Necd Yaylası’ndan Dünya Markası’na: Arap Atı

Yıl 2024, Cilt: 34 Sayı: 1, 201 - 256, 28.06.2024

Majed Muhammed Zouba

https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.1379198

Öz

Bu makalede en kıymetli at ırkları arasında görülen Arap atının kökenine değinilerek tarihsel süreç içerisinde insanoğlu tarafından ne amaçlarla kullanıldığı, nerelerde görüldüğü, nasıl yetiştirildiği ve devletler arası ilişkilerde hediye edilecek kadar nasıl değer kazandığından bahsedilmektedir. Arap atı olarak anılan at ırkı, Necd Bölgesi’nde yetiştirilen atları kapsamaktadır. Burada yetiştirilip, üretimi yapılan Arap atlarının bakımı ayrı bir özen gerektirmektedir. Belli bir yaşa kadar beslenmesi ve eğitimi için evvelden beri kabul edilmiş birtakım kurallar uygulanır. Daha sonra özenle seçilmiş bu atlar ya soyluların hizmetine verilir ya da gösteri amaçlı kullanılır. Osmanlı Sarayı başta olmak üzere, diğer devlet yöneticileri tarafından da rağbet gören Arap atlarının, yetiştirildiği bölge dışına ticari amaçla satılmasına yasak getirilmiştir. Arap atları ancak padişah tarafından hediye edilmek suretiyle diğer ülkelerin saraylarında kendine yer bulabilmiştir. Osmanlı padişahları her daim saray ahırlarında yetiştirilen Arap atlarına ayrı bir ilgi ve ihtimam göstermiştir. Istabl-ı Âmire olarak adlandırılan saray ahırlarında yetiştirilen atlar, dönem içerisindeki ilişkilerin durumuna göre Avrupa devletlerine hediye olarak tercih edilmiştir. Bu çerçevede Osmanlı Devleti tarafından hediye edilen atların Avusturya, Almanya, Fransa, İtalya, İngiltere, Yunanistan, Romanya, Japonya, Rusya, Amerika Birleşik Devletleri ve İran saraylarına ulaştığı bilinmektedir. Görünüşüyle dikkat çeken Arap atları yalnızca hediye olarak kullanılmamış, ayrıca Avrupa’nın çeşitli başkentlerinde ve Amerika’da yapılan sergilerde de ilgi odağı olmuşlardır. 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren popüler olmaya başlayan at yarışlarında da yine Arap atları dikkat çekmeye başlamıştır. Böylece şöhreti gittikçe artan Arap atları için Osmanlı yönetimi harekete geçer ve üretilip, yaygınlaştırılması için imparatorluğun çeşitli bölgelerinde çiftlikler kurar. Bu çiftliklerin kurulmasıyla Arap atı ırkının bozulmaması, at sayısının çoğaltılması ve kaçak yollarla satışların önüne geçilmesi hedeflenir. Neticede Osmanlı Devleti, tüm çevreler tarafından kabul görmüş Arap atlarını dünya markası olarak kullanmayı başaramaz.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Tarihi, Arap Atı, Necd Bölgesi, At Yetiştiriciliği, At Yarışı

