Bir Entelektüelin Gazeteci ve Siyasetçi Kimliği Üzerine Değerlendirmeler: Asım Us ve Kurun Gazetesi (1935-1939)

Yıl 2022, Sayı: 42, 107 - 167, 29.12.2022

Volkan Payaslı

https://doi.org/10.26650/YTA2022-1111779

Öz

Yarım asırlık köşe yazıları ile Türk basın hayatında derin izler bırakan Asım Us, Mülkiye yıllarında almış olduğu eğitim sayesinde Türk dış politikasını iyi okuyabilmiş ve evrensel hukuk üzerine temellendirilen makaleler kaleme almıştır. Atatürk'e, onun ilke ve inkılaplarına aynı zamanda partisine kayıtsız şartsız bağlı kalınmasını Türk halkından istemiştir. Bu çalışmanın temel sorunsalı da Türkiye’de iç ve dış siyaseti şekillendiren olayların onun görüşleri üzerinden değerlendirilmesi olmuştur. Araştırma, Us’un gördüklerinin, duyduklarının ve hatırladıklarının bir analizi niteliğindedir. Bu çalışmanın ana başlıkları da Us'un söz konusu yıllarda kaleme aldığı yazılar ve Kurun’a yansıyan manşetler üzerine temellendirilmiştir. 1935 seçimleri, kadınların mecliste temsil hakkını kazanması, Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Dördüncü Büyük Kurultayı, Boğazlar rejiminin Türkiye lehine değişmesi, Hitler Almanya’sı ve Hatay sorunu makalenin ana eksenini oluşturmaktadır. Çalışmada Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi ve Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi’nden faydalanılarak literatürdeki noksanlığın giderilmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Asım Us, Hakkı Tarık Us, Hatay Sorunu, Hitler, Montrö, Kurun gazetesi, Hatay issue, Montreux Convention, Kurun newspaper

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Teşekkür

yok

Evaluating the Journalism and Political Identity of an Intellectual: Asım Us and the Newspaper Kurun (1935–1939)

Öz

Asım Us, who has left deep traces in Turkish press life with his half-century-old columns, was able to read Turkish foreign policy well and wrote articles based on universal law, thanks to the education he received during the years of Mülkiye School. He asked the Turkish people to unconditionally adhere to Atatürk, his principles and reforms, as well as to his party. The main problematic of this study is the evaluation of the events that shaped domestic and foreign politics in Türkiye through his views. The article is an analysis of what Asım Us saw, heard and remembered. The main titles of this study are based on the articles he wrote in the period 1935-1939 and the headlines reflected in Kurun. The 1935 elections, women’s acquisition of the right of representation in the parliament, the Fourth Great Congress of the Republican People’s Party (CHP), the change of the Straits regime in favor of Türkiye, Hitler’s Germany and the Hatay issue constitute the main axis of the article. This study tries to eliminate the deficiency in the literature by making use of the Presidency Archives, The Directorate of State Archives of the Presidency of the Republic of Türkiye: The Departments of the Ottoman and Republic Archives.

