözlüklerde karşılığı da kısmen veya tam olarak konumlandırılabilen ünlemlere genel itibarıyla temas edilecektir. Ancak çalışmanın odağı daha çok ünleme yönelik araştırmalarda çoğunlukla göz ardı edilen, ses ve yazım karşılığı belirsiz veya dilin ses dizgesinin dışında şekillenen ünlemler olacak, bunlardan üzerinde durulacak, çeşitli alt başlıklar altında bu unsurun işlevleri ve örnekleri aktarılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ünlem, Nida, Cık Ünlemi, Ünlemleşme, Parçacık

Kaynakça

• Akalın, Şükrü Halûk. “Türkiye Türkçesinde Ünlem (Terim ve Tanım, Tasnif, Ünlem Olan Kelimeler, Söz Dizimi ile İlgili Sorunlar)”. Türk Gramerinin Sorunları II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011: 588-603. google scholar
• Ameka, Felix K. “Interjections: The Universal yet Neglected Part of Speech”. Journal of Pragmatics 18 (1992): 101-118. google scholar
• Ameka, Felix K. “Interjections”. Encyclopedia of Language & Linguistics. Oxford: Elsevier, 2006: 743-746. google scholar
• Banguoğlu, Tahsin. Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1990. google scholar
• Büyükkantarcıoğlu, Nalan. “An Analysis of Turkish Interjections in the Context of Reactive Idea Framing”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 23, 1 (2006): 19-32. google scholar
• Cuenca, Maria Josep. “Defining the indefinable? Interjections”. Syntaxis 3 (2000): 29-44. google scholar
• Delice, H. İbrahim. Sözcük Türleri. Sivas: Asitan, 2008. google scholar
• Emre, Ahmet Cevat. Türk Dilbilgisi. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1945. google scholar
• Ergin, Muharrem. Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım/Yayın/Tanıtım, 2004. google scholar
• Gil, David. “Para-Linguistic Usages of Clicks”. WALS Online (v2020.3), 2013. google scholar
• Goddard, Cliff. “Interjections and Emotion (with Special Reference to “Surprise” and “Disgust”)”. Emotion Review 6, 1 (2014): 53-63. google scholar
• GTS=Güncel Türkçe Sözlük. (2003). www.sozluk.gov.tr google scholar
• Haspelmath, Martin ve The APiCS Consortiu. “Para-linguistic Usages of Clicks”. The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures. Oxford: Oxford University Press, 2013. google scholar
• Hirik, Erkan. “Tekrarlı Yüklemler ile Parçalarüstü Ses Birimlerin Anlama Etkisi”. idil 8, 53 (2019): 1-16. google scholar
• Jovanovic, Vladimir Z. “The Form, Position and Meaning of Interjections in English”. Linguistics andLiterature 3, 1, (2004): 17-28. google scholar
• Korkmaz, Zeynep. Türkiye Türkçesi Grameri: Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2009. google scholar
• Kurtoğlu, Fatma Süreyya. Türkiye Türkçesinde Ünlemler ve Fonksiyonları. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara, 1995. google scholar
• Külebi, Oya. “Türkçe Ünlemlerin Kullanımbilim (Pragmatics) Yönünden İncelenmesi”. Dilbilim Araştırmaları 1 (1990): 10-34. google scholar
• Ladefoged, Peter ve Anthony Traill. “Clicks and Their Accompaniments”. Journal ofPhonetics 22, (1994): 33-64. google scholar
• Libert, Alan R. “On Conversational Valence and the Definition of Interjections”. Proceedings of the 42nd Australian Linguistic Society Conference - 2011. Canberra: ANU Research Repository, 2012: 282-295. google scholar
• Meinard, Maruska Eve. “Distinguishing Onomatopoeias from Interjections”. Journal of Pragmatics 76 (2015): 150-168. google scholar
• Padilla Cruz, Manuel. “Might Interjections Encode Concepts? More Questions than Answers”. Lodz Papers in Pragmatics 5, 2 (2009): 241-270. google scholar
• Poggi, Isabella. “The Language of Interjections”. Multimodal Signals. Berlin: Springer, 2009: 170-186. google scholar
• Somuncu, Melike. “Ünlem ve Ünlemlere İşlevsel Yaklaşım ‘Garibnâme Örneği’”. Dil Araştırmaları 26 (2020): 65-82. google scholar
• Wierzbicka, Anna. “The Semantics of Interjection”. Journal of Pragmatics 18 2-3 (1992): 159-192. google scholar
• Wharton, Tim. “Interjections, Language, and the ‘Showing/Saying’ Continuum”. Pragmatics & Cognition 11, 1 (2003): 173-215. google scholar