Menzil Services in Ottoman Expediation Organizations and in The First World War

Yıl 2019, Sayı: 35, 27 - 54, 28.06.2019

Mevlüt Karagöz

Öz

Logjıstic services (consisting of supply, maintenance, transportation and medical services), has been the most decisive factor contributing to armies’ victories throughout history. Logistics in the Ottoman Army can be investigated in two phases: the first being campaign organization, from the foundation of the Ottoman Empire to the Balkan Wars and the second being Logistics (Menzil) services consisting of supply and evacuation activities. Regulations governing Logistics (Menzil) activities were put into practice in 1911 and were known as “Menzil Regulations”. This article studies the logistics (menzil) services provided in the rear guard during military campaigns – deficiencies in which have been seen as one of the reasons of defeat. With this aim in mind, Menzil Services Regulations, Turkish General Staff archive documents and many pieces of memorabilia written on the centenary of the First World War were used in this study.

Anahtar Kelimeler

Expedition Organization, Military Lojistics (Menzil), Menzil Services Regulations, First World War Logistic Services

Osmanlı Sefer Organizasyonlarında ve Birinci Dünya Savaşında Menzil Hizmetleri

Öz

İkmal, bakım, ulaştırma ve sıhhiye konularından oluşan lojistik hizmetler, tarih boyunca orduların savaşı kazanmalarında en belirleyici unsur olmuşlardır. Osmanlı Ordusunda lojistik, kuruluştan Balkan Harbine kadar Sefer Organizasyonu, 1911 yılında Menzil Hizmetleri Nizamnamesinin yayımlanmasından itibaren de ikmal ve tahliye temelli geri bölgede icra edilen Menzil Hizmetleri olarak ele alınmıştır. Bu makalede sefer organizasyonlarında askeri menziller ile Menzil Hizmetleri Nizamnamesine göre geri bölgenin tamamında uygulanmaya çalışılan, I. Dünya Savaşı’nda yenilginin ana sebepleri arasında da gösterilen menzil hizmetleri incelenecektir. Çalışma, Menzil Hidematı Nizamnamesi, Gnkur ATASE ve Denetleme Başkanlığı Arşivi, literatür taraması ve Birinci Dünya Savaşı’nın yüzüncü yılını yaşamamız münasebetiyle yayımlanan çok sayıda hatırattan faydalanılarak hazırlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sefer Organizasyonu, Askeri Menziller, Menzil Hizmetleri Nizamnamesi, Birinci Dünya Savaşı Menzil Hizmetleri