Anahtar Kelimeler

Hatay issue, Montreux Convention, Kurun newspaper

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Cumhurbaşkanlığı Arşivi Cumhurbaşkanlığı Atatürk Arşivi Taha Toros Arşivi
• Dönem Tercüme-i Hal Varakası
• CHP Dördüncü Büyük Kurultayı Görüşmeleri Tutanağı, Ankara, Ulus Basımevi, 19-16 Mayıs 1935.
• Hatay Devlet-i Ceride-i Resmiye Hatay Devleti Resmî Gazete İskenderun Sancağı Ceride-i Resmiye
• T.C. Resmî Gazete TBMM Albümü TBMM Zabıt Ceridesi
• Akşam Cumhuriyet Kurun (Vakit) Milliyet
• Son Posta Yenigün
• Adıvar, Halide Edip: Türk’ün Ateşle İmtihanı, İstanbul, Can Yayınları, 2017. Ağaoğlu, Ahmet: Serbest Fırka Hatıraları, İstanbul, İletişim Yayınları, 2011. Ahmad, Feroz: Modern Türkiye’nin Oluşumu, İstanbul, Kaynak Yayınları, 2008.
• Akbayar, Nuri-Koloğlu, Orhan: Gazeteci Bir Aile Us’lar, Ankara, Çağdaş Gazeteciler Derneği Yayınları, 1996.
• Armaoğlu, Fahir: 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, İstanbul, Alkım Yayınevi, 2004.
• Atatürk’ün Bütün Eserleri C.28 (1936), Kaynak Yayınları, 2015.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, C.I, Ankara, Atatürk Araştırma Merkezi, 2006.
• Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, Ankara, Atatürk Araştırma Merkezi, 2006. Atay, Falih Rıfkı: Çankaya, İstanbul, Pozitif Yayınları, 2007.
• Aydemir, Şevket Süreyya: Tek Adam, C.III, İstanbul, Remzi Kitabevi, 1969.
• Banoğlu, Niyazi Ahmet: Basın Tarihimizin Kara ve Ak Günleri, İstanbul, M. Sırlar Matbaası, 1960.
• Baykal, Hülya: Türk Basın Tarihi (1831-1923), Afa Matbaacılık, 1990.
• Bayrak, Orhan: Türkiye’de Gazeteler ve Dergiler Sözlüğü (1831-1993), İstanbul, Kül Yayınları, 1994.
• Bila, Hikmet: CHP 1919-1999, İstanbul, Doğan Kitap, 1999.
• Binark, İsmet: Parlamento Tarihi C.5, D.6 (1939-1943), Ankara, TBMMM Vakıf Yayınları, 2007.
• Daver, Abidin: “Almanya ile Ekonomik Münasebetlerimiz”, Cumhuriyet, 14 Mayıs 1935.
• Demirel, Ahmet: İsmet İnönü Defterler (1919-1973), İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2017.
• Demirel, Ahmet: Tek Partinin İktidarı, İstanbul, İletişim Yayınları, 2013. Dinamo, Hasan İzzettin: Kutsal Barış, C.4, İstanbul, Tekin Yayınevi, 2010.
• Ertan, Temuçin Faik: “İsmet İnönü’nün İngiltere Kralı VI. George’un Taç Giyme Töreni İçin İngiltere’ye Gitmesi ve Dış Politikaya Yansımaları”, XV. Türk Tarih Kongresi (11-15 Eylül 2006), Ankara, 2010, s. 2283-2293.
• Fani, Ali İlmi: Bir 150’liğin Mektupları, haz. Abdullah Ucman, Handan İnci, İstanbul, Kitabevi Yayınları, 1998.
• Gezgin, Hakkı Süha: Edebi Portreler, İstanbul, Ötüken Neşriyat, 2005.
• Güneş, İhsan: Parlamento Tarihi C.2, D.5 (1935-1939), Ankara, TBMM Vakfı Yayınları, 2003.
• İnan, Afet: Atatürk’ten Mektuplar, Ankara, TTK, 1989.
• İnan, Arı: Tarihe Tanıklık Edenler, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2011. İnönü, İsmet: Hatıralar, Ankara, Bilgi Yayınevi, 2014.
• İnuğur, Nuri: Türk Basınında İz Bırakanlar, İstanbul, Der Yayınları, 1988. Karaosmanoğlu, Yakup Kadri: Vatan Yolunda, İstanbul, İletişim Yayınları, 2016. Kinross, Lord: Atatürk, İstanbul, Altın Kitaplar, 2007.
• Kocatürk, Utkan: “Prof. Dr. Afet İnan’la Bir Konuşma”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.I, S.3, Temmuz 1985, s. 711-740.
