Atatürk Döneminde “İnkılâp Müzesi” Kurulması Girişimleri

Yıl 2023, Sayı: 44, 283 - 322, 05.01.2024

Betül Batır

https://doi.org/10.26650/YTA2023-1138998

Öz

Cumhuriyet’in onuncu yıldönümü hazırlıklarının başladığı günlerde politik ve aydın çevreler tarafından ortaya bir fikir atılmıştı. Çağdaş müzeciliğin imkânlarından yararlanılarak, Türkiye’de gerçekleşen inkılâpların on yıllık seyrini gösteren bir müze kurulması fikri gündeme gelmişti. Bu fikir benimsenerek bir “İnkılâp Müzesi” kurulması için girişimlere başlanmış ve bir Müzeler Komitesi oluşturulmuştu. Komiteden istenen, kurulması planlanan müzede cumhuriyetin ilk on yıllık mücadelesinin tasvir edilmesiydi. Ancak tarih ve müzecilik konularında bilgi sahibi olan komite üyelerinin inkılâp düşüncesine bakışlarında farklılıklar vardı. Komite üyelerinin fikir ayrılıkları müzenin kurulmasını engelledi. “İnkılâp Müzesi” buna benzer şekliyle Ankara Halkevi tarafından da oluşturulmak istendi. Bu çalışmada 1933’te oluşturulması tasarlanan İnkılâp Müzesi’nin Rusya, Almanya ve İtalya’daki benzerleri örnek alınarak kurulma çabaları, çeşitli tartışmalar ve görüş farklılıkları ile müzenin kurulamamasının nedenleri ele alınmıştır. Çalışmanın konusu ve odak noktası İnkılâp Müzesi olup, müzelerin genel tarihine değinilmemiştir. Makalenin yazımında ağırlıklı olarak dönemin arşiv belgeleri, gazete-dergi haberleri ve meclis tutanakları kullanılmış ve ayrıca diğer kaynaklardan da yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İnkılâp, Müze, Müzecilik, Halkevi, Cumhuriyet

The Attempts at Establishing a "Revolution Museum" During the Time of Atatürk

Öz

During the beginning of preparations for the 10th anniversary of the Republic of Türkiye, political and intellectual circles proposed the idea of establishing a museum that would exhibit the 10-year course of the revolutions in Türkiye by taking advantage of the possibilities contemporary museology had brought to the agenda. Upon adopting this idea, attempts were initiated to establish a revolution museum, for which a Committee of Museums was formed. The committee was requested to have the Republic’s first 10 years of struggle depicted in the planned museum. The committee members were knowledgeable about history and museology but had different ways of viewing the idea of the revolution. The desire was to also have the Revolution Museum be created similar to the Ankara People’s House. This study discusses the efforts at establishing the Revolution Museum that had been designed to be established in 1933 based on its counterparts in Russia, Germany, and Italy as well as the various arguments and opinions concerning the museum and the reasons for why it had failed. The subject and focus of this study are the Revolution Museum. The article mainly used the archival documents of the period, newspaper and journal news, and the minutes from Parliament in its writing, while also examining other sources.