From the Najd Plateau to a Worldwide Brand: Arabian Horse

Öz

In this article, the origin of the Arabian horse, which is seen as one of the most valuable horse breeds, and the purposes for which it was used by human beings in the historical process, where it was seen, how it was raised and how it gained value enough to be gifted in inter-state relations are examined. The horse breed known as the Arabian horse includes horses raised in the Najd region. The Arabian horses raised and produced there requires special care. Until a certain age, a set of long-established rules are applied for their nutrition and training. Afterwards, these carefully selected horses would either be given to the service of nobles or used for show purposes. Arabian horses, which were in demand by the Ottoman Palace and other state rulers, had been forbidden to be sold commercially outside the region where they were bred. Arabian horses found a place in the palaces of other countries merely by getting gifted by the sultan. The Ottoman sultans always showed a special interest and care for the Arabian horses raised in the palace stables. The horses raised in the palace stables, which is called “Istabl-ı Amire”, were preferred as gifts depending to the state of relations with European states during the period. In this context, it is known that the horses gifted by the Ottoman Empire reached the palaces of Austria, Germany, France, Italy, England, Greece, Romania, Japan, Russia, the United States of America and Iran. The Arabian horses, which attracts attention with its appearance were not only used as gifts but were also the center of attention at exhibitions held in various capitals of Europe and the United States. Arabian horses, also started to get attantion in the horse races which is started to getting popular after the second half of the 19th century. Thus, the Ottoman administration took action for the Arabian horses which were becoming increasingly famous and established farms in various parts of the empire for their breeding and popularization. With the establishment of these farms, it was aimed to prevent the deterioration of the Arabian horse breed, to increase the number of horses and to prevent illegal sales. In the end, the Ottoman Empire failed to use Arabian horses which were accepted by all circles, as a world brand.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Arabian Horse, Najd Region, Horse Breeding, Horse Racing