• Koçak, Cemil: “Parti-Devlet Bütünleşmesi”, Türkiye Tarihi, C.4, ed. Sina Akşin, İstanbul, Cem Yayınevi, 2008.
• Koloğlu, Orhan: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türkiye’de Basın, İletişim Yayınları, Ankara, 1992.
• Konuralp, Nuri Aydın: Hatay’ın Kurtuluş ve Kurtarış Mücadelesi Tarihi, İskenderun, Hatay Postası Gazete ve Basımevi, 1973.
• Kutay, Cemal: Üç Devirde Bir Adam, İstanbul, Tercüman Yayınları, 1980.
• Küçükyıldız Gözelce, Damlanur: “Nezihe Muhiddin”, Atatürk Ansiklopedisi, Ankara, Atatürk Araştırma Merkezi, 2020.
• Le Sandjak Lutte Pour Son Independance-1936 (Sancak’ın Bağımsızlık Mücadelesi), Antakya, Bağımsız Hatay Topluluğu, 1936.
• Mango, Andrew: Atatürk Modern Türkiye’nin Kurucusu, İstanbul, Remzi Kitabevi, 2006. Mango, Andrew: Atatürk, İstanbul, Remzi Kitabevi, 2006.
• Mayakon İsmail Müştak: “Hata-Hatay ve Oronte-Uratube, Harita Üzerinde Mukayeseli Bir Etüd”, Cumhuriyet, 22 Ekim 1936.
• Melek, Abdurrahman: Hatay Nasıl Kurtuldu, Ankara, TTK, 1991.
• Metintaş, Mustafa Yahya: “Nezihe Muhittin ve Türk Kadının Siyasi Haklar Mücadelesi”, Yakın Tarih Dergisi, C.1, S.3, 2018, s. 74-94.
• Mikusch Dagobert Von: Avrupa ile Asya Arasındaki Adam, Örgün Yayınevi, İstanbul, 2009. Mücellidoğlu, Ali Çankaya: Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, C.3, Ankara, Mars Matbaa, 1968. Okyar, Fethi: Serbest Cumhuriyet Fırkası Hatıraları, İstanbul, Örgün Yayınevi, 2017. Okyar, Osman-Seyitdanlıoğlu, Mehmet: Atatürk, Okyar, Çok Partili Türkiye, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017.
• Oran, Baskın: Türk Dış Politikası C.I 1919-1980, İstanbul, İletişim Yayınları, 2001. Özdemir, Hikmet: Savaşta ve Barışta Mustafa Kemal, İstanbul, Doğan Kitap, 2019.
• Özkaya, Olcay: “A Vague Issue of Existence: The Case of Turkey on Women’s Right to Vote and Be Elected (1930-1960)”, Atatürk Yolu Dergisi, S.69, 2021, s. 430-455.
• Öztoprak, İzzet: Kurtuluş Savaşında Türk Basını, Ankara, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1981.
• Payaslı, Volkan-Özkaya, Olcay: Anılar, Tefrikalar ve Arşiv Belgeleri Işığında Fransız İşgal Yıllarından Bağımsızlığa Hatay, Ankara, Gece Kitaplığı, 2020.
• Payaslı, Volkan: Sancak’tan Vilayete Hatay (1921-1960), Ankara, ATAM, 2017. Pehlivanlı, Hamit vd.: Türk Dış Politikasında Hatay (1918- 1939), Ankara, Avrasya Stratejik Araştırma Merkezi, 2001.
• Renda, Abdülhalik: Günlükler 1920-1950, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2018. Sander, Oral: Siyasi Tarih, Ankara, İmge Kitapevi, 2004.
• Satı, Sevgi: Asım Us’un Milletvekilliği Döneminde Yakın Tarihimizin Önemli Olaylarına Bakışı 1927-1950, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karaman, Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• Selçuk, Hamdi: Bütün Yönleriyle Hatay’ın O Eski Günleri, İstanbul, Sucuoğlu Matbaa, 1972. Sofuoğlu, Adnan-Dağıstan, Adil: İşgalden Katılıma Hatay, Ankara, Phoenix Yayınevi, 2008. Soyak, Hasan Rıza: Atatürk’ten Hatıralar, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2016.
• Soysal, İsmail: “Hatay Sorunu ve Türk-Fransız Siyasal İlişkileri (1936-1939)”, Belleten, C.XLIX, S.193, Nisan 1985, s. 79-109.
