The British Mediterranean Fleet’s 1929 Visit to Türkiye in the Context of Turkish-British Relations

Yıl 2022, Sayı: 42, 203 - 229, 29.12.2022

Resul Köse

https://doi.org/10.26650/YTA2022-1128171

Öz

Friendly relations could not be established between Türkiye and Britain until 1929. In order to improve bilateral relations, Türkiye invited the British Mediterranean Fleet for a courtesy visit. This study discusses the British Mediterranean Fleet’s 1929 visit to Türkiye, which has a very important place in the development of Turkish-British relations. The results of the study show that the British had been very satisfied with this visit. However, some states, especially Greece and Soviet Russia, were bothered by it and the visit also occupied the agenda of some states through the press. Türkiye explained the purpose of this visit through foreign representatives. In conclusion, this visit can be stated to have been a milestone in developing relations between Türkiye and Britain. In addition, the importance other states attached to the visit is a good example in terms of showing Türkiye’s effectiveness regarding foreign policy under the leadership of Gazi Mustafa Kemal in those years. This study has been conducted by making use of archival documents, periodicals, and copyrighted works as a qualitative study that was prepared using the document analysis method.

Anahtar Kelimeler

Turkish-British relations, Mediterranean Fleet Command, President Gazi Mustafa Kemal, Sir Frederic Laurence Field, Sir George R. Clerk

Türk-İngiliz İlişkileri Bağlamında İngiltere'nin Akdeniz Filosu'nun 1929 Yılı Türkiye Ziyareti

Öz

Türkiye ve İngiltere arasında 1929 yılına kadar dostluk ilişkileri kurulamadı. Türkiye, ikili ilişkileri geliştirmek maksadıyla İngiltere'nin Akdeniz Filosuna bir nezaket ziyareti için davette bulundu. Bu çalışmada Türk-İngiliz ilişkilerinin yeniden gelişimi için çok önemli bir yere sahip olan, İngiltere'nin Akdeniz Filosu'nun 1929 yılı Türkiye ziyareti konusu ele alınmıştır. Çalışma sonunda görüldü ki bu ziyaretten İngilizler fazlasıyla memnun kaldı. Ancak başta Yunanistan ve Sovyet Rusya olmak üzere bazı devletler rahatsız oldu. Bazı devletlerde ise basın aracılığıyla kamuoyunun gündemini meşgul etti. Türkiye, dış temsilcilikler aracılığıyla bu ziyaretteki maksadı açıkladı. Sonuç olarak bu ziyaretin Türkiye ve İngiltere arasındaki ilişkileri geliştirme konusunda adeta bir milat olduğunu söyleyebiliriz. Ayrıca ziyarete diğer devletlerin verdiği önem, o yıllarda Gazi Mustafa Kemal liderliğindeki Türkiye'nin dış politikadaki etkinliğini göstermesi açısından güzel bir örnektir.
Bahsi geçen çalışma, arşiv belgeleri, süreli yayınlar ve telif eserlerden yararlanarak oluşturulmuştur. Ayrıca bu makale, nitel bir çalışma olup, doküman analizi yöntemi kullanılarak hazırlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk-İngiliz ilişkileri, Akdeniz Filo Komutanlığı, Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal, Frederic Laurence Field, George R. Clerk, Turkish-British relations, Mediterranean Fleet Command, President Gazi Mustafa Kemal, Sir Frederic Laurence Field, Sir George R. Clerk

