Asker Kökenli Yassıada Sanıklarının 27 Mayıs Darbesi Öncesindeki Konumları ve İadeiitibarlarına Giden Süreç: 1950 – 1967

Yıl 2021, Sayı: 40, 213 - 250, 30.12.2021

Sacit Yarımoğlu

Öz

Bu makalede, 27 Mayıs 1960 Darbesi’nden etkilenen mevcut ordu üst yönetimi ya da emekli konumda DP’den siyasete atılmış asker kökenli milletvekillerinin darbe sonrasındaki durumları incelenecektir. Makalenin kapsamı içerisinde üç önemli kırılma noktası vardır. Birincisi DP’nin 1950 yılında iktidar olmasıyla birlikte TSK’yla kurduğu ilişkilerdir. İkincisi 1960 yılında DP ile birlikte hareket eden ordu üyelerinin, 27 Mayıs Darbesi’nin gerçekleşmesine -cuntacılara göre- olan etkileridir. Çünkü onlar, en çok bu yönleriyle cuntacıların dikkatini -olumsuz anlamda- çekeceklerdir. 1960-1967 yılları arasındaki gelişmeler ise asker kökenli milletvekillerinin ya da 27 Mayıs Darbesi öncesinde ordu üst kademesinde bulunan bazı generallerin Yassıada’da yargılanmaları ve ceza almaları sonucunda alınan rütbelerinin, kendilerine iade edilmesiyle sonlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

27 Mayıs Darbesi, Asker Bürokratlar, Demokrat Parti, Asker Kökenli Siyasiler, Yassıada

Position of the Military-Based Yassıada Defendants before the 1960 Coup and the Restoration of Their Honor: 1950 – 1967

Öz

This article examines the post-coup situation of the current army senior administration or military-based deputies who had retired from the army and been thrown into politics within the Democrat Party (DP). There are three important break points noted in this article. The first relates to the relationships that the DP established with the Turkish Armed Forces when it came to power in 1950. The second concerns the effects of the actions of army personnel who acted together with the DP on the realization of the 1960 coup with regard to the junta, as they attracted the attention of the junta in a negative sense. Lastly, the developments between 1960 and 1967 consequently ended with the recovery of the ranks taken from the military-based deputies or generals who had been in the upper echelon of the army before the 1960 coup, after being convicted and sentenced in Yassıada trials.

Anahtar Kelimeler

The 1960 Turkish Coup, Military Bureaucrats, Democrat Party, Military-Based Politicians, Yassıada