Kaynakça

• 1.Arşivler 1.1 ATASE ve Denetleme Başkanlığı Arşiv Belgeleri
• ATASE Arşivi, BDH: Kls. 14, Dos. 69, Fih.023.
• ATASE Arşivi, BDH: Kls. 24, Dos.117, Fih.008-01; 008-02; 008-03; 008-04; 008-05; 008-06.
• ATASE Arşivi, BDH: Kls. 24, Dos.117, Fih.025-05.
• ATASE Arşivi, BDH: Kls. 24, Dos.177, Fih.048-1.
• ATASE Arşivi BDH: Kls.73, Dos.365, Fih.003.
• ATASE Arşivi, BDH: Kls.243, Dos.1009, Fih.004.
• ATASE Arşivi, BDH: Kls.589, Dos.46, Fih.015.
• ATASE Arşivi, BDH: Kls. 618, Dos.771-159, Fih.1-95; 1-218.
• ATASE Arşivi, BDH: Kls.669, Dos.305, Fih.2-8.
• ATASE Arşivi, BDH: Kls.1124, Dos.3, Fih.001-001; 001-002; 001-003; 001-004; 001- 005; 001-006.
• ATASE Arşivi BDH: Kls.1124, Dos.3, Fih.003-001; 003-001a; 003-002; 003-002a; 003- 003; 003-003a.
• ATASE Arşivi, BDH: Kls.1124, Dos.4, Fih.001-100; 001-101; 001-106; 001-108.
• ATASE Arşivi, BDH: Kls. 1125, Dos.6, Fih.3-6.
• ATASE Arşivi, BDH: Kls.1156, Dos.128, Fih.1-66; 1-66a.
• ATASE Arşivi, BDH: Kls. 3224, Dos.10, Fih.3-1.
• ATASE Arşivi, BDH: Kls.3382, Dos.521, Fih.1-1.
• 1.2. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• Bâbıâli Evrak Odası (BEO): 4340-325487-001-001
• 2. Düsturlar
• Düstur: Tertip 2, Cilt: 6, Sayfa: 1286; 18 Eylül 1330 tarih ve 11 Zilkade 1332 tarihli Takvimi Vakayi’de yayımlanmıştır.
• Düstur: Tertip 5, Cilt: 46; 31.05.2007 tarih ve 26538 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.
• 3. Kitaplar
• Menzil Hidematı Nizamnamesi, Süleymaniye, Matbaa-ı Askeriye, 1911.
• Menzil Hududu Hidematı Hakkında Talimat, İstanbul, 1915.
• Menzil Müessesatı Hakkında Tarifat
• Seferiye Nizamnamesi, Süleymaniye, Matbaat-i Askeriye, , 1332.
• Taktik Harekatın Muhabere Hizmet Desteği (Taslak), İstanbul, HAK Basımevi, 2015.
• Aarensohn, Alexander: Türk Ordusuyla Filistin’de-Bir Yahudi Askerin 1. Dünya Savaşı Notları, İstanbul, Selis Kitaplar, 2003.
• Akbay, Cemal: Osmanlı İmparatorluğu’nun Siyasi ve Askeri Hazırlıkları ile Harbe Girişi, Ankara, Genelkurmay ATASE Daire Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Akşin, Sina: “Siyasi Tarih (1908-1923)”, Türkiye Tarihi C. IV, Çağdaş Türkiye 1908-1980, İstanbul, Cem Yay., 2008.
• Avcı, Orhan Irakta Türk Ordusu (1914-1918), Ankara, Vadi Yayınları, 2004.
• Bozkurt, Rıza: Osmanlı İmparatorluğunda Kollar, Ulak ve İaşe Menzilleri, Gnkur. Harp Tarihi Dairesi Resmi Yayınları Seri No.: 2, Ankara, Gnkur. Basımevi, 1966.
• Cemal Paşa: Anılarım, 1913-1922, İstanbul, Paraf Yayınları, 2010.
• Eldem, Vedat: Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomisi, Ankara, TTK Yay. 1994.
• Hacipoğlu, Doğan: Osmanlı İmparatorluğu’nun 1. Dünya Harbine Girişi, İstanbul, Deniz İkmal Grup Komutanlığı Matbaa Müdürlüğü, 2000.
• Genelkurmay Başkanlığı: TSK Tarihi Osmanlı Devri Birinci Dünya Harbi İdari Faaliyetler ve Lojistik, C. X, Ankara, Gnkur Basımevi, 1985.
• ----------------------------, Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi Kafkas Cephesi, 3. Ordu Harekâtı II, Ankara, 1978.
• Gücüyener, Fuat: Sina Çölünde Türk Ordusu, Anadolu Türk Kitap Deposu, (basım tarihi ve yeri tespit edilememiştir).
• Halaçoğlu, Yusuf: Osmanlılarda Ulaşım ve Haberleşme (Menziller), Ankara, 2002.
• Hamit ve Muhsin: Türkiye Tarihi, İstanbul, Devlet Matbaası, 1930.