• Sökmen, Tayfur: Hatay’ın Kurtuluşu İçin Harcanan Çabalar, Ankara, TTK, 1992. Sperco, Willy: Mustafa Kemal Atatürk, Ankara, Bilgi Yayınevi, 2001.
• Toprak, Zafer: Atatürk, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2019. Topuz, Hıfzı: 100 Soruda Türk Basını, Gerçek Yayınevi, İstanbul, 1973.
• Türkmen, A. Faik: Hatay Manda Tarihi Silahlı Mücadele Devresi, C.4, İstanbul, Tan Matbaası, 1939.
• Ulusu, Mustafa Kemal: Atatürk’ün Yanı Başında, İstanbul, İstek Yayınları, 2017. Us, Asım “Yaşasın Hatay Devleti”, Kurun, 4 Eylül 1938.
• Us, Asım: “Adriyatik Kıyılarında”, Kurun, 20 Eylül 1936. Us, Asım: “Antakya ve İskenderun”, Kurun, 24 Eylül 1936.
• Us, Asım: “Atatürk Bir Şey İsterse Mutlaka Yapar”, Kurun, 4 Ocak 1937. Us, Asım: “Bir Manevra”, Kurun, 20 Aralık 1936.
• Us, Asım: “Boğazlar Konferansı Nasıl Açıldı”, Kurun, 27 Haziran 1936. Us, Asım: “Boğazlar Konferansı Nasıl Açıldı”, Kurun, 27 Haziran 1936. Us, Asım: “Boğazların Emniyeti”, Kurun, 20 Nisan 1935.
• Us, Asım: “Bu Muahedenin Revizyonu Lazımdır”, Kurun, 2 Ekim 1936. Us, Asım: “Çetine”, Kurun, 24 Eylül 1936.
• Us, Asım: “Çıplak Bir Hakikat Önündeyiz”, Kurun, 15 Ekim 1936. Us, Asım: “Dil İnkılabının İnkışafları”, Kurun, 23 Ağustos 1936. Us, Asım: “Diplomasimizin Zaferi”, Kurun, 17 Temmuz 1936.
• Us, Asım: “Dördüncü Kurultayın Sonu”, Kurun, 19 Mayıs 1935. Us, Asım: “Duygular ve Düşünceler”, Kurun, 11 Mayıs 1935.
• Us, Asım: “Entrikalar Sona Erecek Mi?”, Kurun, 5 Haziran 1938.
• Us, Asım: “Eski Karadağ Krallığını Merkezinde”, Kurun, 23 Eylül 1936. Us, Asım: “Eski Raguza’da”, Kurun, 21 Eylül 1936.
• Us, Asım: “Fransa Niçin Son Teklifimizi Kabul Etmedi,” Kurun, 25 Aralık 1936. Us, Asım: “Fransa’yı Vazifesine Çağırıyoruz”, Kurun, 4 Aralık 1936.
• Us, Asım: “General Refet Müstakil Saylav Namzedi”, Kurun, 8 Şubat 1935. Us, Asım: “Güzel Bir Göl Şehri”, Kurun, 16 Eylül 1936.
• Us, Asım: “Habeşistan Tarihe Gömülüyor”, Kurun, 3 Temmuz 1936. Us, Asım: “Hakikat Anlaşılıyor Mu?”, Kurun, 6 Haziran 1938.
• Us, Asım: “Harpten Sonra Meydana Gelen Şehir: Suşak”, Kurun, 18 Eylül 1936. Us, Asım: “Hatay’a Türk Askeri Ne Vakit Girecek”, Kurun, 23 Haziran 1938.
• Us, Asım: “İkinci Seçmenlere Verilen Direktif”, Kurun, 4 Şubat 1935. Us, Asım: “İnanlı ve İnandıran Sözler”, Kurun, 6 Şubat 1935.
• Us, Asım: “İngiliz ve Rus Tezleri Arasındaki Zıtlık”, Kurun, 30 Haziran 1936. Us, Asım: “İskenderun Meselesinde”, Kurun, 27 Kasım 1936.
• Us, Asım: “İskenderun Meselesinin Alacağı Şekil”, Kurun, 21 Ocak 1937.
• Us, Asım: “İskenderun’da Türk Davasını Teyit Eden İlmi Eser”, Kurun, 25 Kasım 1936. Us, Asım: “Kara bulutlar Dağılmış Değildir”, Kurun, 8 Temmuz 1936.
• Us, Asım: “Karadağ Yolu”, Kurun, 22 Eylül 1936.
• Us, Asım: “Kralın Yazlık Yeri”, Kurun, 25 Eylül 1936. Us, Asım: “Kurultay Açılırken”, Kurun, 24 Ağustos 1936. Us, Asım: “Lubliyana Sergisi”, Kurun, 15 Eylül 1936.
• Us, Asım: “Meselenin Müstacelliği Takdir Edilmiş Oluyor”, Kurun, 10 Aralık 1936. Us, Asım: “Milli Davamızın Müdafaası Yolundan”, Kurun, 26 Kasım 1936.
• Us, Asım: “Montreux Mektupları”, Kurun, 11 Temmuz 1936. Us, Asım: “Montreux Yolunda”, Kurun, 21 Haziran 1936.
• Us, Asım: “Montreux’dan Dönüş”, Kurun, 30 Temmuz 1936