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• Resmî Gazete
• TBMM Albümü: 1920-2010, C.II, Ankara, TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları No.1, 2010.
• Akis
• Cumhuriyet
• Düşünen Adam
• Milliyet
• Son Havadis
• Yeni İstanbul
• Ahmad, Feroz-Turgay Ahmad, Bedia: Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi (1945-1971), Ankara, Bilgi Yayınevi, 1976.
• Ahmad, Feroz: Modern Türkiye’nin Oluşumu, 15. bs., çev. Yavuz Alogan, İstanbul, Kaynak Yayınları, 2016.
• Akyaz, Doğan: Askerî Müdahalelerin Orduya Etkisi: Hiyerarşi Dışı Örgütlenmeden Emir Komuta Zincirine, 3. bs., İstanbul, İletişim Yayınları, 2009.
• Armağan, Servet: “Türkiye’de Parlamento Seçimleri”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C.33, S.3-4, 1967, s. 45-100.
• Atılgan, Gökhan: “Tarımsal Kapitalizmin Sancağı Altında”, Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Siyasal Hayat, 3. bs., haz. Gökhan Atılgan, Cenk Saraçoğlu, Ateş Uslu, İstanbul, Yordam Kitap, 2019, s. 393-520.
• Aydemir, Şevket Süreyya: İhtilâlin Mantığı, 2. bs., İstanbul, Remzi Kitabevi, 1976.
• Aydemir, Şevket Süreyya: İkinci Adam: 1938-1950, C.II, İstanbul, Remzi Kitabevi, 1968.
• Aydemir, Şevket Süreyya: İkinci Adam: 1950-1964, C.III, İstanbul, Remzi Kitabevi, 1968.
• Başgil, Ali Fuat: 27 Mayıs İhtilali ve Sebepleri, 6. bs., çev. Cemal Aydın, İstanbul, Yağmur Yayınları, 2014.
• Celal Bayar: Kayseri Cezaevi Günlüğü, 3. bs., haz. Yücel Demirel, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2018. Cuntasını Deşifre Eden Günlükleri, İstanbul, Zaman Kitap, 2012.
• Çelikoğlu, Adnan: Bir Darbeci Subayın Anıları: 27 Mayıs Öncesi ve Sonrası, 2. bs., haz. Ergin Konuksever, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2017.
• Demirel, Tanel: “Demokrat Parti İktidarı ve Ordu”, Türkiye’nin 1950’li Yılları, 2. bs., haz. Mete Kaan Kaynar, İstanbul, İletişim Yayınları, 2016, s. 267-284.
• Demirel, Tanel: Türkiye’nin Uzun On Yılı, İstanbul, Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2016. Erer, Tekin: Yassıada ve Sonrası, İstanbul, Rek-Tur Kitap, 1965.
• Erkanlı, Orhan: Askerî Demokrasi: 1960-1980, İstanbul, Güneş Yayınları, 1987. Eroğul, Cem: Demokrat Parti: Tarihi ve İdeolojisi, 5. bs., İstanbul, Yordam Yayınları, 2014.
• Gülen, Ahmet: Demokratikleşme Sürecinde Mareşal Fevzi Çakmak’ın Siyasî Faaliyetleri (1946-1950), Ankara, Berikan Yayınevi, 2019.
• Hale, William: Türkiye’de Ordu ve Siyaset, çev. Ahmet Fethi, İstanbul, Alfa Yayınları, 2014.
• Heper, Metin: Türkiye’de Devlet Geleneği, 5. bs., çev. Nalan Soyarık, İstanbul, Doğu Batı Yayınları, 2015.
• İpekçi, Abdi-Coşar, Ömer Sami: İhtilâlin İçyüzü, 2. bs., İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2012.
• Janowitz, Morris: Military Institutions and Coercion in the Developing Nations, Chicago and London, The University of Chicago Press, 1977.
• Karaömerlioğlu, Asım: Orada Bir Köy Var Uzakta, 2. bs., İstanbul, İletişim Yayınları, 2011.
• Karpat, Kemal H.: Asker ve Siyaset, İstanbul, Timaş Yayınları, 2015.
• Karpat, Kemal H.: Kimlik ve İdeoloji, İstanbul, Timaş Yayınları, 2017.
• Karpat, Kemal H.: Türk Demokrasi Tarihi, İstanbul, Timaş Yayınları, 2016.
• Karpat, Kemal H.: Türk Siyasi Tarihi, İstanbul, Timaş Yayınları, 2015.
• Kazgan, Gülten: “İzzettin Önder, Ergün Kip ve Çağlar Keyder’in Tebliğlerine İlişkin Yorum”, Türkiye’de Tarımsal Yapılar, der. Şevket Pamuk, Zafer Toprak, Ankara, Yurt Yayınları, 1988.
• Küçük, Sami: Rumeli’den 27 Mayıs’a: İhtilalin Kaderini Belirleyen Köşk Harekâtı, İstanbul, Mikado Yayınları, 2008.
• Nalbant, Tamer: Demokrat Parti Döneminde Ordu-İktidar ilişkileri, Ankara Üniversitesi, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2019.
• Oktay, H. Emre: Menderes’in Gözyaşları: Yassıada, İstanbul, Akis Kitap, 2014.
• Öymen, Altan: … Ve İhtilal, 6. bs., İstanbul, Doğan Kitap, 2014. Özdemir, Hikmet: Türkiye Cumhuriyeti, İstanbul, İz Yayıncılık, 1995.
• Özdoğan, Günay Göksu: “II. Dünya Savaşı Yıllarındaki Türk Alman İlişkilerinde İç ve Dış Politika Aracı Olarak Pan-Türkizm”, Türk Dış Politikasının Analizi, 3. bs., der. Faruk Sönmezoğlu, İstanbul, Der Yayınları, 2004, s. 131-147.
• Özgüldür, Yavuz: Orgeneral Mustafa Rüştü Erdelhün: 27 Mayıs’tan Yassıada’ya Siyasetçi-Asker Ekseninde İlginç Bir Portre, İstanbul, İkinci Adam Yayınları, 2018.
• Saçlıoğlu, Nahit: Sadık Aldoğan: Bir Özgürlük Savaşçısı, İstanbul, Günlük Ticaret Tesisleri, 1990.
• Şahinkaya, Serdar: “29 Nisan 1960›da Siyasal Bilgiler Fakültesi ve Adım Adım 27 Mayıs”, Mülkiye Dergisi, C.34, S.267, 2010, s. 97-121.
• Şen, Erdal: Başbakan Adnan Menderes’in Hayatı: Bir Yiğit Vardı, İzmir, Yitik Hazine Yayınları, 2011.
• Türkeş, Alparslan: 27 Mayıs, 13 Kasım, 21 Mayıs ve Gerçekler, 2. bs., İstanbul, Dokuz Işık Yayınevi, 1977.
• Uğur, Fatih-Gürlek, Mustafa: 50 Yıllık Sır: Genelkurmay Başkanı Erdelhun’un 27 Mayıs
• Ulay, Sıtkı: “Harbiye Silah Başına!”: 27 Mayıs 1960, İstanbul, Kitapçılık Ticaret Limited Şirketi Yayınları, 1968.
• Üskül, Zafer: Siyaset ve Asker: Cumhuriyet Döneminde Sıkıyönetim Uygulamaları, 2. bs., Ankara, İmge Kitabevi, 1997.
• Yıldız, Ahmet: İhtilalin İçinden: Anılar, Değerlendirmeler, İstanbul, Alan Yayıncılık, 2001. Yüksek Adalet Divanı Kararları: 14 Ekim 1960-15 Eylül 1961, İstanbul, Kabalcı Yayınevi, 2007.