Anahtar Kelimeler

Revolution, museum, museology, Ankara People’s House, Republic

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) google scholar
• CHP Programı, Partinin Dördüncü Büyük Kurultayı Onaylamıştır, Mayıs 1935, Ankara: Ulus Basımevi. google scholar
• Etnografya Müzesi İnkılâp Şubesi’ne kabul olunacak asâra dair, İstanbul, Devlet Matbaası, 1928. google scholar
• TBMM Zabıt Cerideleri google scholar
• Akşam google scholar
• Hâkimiyet-i Milliye google scholar
• İstanbul Belediye Mecmuası google scholar
• İstanbul Şehremaneti Mecmuası google scholar
• Kadro google scholar
• Ülkü Halkevleri Mecmuası google scholar
• Vakit google scholar
• “Belediye Müzeleri”, Cumhuriyet Devrinde İstanbul, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1949, s. 90-96. google scholar
• Abdülhak Şinasi: “Eski Eserler: Bir İnkılâp Müzesi İçin”, Ülkü Halkevleri Mecmuası, C. 2, S. 9, Birinci Teşrin 1933, s. 260-265. google scholar
• Batır, Betül: “Türkiye’de Mektep Müzesi’nin Açılışı ve Sergilenen Eşyaların Listesi”, Erdem, S. 75, 2018, s. 5-34. google scholar
• Bayur, Yusuf Hikmet: Türk İnkılâbı Tarihi I, Maarif Matbaası, İstanbul, 1940. google scholar
• Belge, Burhan Asaf: “İnkılâbımızın Sesi”, Kadro, S. 11, İkinci Teşrin 1932, s. 33-37. google scholar
• Bolat, Mahmut: “Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü’nün Kuruluşu ve Misyonu”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 61, Güz 2017, s. 47-77. google scholar
• Çağdaş Müzecilik Anlayışı ve Ülkemizde Müzeler, haz. Aysun Altınbaş, Çiğdem Özdemir, Ankara, 2012. google scholar
• Çal, Halit: “Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Müzeler”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. 7, S. 14, 2009, s. 315-333. google scholar
• Çetin, Yusuf: “Mustafa Kemal Atatürk Döneminde (1920-1938) Müze ve Eski Eserler Konusunda Yapılan Çalışmalar”, Sanat Dergisi, S. 12, 2007, s. 117-121. google scholar
• Daver, Abidin: “Sovyet Rusya intibaları:2 İhtilal ve Kızıl Ordu müzelerinde yaşayan ihtilal ve harp tarihi”, Cumhuriyet, 10 Teşrin-i evvel 1936, s. 2. google scholar
• Edhem, Halil: Modern Sanat Müzesinin Tasarımı Müzecilik Yazıları, der. ve sun. Ali Artun, İletişim Yayınları, İstanbul, 2019. google scholar
• Enver Behnan: “Müzecilik: Müzeciliğin Tarihi”, Ülkü Halkevleri Mecmuası, C. 3, S. 18, Ağustos 1934, s. 428-431. google scholar
• Ergin, Osman: “Hars ve Terbiye İşleri: İnkılâp Müzesi”, İstanbul Belediye Mecmuası, S. 109-110, 29 Ekim 1933 (Cumhuriyetin Onuncu Yıl Dönümü Şerefine Çıkarılmıştır), s. 72-74. google scholar
• Gerçek, Ferruh: Türk Müzeciliği, Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara, 1999. google scholar
• Gülekli, Nurettin Can: “Milli servetlerimiz: Türk İnkılâp Müzesi”, Zafer, No. 1078, 15 Nisan 1952, s. 2-3. google scholar
• Hamit Zübeyr: Tarihi Abidelerimizi Koruyalım, Hâkimiyet-i Milliye Matbaası, Ankara, 1932. google scholar
• Hasan Fehmi: “İnkılâp Müzelerine Dair”, Çankaya, No. 1, 1 Mayıs 1928, s. 16. google scholar
• Hisar, Abdülhak Şinasi: “Yangın Var: Başlarken-Kadro ve Şevket Süreyya”, Dünya, 31 Mart 1967. google scholar
• Küçük, Mine: Müze Tarih-Kavram-Deneyim, İletişim Yayınları, İstanbul, 2022. google scholar
• Malkoç, Eminalp: Cumhuriyetten BüyükSöylev’eAnkara-İstanbulİkilemi (1923-1927), Derin Yayınları, İstanbul, 2014. google scholar
• Oral, Mustafa: “Ankara Etnografya Müzesi İnkılâp Şubesi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 29-30, Mayıs-Kasım 2002, s. 117130. google scholar
• Oral, Mustafa: “Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü (1933)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 27-28, Mayıs-Kasım 2001, s. 321-333. google scholar
• Sait Faik: “Atatürk İnkılâp Müzesinde”, Yedigün Türk Mecmuası, No. 721, 29 Aralık 1946, s. 4-5, 12, 19. google scholar
• Şapolyo, Enver Behnan: Müzeler Tarihi, Remzi Kitapevi, İstanbul, 1936. google scholar
• Turan, Murat: “Türkiye Büyük Millet Meclisinin 100. Yılında Mustafa Kemal Paşa’nın Başkumandanlık ve Meclis Reisliği Mühürleri”, Ankara Araştırmaları Dergisi, C. 8, S. 2, 2020, s. 381-388. google scholar
• Turinay, Necmettin: “Cumhuriyetin Onuncu Yılında Bir İnkılâp Müzesi Tasavvuru”, Türk Yurdu, Y. 99, S. 270, Şubat 2010. google scholar
• Yakup Kadri: Zoraki Diplomat, 2. Baskı, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1967. google scholar
• Yolun, Murat: “Türkiye’de Ulus Devletin İnşa Sürecinde İnkılapları Görselleştirmek: İnkılap Müzesi Arayışları”, Belgi Dergisi, S. 24, Yaz 2022/II, s. 1-16. google scholar
• Yücel, Hasan Âli: “Sayın Gürsel’e 23 Ocak 1961”, Öğretmen-Öğrenci Köşesi, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1995, s. 594-597. google scholar