• Hün, İhsan: Osmanlı Ordusunda Genelkurmayın Ne Surette Teşekkül Ettiği ve Geçirdiği Safhalar, Gnkur. Bşk.lığı Yay., İstanbul Basımevi, 1952.
• İnalcık, Halil: Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), Çev: Ruşe Sezer, Ankara, Yapı Kredi Yayınları, 2006.
• Kabaçalı, Alpay: Arap Çöllerinde Türkler, İstanbul, Cem Yayınları, 2003.
• Karatamu, Selahattin: TSK Tarihi (1908-1920), C. III., Ks.6, Ankara, Gnkur ATASE Yay., 1971.
• Kressenstein, F. F. Von Kress, Kuma Gömülen İmparatorluk, İstanbul, Yeditepe Yayınevi, 2017.
• Muzaffer: Harb-i Umumiden Alınan Bazı Malumat ve Tecarübden Seferber Ordularda ve Menzillerde Geri Hidemat Rehberi, Dersaadet, Matbaa-i Askeriye, 1339.
• Ögün, Tuncay: Kafkas Cephesinin 1.Dünya Savaşındaki Lojistik Desteği, AKDTYK, Ankara, ATAM, 1999.
• Polat, Tunçer: İttihatçı Cavit Bey, İstanbul, Yeditepe Yayınları, 2010.
• Renda, M. Abdülhalik: Hatırat, Yay. Haz. Aytaç Demirci-Sabri Sayarı, İstanbul, Yapı Kredi Yay., 2018.
• Stock J.R-Lambert, D. M.: Strategic Logistics Management, Mc Graw-HillInt. Ed, 2001.
• Toker, Hülya: Çanakkale Muharebelerine Katılan Komutanların Biyografileri (Belgeler ve Fotoğraflarla), Ankara, ATASE Daire Başkanlığı Yay., 2014.
• Uluçay, Çağatay: 18. ve 19 Yüzyıllarda Saruhan’da Eşkıyalık ve Halk Hareketleri, İstanbul, 1955.
• Üzen, İsmet: Birinci Dünya Harbinde Sina Cephesi ve Çöl Hatıraları, İstanbul, Selis Kitaplar, 2007.
• Shaw, J.Stanford,: 1.Dünya Savası’nda Osmanlı İmparatorluğu-Savaşa Giriş, Ankara, TTK Yay., 2014.
• Yılmaz, Veli: 1.Dünya Harbi’nde Türk Alman İttifakı ve Askeri Yardımlar, İstanbul, Cem Ofset ve Matbaacılık Sanayi A.Ş., 1993.
• 4. Makaleler
• Akar, Şevket Kamil: “İstanbul’da Bir Askeri Terzihane Atölyesinin Kuruluşu ve Nizamnamesi”, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, Yıl: 2005, ss. 943-959
• Alpmansü, Yusuf: “Birinci Dünya Savaşı Öncesi Menzil Teşkilatı ve İdari Faaliyetlerin Yürütülmesi Esasları”, Askeri Tarih Bülteni, Ağustos 1985, Yıl: 10, S.19, ss. 1-13.
• Atalar, Münir: “Hacc Yolu Güzergâhı ve Masrafı (Kara Yolu, 1253/1837)”, OTAM, S. IV, ss. 44-80.
• Babuşoğlu, Döndü: “Büyük Harp Esnasında Almanya ile Türkiye Arasında Nakliyat Yolları”, Askeri Tarih Bülteni, Yıl: 22, Şubat 1997, S. 42, ss. 108-115.
• Bayıl, Yüksel: “1877-1878 Osmanlı Rus Savaşında Osmanlı Ordusunun İkmal ve İaşesi”, History Studies, Volume: 5, Issue: 1, Ocak 2013, S: 19, ss.17-38
• Beşikçi, Mehmet: “Balkan Harbinde Osmanlı Ordusu Seferberliği ve Redif Teşkilatının İflası”, Türkiye Günlüğü, No: 110 (Bahar 2012), ss. 27-43.
• ______________, “İhtiyat Zabiti’nden Yedek Subay’a: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Bir Zorunlu Askerlik Kategorisi olarak Yedek Subaylık ve Yedek Subaylar, 1891-1930”, Tarih ve Toplum: Yeni Yaklaşımlar, No: 13 (Güz 2011), ss. 45-89.
• Bozkurt, Rıza: “Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Ülkenin Harekât Bakımından Bölgelere Ayrılması, İkmal ve İaşe İşleri, Haberleşme Sistemleri”, Askeri Tarih Bülteni, Gnkur ATASE Bşk.lığı Yayınları, Yıl:13, Ağustos 1988, S. 25, ss. 1-4.
• Durgun Bülent,: “Sefer Planlarında ve Balkan Harbi’nde Osmanlı Ordusunda Menzil Teşkilatı”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. XIV, S. 29, 2014, ss. 57-96.