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) google scholar
• Bab-ı Asafi Mühimme Defteri (A.DVNSMHM.D.) 95/197. google scholar
• Başkitabet Dairesi Maruzatı (Y.PRK.BŞK.) 17/48; 18/45; 54/28. google scholar
• Cevdet Askeriye (C.AS.) 507/21194; 639/26904; 722/30271; 977/42552; 1121/49672; 1224/54941. google scholar
• Cevdet Saray (C.SM.) 17/853; 148/7405; 173/8624; 189/9383. google scholar
• Hatt-ı Hümayun (HAT.) 32/1527; 122/4968; 137/6510; 171/7316; 192/9413; 195/9709; 196/9776; 220/12181; 238/13282; 265/15391; 367/20293; 410/21290; 660/32202; 1170/46293; 1358/53373; 1360/53514; 1361/53594; 1406/56949; 1407/57040; 1408/57121; 1417/57944; 1417/57944; 1451/27; 1467/20; 1509/47. google scholar
• İrade Bulgaristan (İ.MTZ. (04) 17/1098; 18/703; 19/1252. google scholar
• İrade Dahiliye (İ.DH.) 532/36868. google scholar
• İrade Hariciye (İ.HR.) 340/34; 353/24; 361/9; 394/16. google scholar
• İrade Hususi (İ.HUS.) 6/56; 22/29; 168/4. google scholar
• İrade Meclis-i Mahsus (İ.MMS.) 95/4030; 95/4053. google scholar
• İrade Rüsumat (İ.RSM.) 4/21; 4/34; 7/12; 9/42; 32/24. google scholar
• İrade Şura-yı Devlet (İ.ŞD.) 46/2513. google scholar
• İrade Yunanistan (İ.MTZ. (01)) 17/1111. google scholar
• Şura-yı Devlet (ŞD.) 83/15; 99/39; 113/19; 191/57; 261/34; 307/19; 320/12; 852/62; 1448/39; 1523/20; 1815/13; 2077/57; 2150/64; 2155/43; 2166/12; 2289/11; 2388/31; 2411/31; 2743/2; 3218/6. google scholar
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Defterleri (TS.MA.D.) 890; 2358; 2426; 2691; 3404; 5044; 5903; 6688; 6791; 8492; 8521; 10039; 10055; 10084. google scholar
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı (TS.MA.E.) 319/24; 521/35; 793/24; 812/23; 1286/49. google scholar
• Yıldız Arzuhal Jurnal (Y.PRK.AZJ.) 4/5; 18/6; 35/23. google scholar
• Yıldız Askeri Maruzat (Y.PRK.ASK.) 3/11; 45/22; 76/3; 137/93; 169/42; 171/96; 220/70; 247/53. google scholar
• Yıldız Elçilik Şehbenderlik Ataşemiliterlik (Y.PRK.EŞA.) 33/23. google scholar
• Yıldız Esas Evrakı (Y.EE.) 5/46; 62/29; 72/19; 128/157; 138/25. google scholar
• Yıldız Hazine-i Hassa (Y.PRK.HH.) 21/50; 27/68; 27/68; 27/68; 28/35; 28/35; 30/55. google scholar
• Yıldız Hususi Maruzat (Y.A.HUS.) 222/28; 258/62; 266/141; 266/146; 266/151; 267/87; 272/17; 272/78; 312/53; 386/5; 423/23; 428/15; 471/82. google scholar
• Yıldız Müteferrik (Y.PRK.M.) 2/72. google scholar
• Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y.MTV.) 35/7; 52/26; 82/9; 160/167; 207/15; 279/141. google scholar
• Yıldız Name-i Hümayunlar (Y.PRK.NMH.) 2/32; 2/33; 4/66; 6/43; 8/78. google scholar
• Yıldız Posta Telgraf Nezareti Maruzatı (Y.PRK.PT.) 13/74; 21/59; 23/34. google scholar
• Yıldız Resmi Maruzat (Y.A.RES.) 73/40; 125/105. google scholar
• Yıldız Sadaret (Y.PRK.A.) 12/58. google scholar
• Yıldız Serkurenalık Evrakı (Y.PRK.SRN.) 2/49; 4/91. google scholar
• Yıldız Tahrirat-ı Ecnebiye ve Mabeyn Mütercimliği (Y.PRK.TKM.) 19/15; 28/50; 44/4; 53/14. google scholar
• Yıldız Teşrifat-ı Umumiye Dairesi (Y.PRK.TŞF.) 3/25; 6/52. google scholar
• Yıldız Umumi (Y.PRK.UM.) 13/95; 13/116; 14/6; 17/83; 21/97; 31/7; 38/14; 39/50; 53/118; 65/45; 75/71. google scholar
• Yıldız Yaveran ve Maiyyet-i Seniyye Erkan-ı Harbiye Dairesi (Y.PRK.MYD.) 2/43; 9/43; 14/15; 16/8. google scholar
• Zabtiye (ZB.) 71/73; 386/114; 470/50. google scholar
• Antalyalı, Ahmet, "Türk Safkan Arap Atlarında Bazı Vücut Özelliklerinin Fenotipik ve Genotipik Parametreleri" Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, 2008. google scholar
• At Kitabı, ed. Emine Gürsoy Naskali, Kitabevi, İstanbul 2017. google scholar
• Danışan, Sibel, "Arap Atlarında Davranış Temelli Eğitimin Öğrenme Performansı Üzerine Etkisi" Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, 2017. google scholar
• Prens Abdullah, Cevâbu’s-sâ’il ‘Ani’l-hayli’l-asîl, Amman 1936. google scholar
• El-Emîr Muhammed Alî, Terbiyetu’l-huyûli’l-Arabiyye, Kahire 1935. google scholar
• Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Türk Safkan Arap Atı Soy Kütüğü, Ankara 5. cilt (2006-2009), 6. cilt (2010-2013), 7. cilt (2014-2017). google scholar
• Gücüyener Hacan, Özlem, "Farklı Haralarda Yetiştirilen Safkan Arap Atlarında Bazı Fenotipik ve Genetik Parametreler" Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, 2011. google scholar
• Hamed el-Câsir, Evvelü’l-mu’ellefât ve evfâhâ ve evsakahâ ‘an usûli’l-hayli’l-‘Arabiyye, Riyad 1995. google scholar
• Kafesoğlu, İbrahim, Türk Milli Kültürü, İstanbul 1998. google scholar
• Pakalın, Mehmet Zeki, Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul 1983. google scholar
• Rzewuski, Waclaw Seweryn, Sur les chevaux orientaux et provenant des races orientales, I-II, Varşova Ulusal Kütüphanesi, Varşova 2014. google scholar
• Tekdemir, Aziz, “1867 Paris Sergisi ve Sultan Abdülaziz’in Sergiyi Ziyareti”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, III/6, (Temmuz 2013), 1-19. google scholar
• Topaktaş Üstüner, Hacer, “Cumhuriyet Döneminde Osmanlı Elçileri ve Elçilikleri Üzerine Yapılan Çalışmalar”, İÜ Tarih Dergisi, 81 (2023/3): 227-285. google scholar