Gezi Notlarında Ziyaret Edilen Bölgenin Dilinden Sözcükler: Yerel Kültürün Göstergeleri

Yıl 2024, Cilt: 34 Sayı: 1, 161 - 183, 28.06.2024

Kerima Filan

https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.1299555

Öz

Geçmiş yüzyıllarda Bosna-Hersek’e seyahatte bulunan İngiliz seyyahlar, gezi notlarında ziyaret ettikleri bölgenin diline ait bazı sözcükler kullanmışlardır. Bu makalede, Bosna-Hersek gerçek dünyasına ait unsurlardan hangilerinin İngiliz seyyahlar tarafından yerel dilin sözcükleri kullanılarak dile getirildiği incelenmektedir. İnceleme ise, konuşan bir özne olan seyyah için, nesnel gerçekliğe ait kavram ile onu işaret etmek amacıyla kullanılan dil göstergesi arasında bir uygunluk olduğu tanımına dayanmaktadır. Nesnel gerçekliği dil temsil eder, dolayısıyla konuşan bir özne için dil göstergesi gerçekliği ifade eder. Okuyucu ise, kendi dilinde yazılmış gezi notlarında anlatılan bölgeye ait dil göstergeleriyle karşılaştığı zaman bunları yabancı dil öğeleri olarak reddetmeden, yabancı bir dünya ile kendi kültürü arasında aracı olarak kabul etmektedir. Bu husustan hareketle makalede yabancı dil göstergelerinin İngilizce bir metne nasıl dahil edildiği, o metnin içinde nasıl anlam kazandıkları incelenmektedir. İnceleme sonuçları, kültürel bir metin niteliğinde olan gezi notlarında kaleme alınan konuların gözlemler üzerine geliştiği, gözlemler ise seyyahın yabancı dünya ile kendisinin ait olduğu dünyayı karşılaştırmasından ortaya çıktığı kuramsal yaklaşım çerçevesinde değerlendirilmektedir. Makalede seyyahın ziyaret edilen yerde kendi kültüründen farklı gördüğü nesneleri yerel dilin öğeleri ile işaret ettiği gösterilmekte, bu dilsel biçimlerin yabancı bölgenin bilişsel yapılanmasında güçlü bir konum oluşturduğu ileri sürülmektedir.

Anahtar Kelimeler

İngiliz Seyyahlar, Osmanlı İmparatorluğu, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, Bosna-Hersek, Seyahat Yazıları, Yerel Kültür, Yerel Dil

Words from the Languages of Places Visited in Travelogues: Indicators of Local Culture

Öz

British travelers who traveled through Bosnia and Herzegovina in the past centuries periodically used words and expressions in their travel writing that belong to the language of the places visited. This paper analyzes these linguistic elements in order to consider which entities of the Bosnian-Herzegovinian reality were marked by foreign travelers’ use of native words. The analysis is based on the theory that, to a travel writer as a speaking subject, an adequacy exists between the entity of reality and the linguistic sign used to signify it. This feature is associated with the nature of the linguistic sign; more specifically, it is associated with the relationship between language and reality. The results of the analysis are evaluated within the framework of the theoretical approach that the subjects written in a travelogue as a cultural text were developed on the basis of observations and that the observations emerged from the comparison of the foreign world and the world to which the travel writer belongs. What travel writers have noted down as different in the places visited is shown to be signaled by the elements of the local language, and these linguistic forms themselves are also shown to establish a strong position in the cognitive construction of the foreign place.

Anahtar Kelimeler

British travelers, Ottoman Empire, Habsburg Empire, Bosnia and Herzegovina, Travelogues, Local Culture, Local Language

