Venizelos Arşivi’ndeki* Belgelerle Kıbrıslı Ortodoks Din Adamlarının Enosis’e Yönelik Girişimlerine Örnekler (1914-1954)

Yıl 2020, Sayı: 38, 87 - 112, 29.12.2020

Nilüfer Erdem

Öz

Makalemizde Ortodoks din adamlarının 1914-1954 döneminde Kıbrıs’ta ortaya koydukları Enosis’i, yani adanın Yunanistan’la birleşmesini gerçekleştirmeye yönelik girişimlerine örnekler sunmak ve Rum cemaat içinde oynadıkları liderlik rolünün altını çizmek amaçlanmıştır. Ele aldığımız dönem İngiltere’nin adayı tek taraflı olarak ilhak ettiğini açıklamasıyla başlamakta ve Kıbrıs sorununun Birleşmiş Milletlere taşınmasına kadar uzanmaktadır. Amacımız doğrultusunda ağırlıklı olarak Dijital Venizelos Arşivi’nde (bundan böyle Venizelos Arşivi olarak zikredilecektir) yer alan Kıbrıs’la ilgili belgeler kullanılmıştır. Rumlar, adanın İngiltere’nin idaresine geçmesini nihai hedeflerine daha kolay ulaşabileceklerini düşünerek olumlu karşılamışlarsa da çeşitli vesilelerle İngiliz idaresinden şikâyetlerde bulunmaktan geri durmamışlardır. Dönem içinde adadaki aktörler değişse de söylem ve eylemlerde herhangi bir değişiklik olmadığı fark edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kıbrıs, Makarios, Ortodoks Kilise, Enosis, EOKA

Teşekkür

Elinize geçtiğini bildirebilirseniz sevinirim.

Examples from the Initiatives of Cyprus Orthodox Clergymen Related to Enosis with Documents from the Venizelos Archive (1914-1954)

Öz

Our article aims to present examples of the Enosis, that is the attempts of the Orthodox clergymen to unite Cyprus with Greece in 1914–1954 and to highlight their leadership role in the Greek community. The period we consider starts with the announcement that Britain had annexed the island unilaterally and extends until the Cyprus problem was moved to the United Nations. Consistent with our aims, the documents relating to Cyprus held in the Digital Venizelos Archive (hereafter named the Venizelos Archive) were predominantly used. Although the Greeks considered that the island’s transition to the administration of Britain would enable them to reach their ultimate goals more easily, they did not hesitate to complain about the British administration on various occasions. The actors on the island changed during the period; however, no changes were noticed in the discourse or actions.