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi (TDA)
• The National Archive (TNA) Foreign Office (FO)
• TBMM Zabıt Ceridesi, C.13, Devre 3, İctima 3, Ankara, TBMM Matbaası, (t.y.).
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: II, C: 9, İctima Senesi: II, (18 Ekim 1924).
• Akşam Cumhuriyet Milliyet Vakit
• Aras, Tevfik Rüştü: Atatürk’ün Dış Politikası, İstanbul, Kaynak Yayınları, 2003. Atatürk, Mustafa Kemal: Nutuk (1919- 1927), Ankara, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih
• Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, 1997.
• Aybars, Ergün: İstiklal Mahkemeleri, İstanbul, Milliyet Yayınları, 1997. Benhür, Çağatay: Stalin Dönemi Türk- Rus İlişkileri (1924-1953), Konya, Yayımlanmamış
• Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2008.
• Beşikçi, İsmail: Doğu Anadolu’nun Düzeni Sosyo-Ekonomik ve Etnik Temeller, Ankara, e Yayınları, 1970.
• Bozkurt, Abdurrahman: İngiliz Perspektifinden Türkiye ve Millî Hareket (1918-1922), İstanbul, Ötüken Yayınları, 2021.
• Cebesoy, Ali Fuat: Siyasi Hatıralar Büyük Zaferden Lozan’a Lozan’dan Cumhuriyete I-II, Haz. Osman Selim Kocahanoğlu, İstanbul, 2007.
• Değerli Sarıkoyuncu, Esra: “Atatürk Dönemi Türk-Yunan Siyasi İlişkileri”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2006-Cilt: 0 - Sayı: 15, ss. 239-250.
• Demirözü, Damla: Savaştan Barışa Giden Yol Atatürk- Venizelos Dönemi Türkiye- Yunanistan İlişkileri, İstanbul, İletişim Yayınları, 2007.
• Erdem, Nilüfer: “Atatürk Dönemi Türk- Yunan İlişkileri”, Atatürk Devri Türk Dış Politikası 1920-1938: Kafkasya, Balkanlar, Ortadoğu Siyasi, Sosyal, Kültürel, Ekonomik İlişkiler Perspektifinden, Ed. Cezmi Eraslan, İstanbul, Istanbul University, Press, 2021, ss. 31-62.
• Gönlübol, Mehmet- Sar, Cem: Atatürk ve Türkiye’nin Dış Politikası (1919-1938), Ankara, TTK Yayınları, 1997.
• Hallı, Reşat: Türkiye Cumhuriyeti’nde Ayaklanmalar (1924-1938), Ankara, Genelkurmay Basımevi, 1972.
• İnönü, İsmet: Hatıralar, Haz. Sabahattin Selek, Ankara, Bilgi Yayınevi, 2006. Kandemir, Feridun: Hatıraları ve Söylemedikleri ile Rauf Orbay, İstanbul, Sinan Matbaası, 1965.
• Kaya, Hakan: Türkiye- İngiltere İlişkileri (1929-1939), İstanbul, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• Kürkçüoğlu, Ömer: Mondros’tan Musul’a Türk İngiliz İlişkileri, Ankara, İmaj Yayınevi, 2006.
• Melek, Kemal: İngiliz Belgeleriyle Musul Sorunu (1890-1926), İstanbul, Üçdal Neşriyat. Mumcu, Uğur: Kürt- İslam Ayaklanması 1919-1925, İstanbul, Tekin Yayınevi, (t.y.).
• Öke, Mim Kemal: Musul-Kürdistan Sorunu 1918-1926, İstanbul, Bilge Karınca Yayınları, 2002.
• Örgeevren, Ahmet Süreyya: Şeyh Sait ve Şark İstiklâl Mahkemesi, Yay. Haz. Osman Selim Kocahanoğlu, İstanbul, Temel Yayınları, 2002.
• Perinçek, Mehmet: Atatürk’ün Sovyetler’le Görüşmeleri Sovyet Arşiv Belgeleriyle, 4. Basım, İstanbul, Kaynak Yayınları, 2014.
• Soysal, İsmail: Tarihçeleri ve Açıklamaları ile Birlikte Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları, (1920-1945), C. 1, Ankara, TTK Yayınları, 1989.
• Sönmezoğlu, Faruk: İki Savaş Sırası ve Arasında Türk Dış Politikası, İstanbul, Der Yayınları, 2011.
• Şimşir, Bilâl N.: İngiliz Belgelerinde Atatürk (1919-1938), C. 7 (1930-1933), Ankara, Türk Tarih Kurumu, 2006.
• Şimşir, Bilal: “Ankara’nın Başkent Oluşu”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 7 (1991): ss. 189-222.
• Şimşir, Bilâl: İngiliz Belgeleri ile Sakarya’dan İzmir’e 1921-1922, İstanbul, Bilgi Yayınevi, 1972.
• Tellal, Erel: “SSCB ile İlişkiler”, Türk Dış Politikası, Ed. Baskın Oran, İstanbul, İletişim Yay. Türk Dış Politikası, 22. Baskı, 2018.
• Tunçay, Mete: Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek-Parti Yönetimi’nin Kurulması 1923-1931, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2010.