Kaynakça

• Bacon, Francis. Eseji ili saveti, politicki i moralni. Trans. by Borivoj Nedic. Beograd: Matica srpska, 1952. google scholar
• Benveniste, Emile. Problemi opste lingvistike. Trans. by Sreten Maric. Beograd: Nolit, 1975. google scholar
• Burke, Peter. Varieties of Cultural History. Ithaca, New York: Cornell University Press, 1997. google scholar
• Cevdet Paşa. Tezakir 21-39. Yayınlayan Cavid Baysun. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1991. google scholar
• Causevic, Ekrem. The TurkishLanguage in OttomanBosnia. İstanbul: The Isis Press, 2014. google scholar
• Duda, Dean. “Figure u opisu prostora”. Tropi i figure. Editors Bencic, Z. and Falisevac, D. 427-450. Zagreb: Zavod za znanost o knjizevnosti, 1995. google scholar
• Duda, Dean. Prica iputovanje: hrvatski romanticarskiputopis kaopripovjedni zanr. Zagreb: Matica hrvatska, 1998. google scholar
• Duda, Dean. Kultura putovanja. Zagreb: Naklada Ljevak, 2012. google scholar
• Filan, Kerima. O turskom jeziku u Bosni: Studija. Sarajevo: Connectum, 2017. google scholar
• Filan, Kerima. “Osmanlı Bosnası’nda Türkçenin Konumu Üzerine”. In: Dünden Bugüne Bosna-Hersek ve Aliya Izetbegoviç Uluslararası Sempozyum Bildirileri. Editors Zekeriya Kurşun et al. pp. 451-463. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi & Gaziosmanpaşa Belediyesi, 2018. google scholar
• Gvozden, Vladimir. „Kako citati putopis.“ In: Kako citati: o strategijama citanja tragova kulture. Editor Sasa Ilic, pp. 43-63. Beograd: Narodna biblioteka Srbije, 2005. [rBO3geH, BnaguMup. „KaKO HUTaru nymonuc.“ In: Kako uumamu: o cmpamerujaua uumanja mparoBa Kyjımype. Editor Cama Hnuh, pp. 43-63. Eeorpag: HapogHa öuönuoTeKa Cpöuje, 2005.]. google scholar
• Hadziselimovic, Omer (editor). At the Gates of the East: British Travel Writers on Bosnia and Herzegovina from Sixteenth to the Twentieth Centuries. New York: East European Monographs, Boulder Distributed by Columbia University Press, 2001. google scholar
• Lalevic, Miodrag S. Sinonimi i srodne reci srpskohrvatskogajezika (bez gramatike i recnika). Beograd: Nolit, 2004. google scholar
• Maclean, Gerald. Doğu’ya Yolculuğun Yükselişi. Osmanlı İmparatorluğu'nun İngiliz Konukları (1580-1720). Trans. by Dilek Şendil. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2017. google scholar
• Maffesoli, Michel. El Tiempo De Las Tribus: El ocaso del individualismo en las sociedades posmodernas. Mexico: Siglo XXI editors, 2004. google scholar
• Pranjic, Krunoslav. Jezik i knjizevno djelo. Zagreb: Skolska knjiga, 1968. google scholar
• Puris, Bernisa. Stilistika bosanskohercegovackog putopisa XX vijeka. Doctoral thesis, Faculty of Philosophy of the University of Sarajevo, 2013. google scholar
• Puris, Bernisa. „Citati kao intertekstualni stilemi u putopisima Alije Isakovica.“ PostScriptum 6-7, (2018): 67-82. google scholar
• Redhouse, Sir James. Redhouse Yeni Türkçe-İngilizce Sözlük. İstanbul, 1968. google scholar
• Said, Edward V. Orijentalizam. Trans. by Drinka Gojkovic. Beograd: Biblioteka XX vek, 2000. google scholar
• Salazar, Delgado R. „Comida y cultura: identidad y significadoen el mundo contemporâneo.“ Estudios de Asia y Âfrica. XXXVI/1, (2001): 83-108. google scholar
• Sami, Şemseddin. Kamus-ı Türkî. Hazırlayan Paşa Yavuzarslan. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2015. google scholar
• Sekulic, Mirjana M. „Hrana u putopisima: mogucnosti spoznaje spanskog identiteta”. Naslede 36, (2017): 35-47. [CeKynuh, MupjaHa M. „XpaHa y nymonucuMa: Morytaoc™ cno3Haje mnaHCKor ugeHTumema”. Hacnefye 36, (2017): 35-47.] google scholar
• Schmidt, Jan. „Kadir-i Mutlak’ın Rehberliğinde“ Stephen Schultz’un Osmanlı İmparatorluğundaki Seyahati (1752-6)”. In: Osmanlı Dünyası. Editor Christine Woodhead. Trans. by Gül Çoğalı Güven. pp. 428-445. İstanbul: Alfa, 2018. google scholar
• Searle, John R. Govorni cinovi: ogledi izfilozofjejezika. Trans. by Mirjana Dukic. Beograd: Nolit, 1991. google scholar
• Sherman, William H. „Stirrings and searching (1500-1720)“. In: The Cambridghe Companion to Travel Writing. Editors P. Hume and T. Youngs. 17-36. Cambridge: Cambridge University Press, 2002. google scholar
• Skok, Petar. Etimologijski rjecnik hrvatskoga ili srpskoga jezika. Zagreb: Jugoslavenska akademija znanosti i umjetnosti, 1971. google scholar
• Skaljic, Abdulah. Turcizmi u srpskohrvatskom-hrvatskosrpskomjeziku. Sarajevo: Svjetlost, 1985. google scholar
• Skiljan, Dubravko. Upozadini znaka. Esej iz semiologije znacenja. Zagreb: Skolska knjiga, 1985. google scholar
• Turan, Fikret. “Seyahatname-i Avrupa Yazarı Mehmed Rauf’un “Avrupa Layihası İsimli Basılmamış Eseri Üzerine”. Türkiyat Mecmuası 30, 2 (2020): 735-755. google scholar
• Uspenski, Boris. Ego loquens. Jezik i komunikacioniprostor. Trans. by Radmila Mecanin. Novi Sad: Akademska knjiga, 2012. [yCneHCKun, Eopuc. Ego loquens. Je3UK u KoMyıniKiıuuoırı.ı npocmop. Trans. by PagMuna MenaHUH. Hobu Cag: AkageMCka Kibnıa, 2012.]. google scholar