• Ertaş, M. Yaşar: “Osmanlı Devletinde Sefer Organizasyonu”, Osmanlı, C. VI, Yıl,1999, ss. 590-595.
• ____________: “XVIII. Yüzyıl Başlarında Rumeli’deki Menzillerin Askeri Fonksiyonları“, Celal Bayar Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 1997,S. 1, ss. 91-98.
• Güçer, Lütfi: “XVI. Yüzyıl sonlarında Osmanlı İmparatorluğu Dahilinde Hububat Ticaretinin Dahil Olduğu Kayıtlar”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Dergisi, Yıl: 2011, C. 13, ss. 79-98.
• Halaçoğlu, Yusuf: “Osmanlı İmparatorluğu’nda Menzil Teşkilatı Hakkında Bazı Mülahazalar”, Osmanlı Araştırmaları, C. II, C. XII/I-4 (1954), ss. 123-132.
• İşbilir, Ömer: “Osmanlı Ordularının İaşe ve İkmali: I. Ahmet Devri İran Seferleri Örneği”, Türkler, C. X, ed.: Güler Eren, ss.151-158.
• Karabulut, Umut: “Kazım Doğan Dirik, Atatürk’ün İzinde Vali Kazım Dirik, Bandırma Vapuru’ndan Halkın Kalbine”, ÇTTAD, VI/14, (2007/Bahar), ss. 201-204.
• Muzaffer “Harb-i Umumi’de Menzilcilik”, Mecmua-i Askeriye, 1 Şubat 1336, C. 1, S. 10-11.ss.396-409
• Ortaylı, İlber, “Devenin Taşıma Maliyeti Eğrisi Üzerine Bir Deneme” (Basım Yeri ve Tarihi Tespit Edilememiştir), ss. 181-190.
• Özcan, Abdülkadir: “Osmanlı Devleti’nin Askeri Yapısı”, (Ed. Güler Eren), Türkler, C. X, ss. 249-273.
• Özkaya, Yücel: “XVIII. Yüzyılda Menzilhane Sorunu’’, DTCFD,XXVIII/3-4, 1977, ss. 339-368.
• Rahmi, “Irak’ta Büyük Kıtaat Yürüyüşleri”, Askerî Mecmua, S. 63, İstanbul, 1 Ocak 192, ss. 76-84.
• Yeşil, Fatih: “Kara Kuvvetlerinde Avrupalı Danışmanlar”, Osmanlı Askeri Tarihi, 1792-1918, Editör: Gültekin Yıldız, İstanbul, Timaş Yay. 2017, ss. 113-139.
• Yıldırım, İsmail: “Osmanlı Demiryolları Politikasına Bir Bakış”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2002, C. 12, S. 1, ss. 311-324.
• Yıldız, Gültekin: “Birleşik Harekât Tecrübesi Olarak Cihan Harbinde Türk-Alman Askeri İttifakı”, 1914’den 2014’e 100’üncü Yılında Birinci Dünya Savaşı’nı Anlamak, Uluslararası Sempozyum Bildirileri, İstanbul, HAK Matbaası, 2015, ss. 191-202.
• 5. Tezler Akalan, Ali Osman: “Bir Kurum Olarak Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Tarihi”, Hacettepe Üniversitesi, AİİTE, Basılmamış Doktora Tezi, (2010).
• Çelik, Bülent: “Osmanlı Sefer Organizasyonlarında Kentli Esnafın Getirdiği Çözümler: Orducu Esnafı,” Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, (2002).
• Çeloğlu, Yavuz Selim: “Çanakkale Cephesi’nde Askeri Nakliye Hizmetleri: Beşinci Ordu Menzil Teşkilatı”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, (2018).
• Genç, Serdar: “Osmanlı-Safevi Savaşlarında Sefer Organizasyonu ve Lojistik 1722-1725”, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Tarihi Ana Bilim Dalı Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi, (2012).
• Öztürk, İlker: “Osmanlı İmparatorluğu’ndan Günümüze Demiryollarının Gelişimi”, İstanbul Üni., Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat Anabilim Balı, İktisat Tarihi Bilim Dalı, Basılmamış Y.L. Tezi, (2009).
• Sevinç, Tahir: “1695 ve 1696 Avusturya Seferinde Organizasyon ve Lojistik”, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, (2010).
• Türkkan, Hakan: “Askeri Mecmua’da Birinci Dünya Savaşı Türk Cepheleri (1-15. Sayılar)”, Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih ABD., Yayımlanmamış Yüksek Lisans. Tezi, (2010).