• Us, Asım: “Müstakil Namzetlerin Ayırtsanı”, Kurun, 7 Şubat 1935.
• Us, Asım: “Müzakereler Neden Dolayı Kesildi?”, Kurun, 24 Aralık 1936. Us, Asım: “Notadan Sonra Yapılacak İş”, Kurun, 25 Haziran 1938.
• Us, Asım: “Paris Müzakerelerinde”, Kurun, 19 Aralık 1936. Us, Asım: “Parti ve Devlet”, Kurun, 14 Mayıs 1935.
• Us, Asım: “Sancak Meselesi İhtilafı”, Kurun, 12 Aralık 1936. Us, Asım: “Sancak Meselesinde”, Kurun, 21 Kasım 1936.
• Us, Asım: “Sancak Türklerini Takdir Ediyoruz!”, Kurun, 8 Ekim 1936. Us, Asım: “Sancak’taki Türkler”, Kurun, 19 Kasım 1936.
• Us, Asım: “Tazyikle Seçtirilen Mebusların Antakya ve İskenderun Türklerini Temsile Nasıl Hakları Olur”, Kurun, 17 Kasım 1936.
• Us, Asım: “Tek Parti”, Kurun, 12 Mayıs 1935.
• Us, Asım: “Türk Gazetecilerin Almanya Seyahati”, Kurun, 22 Nisan 1935. Us, Asım: “Türk-Alman Ticaret Muahedesi”, Kurun, 25 Nisan 1935.
• Us, Asım: “Türkiye Bütün Vaziyete Hâkimdir”, Kurun, 13 Temmuz 1936. Us, Asım: “Türkiye-Almanya İktisadi Münasebeti”, Kurun, 13 Mayıs 1935.
• Us, Asım: “Türkiye’nin Boğazlar Meselesindeki Rolü Neden İbarettir?”, Kurun, 29 Haziran 1936.
• Us, Asım: “Türkiye’nin İstediği Teminatlı Muhtariyettir”, Kurun, 27 Kasım 1936. Us, Asım: “Ulusal Benliğe Onur Veren Seçği”, Kurun, 2 Şubat 1935.
• Us, Asım: “Verimli Çalışma”, Kurun, 26 Ağustos 1936.
• Us, Asım: “Yeni ve Mesut Bir Devreye Giriyoruz”, Kurun, 31 Temmuz 1936.
• Us, Asım: “Yolculuk Notları: 2- Hitler Davasını Bu Evde Kazanmıştır.”, Kurun, 29 Nisan 1935.
• Us, Asım: “Yolculuk Notları: 3 Binaltıyüz Metre Yüksekliğe Nasıl Çıkılır?”, Kurun, 30 Nisan 1935.
• Us, Asım: “Yolculuk Notları: 4- Almanya’da İş Kampları Niçin Kurulmuştur?”, Kurun, 2 Mayıs 1935.
• Us, Asım: “Yolculuk Notları: 5- Köln’nün Hususiyetleri”, Kurun, 3 Mayıs 1935. Us, Asım: “Yolculuklar Notu: 6- Hitlelerle Konuştuk”, Kurun, 7 Mayıs 1935.
• Us, Asım: “Yugoslavya Başvekili”, Kurun, 25 Ekim 1936.
• Us, Asım: “Yugoslavya’da Siyasi Vaziyet”, Kurun, 19 Eylül 1936. Us, Asım: “Zagrepte Bir Gün”, Kurun, 14 Eylül 1936.
• Us, Asım: Gördüklerim, Duyduklarım, Duygularım, İstanbul, Kitabevi, 2012. Us, Asım: Hatıra Notları, İstanbul, Kitabevi, 2012.
• Uyar, Hakkı: Tek Parti Dönemi ve Cumhuriyet Halk Partisi, İstanbul, Boyut Yayıncılık, 2012.
• Uysal, Zeynep: Us Kardeşler ve Vakit Gazetesi, İstanbul, Basın Kurumu Tesisi, 1991. Varlık, Bülent: “Mütareke ve Milli Mücadele Basını”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e
• Türkiye Ansiklopedisi, C.5, İstanbul, İletişim Yayınları, 1985, s. 1202.
• Yalman, Ahmet Emin: Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim C.1 (1888-1922), İstanbul, 1997.
• Yetkin, Çetin: Serbest Cumhuriyet Fırkası, İstanbul, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, 1997.
• Zihnioğlu, Nezihe Yaprak: Kadınsız İnkılap: Nezihe Muhiddin Kadınlar Halk Fırkası Kadın Birliği, İstanbul, Metis Yayınları, 2003.
• Pierre Bazantay, Conflic De NationalitesAuProche-Orient, (Le SandjakD’Alezandrette 1934-1939), Ed. ArmenagAprahamian, (MembreDuConseilNationalArmenien), La France Et La QuestionD’Orient, Rapport Nu. 3, http://www.haybachdban. org/Armenie- Occidentale/Departement-Interieur/Analyse/LE-SANDJAK-D- ALEXANDRETTERapport-N%C2%B03.pdf (Erişim Tarihi: 04.11.2012).