Anahtar Kelimeler

Cyprus, EOKA, Enosis, Makarios, Grivas

Kaynakça

• Benaki Müzesi, Eleftehrios Venizelos Arşivi
• Benaki Müzesi, Sofoklis Venizelos Arşivi
• Benaki Müzesi, Anastasios Keramianidis Arşivi
• Yunan Edebiyat ve Tarih Arşivi, Eleftherios Venizelos Arşivi
• Sibel: “1942-1943 Arası Dönemde Kıbrıs Türk Kimliğinin İlk Kurumsallaşma Hareketleri”, Turkish Studies, C.7, S.3, Ankara, 2012, s. 127-143.
• Alasya, H. Fikret: Tarihte Kıbrıs, Ankara, Kıbrıs Türk Kültür Derneği Genel Merkezi Yayını, 1988.
• Atasoy, Ahmet: “Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin Nüfus Coğrafyası”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.8, S.15, Hatay, 2011, s. 29-62.
• Averof – Tosiças, Evaggelos: İstoria Hamenon Efkerion , Tomos: A, Athina, 1981. Clogg, Richard: Modern Yunanistan Tarihi, İstanbul, İletişim Yayınları, 1997.
• Çakmak, Zafer: “Kıbrıs’tan Anadolu’ya Türk Göçü (1878-1938)”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.36, Erzurum, 2008, s. 201-223.
• Erdem, Nilüfer: Yunan Tarihçiliğinin Gözüyle Anadolu Harekâtı (1919-1923), İstanbul, Derlem Yayınları, 2010.
• Erdoğru, M. Akif: “Kıbrıs Türkleriyle İlgili Türkçe Bir Rapor”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, Kıbrıs Özel Sayısı-I, İstanbul, 2013, s. 5-13.
• Eroğlu, Hamza: “Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni Yaratan Tarihi Süreç ve Son Gelişmeler”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.XVII, S.54, Ankara, 2002, s. 735-793.
• Esenbel, Melih: Ayağa Kalkan Adam 1954-1956, Ankara, Bilgi Yayınevi, 1993.
• Göktürk, Tugay Bülent: “Rumların Kıbrıs’taki Enosis İsteklerinin Şiddete Dönüşmesi: 1931 İsyanı; Öncesi ve Sonrası”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C.VII, S.16-17, İzmir, 2008, s. 335-363.
• Gözlü, Ahmet: Kıbrıs Eskiçağı ve Jeopolitiği, Konya, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2011.
• Grivas, Georgios: Hayatım, Çev. Cumhur Atay, İstanbul, Kalkedon Yayınları, 2012.
• Halaçoğlu, Yusuf: “Osmanlı Döneminde İskân Politikası”, Kıbrıs’ın Dünü Bugünü Uluslararası Sempozyumu, Ankara, KKTC Doğu Akdeniz Üniversitesi ve T.C. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Rektörlükleri Yayınları, 1993, s. 57-61.
• Hering, Gunar: Ta Politika Kommata Stin Ellada, Tomos: 2, Athina, Ekdosis Morfotiko İdrima Ethnikis Trapezis, 2004.
• İsmail, Sabahattin: 150 Soruda Kıbrıs Sorunu, İstanbul, Kastaş Yayınevi, 1998.
• Keser, Ulvi: Kıbrıs’ta Türk-Yunan Fırtınası, İstanbul, Boğaziçi Yayınları, [t.y.].
• Kitromilidis, Pashalis M.: “Noeres Kinotites Ke İ Aparhes Tu Ethniku Zitimatos Sta Valkanya”, Ethniki Taftotita Ke Ethnikismos Sti Neoteri Ellada, Athina, Ekdosis Morfotiko İdrima Ethnikis Trapezis, 1997, s. 53-131.
• Koday, Zeki: “Kıbrıs’ın Jeopolitik Önemi”, Türk Coğrafya Dergisi, S.33, İstanbul, 1998, s. 419-428.
• Küçükoğlu, Bayram: “Kıbrıs Sorununa Dair Yaklaşım ve Algıların Türk Basınına Yansıması (1954-1974)”, Atatürk Yolu Dergisi, S.48, Ankara, 2011, s. 791-814.
• Kürşad, Fikret-Altan, Mustafa H.-Egeli, Sabahaddin: Belgelerle Kıbrıs’ta Yunan Emperyalizmi, İstanbul, Kutsun Yayınevi, 1978.
• Mazarakis Enian, İ. K.: Agones Tu Neoteru Ellinismu, Athina, Ekdosis Dodoni, 2003.
• Özsüer, Esra: “Eleftherios Venizelos ve Kıbrıs Sorunu: ‘Megali İdea’dan Yeni Bir Politik Dönemece”, Tarihte Kıbrıs, Editör: Osman Köse, C.2, Lefkoşa, Akdeniz Karpaz Üniversitesi Yayını, 2017, s. 885-907.
• Öztoprak, İzzet: “Kıbrıs’ta 1931 İsyanı ve Yankıları”, Belleten, C.LXII, S.223, Ankara, 1998, s. 207-235.
• Öztürk, Osman Metin: “Kıbrıs’ın Türkiye Bakımından Stratejik Önemi ve Füze Krizi”, G.Ü. İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C.1, S.1, Ankara, 1999, s. 138-152.
• Papageorgiyu, Thomas: İ Kipriyaki Enotiki Kinisi Stin Athina, 1931-1940: İ Vretanikes Antidrasis Ke İ Stasi Ton Ellinikon Kiverniseon, Thessaloniki, Aristoteliyo Panepistimiyo Thessalonikis, Filosofiki Sholi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2014.
• Richter, Heinz A.: İstoria Tis Kipru, Çev. Haralambos Papahristu, Tomos: 2, Athina, Vivliopolion Tis Estias, 2011.
• Satan, Ali: “Yeni İngiliz Belgeleri Işığında Kıbrıs ve Önemi”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, C.3, S.6, İstanbul, 2004, s. 55-70.
• Sirigos, Aggelos M.: Ellinoturkikes Shesis, Athina, Ekdosis Pataki, 2015.
• Spiridonos, G. L.: Polemos Ke Eleftheria – İ Mikrasiatiki Ekstratia Opos Tin İda, Athina, Ekdosis İ Zavra Afon Vasiliyu, 1957.
• Şahin, İsmail: “Geçmişten Günümüze Kıbrıslı Rumlar: Dil, Din ve Kimlik”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.8, S.39, Samsun, 2015, s. 340-353.
• Cumhuriyet
• Egkiklopedia 2002
• Embros