DEVLETİN İDEOLOJİK AYGITLARI BAĞLAMINDA II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİNDE FRANSIZ BASININDA SANSÜR VE YASAKLAR

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 10, 1 - 15, 31.07.2024

Burçin Gülgün , Yücel Sarı

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’nda basının ilerleme kaydettiği dönemlerden biri kuşkusuz II. Abdülhamid dönemidir. Bu dönemde basın faaliyetleri, uygulanan yasaklar ve sansürlerle de ön plana çıkmıştır. II. Abdülhamid birçok gazeteye yasak ve sansür getirmiş, bazı durumlarda yayınların imha edilmesini istemiştir. Bu uygulamalar, Osmanlı’da yayınlanan Osmanlı gazetelerinin yanı sıra yabancı gazeteler üzerinde de sürdürülmüştür. Yazılı basına getirilen sansür ve yasaklar basın özgürlüğünün kısıtlayıcı bir görünümü olarak birçok çalışmada eleştiri konusu olmuştur. Bu uygulamaların sürdürülen iç ve dış politikadaki nedenlerinin dönemin koşulları içinde değerlendirilmemesi sebebiyle sansür ve yasaklar konusu II. Abdülhamid dönemi basınına kara bir leke olarak sürülmüştür. II. Abdülhamid’in basın alanında getirdiği sansür ve yasakların iktidarın salt otoriter yönetim anlayışının keyfi sonucu mu olduğu, yoksa uluslararası ilişkilerinde dış güçlerin Osmanlı’ya karşı hedefleri doğrultusunda sürdürdükleri basın politikası sonucunda mı getirmek zorunda kaldığı sorusu çalışmanın çıkış noktası olmuştur. Konuya sınırlılık getirmek amacıyla, Osmanlı’nın uzun süre dostane ilişkilerini sürdürdüğü, en çok kapitülasyon tanıdığı devletlerden biri olan Fransa ile arasında sürdürülen basın politikası ele alınmıştır. Çalışmada, Osmanlı’nın bu alanda getirmiş olduğu sansür ve yasakların nedenleri Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri’nde bulunan arşiv belgeleri ışığında incelenmiştir. Osmanlı’nın, otoriter yönetim anlayışının yanı sıra Fransa’nın sürdürdüğü politika sonucunda sansür ve yasaklar getirmek zorunda kaldığını gösteren belgelere ulaşılmıştır. Bu uygulamalara ilişkin gösterilen nedenler Althusser’in devletin ideolojik aygıtları kuramı bağlamında değerlendirilmiştir. Arşiv belgelerinin incelenmesi sonucunda yapılan çalışma nitel ve betimsel bir çalışmadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, II. Abdülhamid, Fransız Basını, Sansür ve yasaklar

IN THE CONTEXT OF IDEOLOGY AND IDEOLOGİCAL STATE APPARATUSES CENSORSHIP AND PROHIBITIONS IN THE FRENCH PRESS DURING PERIOD OF ABDULHAMID II

Öz

One of the periods in which the press made progress in the Ottoman Empire was undoubtedly the Abdulhamid II period. During this period, press activities came to the fore with the bans and censorship imposed. These practices were continued on foreign newspapers as well as Ottoman newspapers published in the Ottoman Empire. Censorship and bans on the written press have been criticized in many studies as a restrictive aspect of press freedom. Since the reasons for these practices in the domestic and foreign policies were not evaluated within the conditions of the period, the issue of censorship and bans was put as a black mark on the press of the Abdulhamid II period. The starting point of the study was the question “Whether the censorship and bans imposed by Abdulhamid II in the field of press were the arbitrary result of the purely authoritarian management approach of the government, or whether the Ottoman Empire had to impose them as a result of the press policy pursued by foreign powers in line with their goals against the Ottoman Empire in its international relations.” In order to limit the subject, the press policy between France and the Ottoman Empire, with which the Ottoman Empire maintained friendly relations for a long time and was one of the states to which it gave the most capitulations, was discussed. In the study, the reasons for the censorship and prohibitions imposed by the Ottoman Empire in this field were examined in the light of archive documents in the Presidential State Archives of the Republic of Türkiye. Documents have been found showing that the Ottoman Empire had to impose censorship and bans as a result of the authoritarian management approach as well as the policy pursued by France. The reasons given for these practices were evaluated in the context of Althusser’s theory of ideological state apparatus. The study conducted as a result of examining archival documents is a qualitative and descriptive study.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, II.Abdülhamid, French Press, Censorship and Bans

Kaynakça

• Althusser, L. (2003). İdeoloji ve devletin ideolojik aygıtları. (A. Tümertekin, Çev.), İthaki Yayınları.
• Althusser, L. (1970). Idéologie et appareils idéologiques d’etat. La Pensée.
• Althusser, L. (2016). İdeoloji ve devletin ideolojik aygıtları (A. Tümertekin, Çev.), İthaki Yayınları.
• Adorno, Th.W. (2003). Kültür endrüstisini yeniden düşünürken. (B. O. Doğan, Çev.) Cogito (36), 77.
• Allardt, E. (1971). Finland: institutionalized radicalism decline of ideology, Rejai Mostofa (der.). Aldine Atherton.
• Allan, K. (2007). The social lens: an invitation to social and sociological theory. Pine Forge Press.
• Akbulut, U. (2013).Osmanlı basın tarihine bir katkı: gazetelerin yayınlanma amaçları üzerine (1831-1876). Turkish Studies – International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(5), 34.
• Bell, D. (2012). İdeolojinin sonu. (V. Hacıoğlu, Çev.), Sentez Yayıncılık.
• Berkes, N. (2012). Türkiye’de çağdaşlaşma. (Yay. Haz. A. Kuyaş), Yapı Kredi Yayınları.
• Berkes, N. (1985). Türkiye’de çağdaşlaşma. Doğu-Batı Yayınları.
• Berman, M. (1992). “Modernlik: dün bugün ve yarın”, Birikim, sayı 34.
• Collas, B. C. (2015). 1864’te Türkiye. Bileşim Yayıncılık.
• Celan, A. (2006). Tanzimat dönemi Osmanlı basım ve yayımında hukuki düzen (1839-1876), Türk Hukuk Araştırmaları Dergisi, (Bahar), (1).
• Doğaner, Y. (2012). Hürriyet ve modernleşme enstrümanı olarak Osmanlı’da basın, Edebiyat Fakültesi Dergisi, XXIX(1) Haziran 2012, 109-121.
• Demirkol, G. (2016). Tanzimat mizahının sonu: 1877 Matbuat Kanunu tartışmaları ve Osmanlı’da mizah dergilerinin kapanması, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(2).
• Erinç, O. (2002). “Ha Bugün Ha 125 Yıl Önce”, Cumhuriyet Gazetesi, 16.05.2002, s. 7
• Çakır, A. (2001). “Sansürün altın yılları ve Abdülhamit...” 23 Temmuz 2001.
• Eagleton, T. (1996). İdeoloji. (M. Özcan, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Eagleton, T. (1991). Ideology: an introduction. Verso.
• Fıske, J. (2003). İletişim çalışmalarına giriş. (S. İrvan, Çev.). Bilim ve Sanat.
• Fesch, P. (1907). Constantinople aux derniers jours d’Abdul-Hamid, Paris.
• Gevgilili, A. (1983). Türkiye basını, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi.
• Grece, de M. (1995). “II. Abdülhamit Yıldız sürgünü”, (D. Bayladı, Çev.)., Milliyet Yayınları.
• Goldstein, R. J. (2000). The war for the public mind: political cencorship in nineteen century Europe, Greenwood Publishing Group.
• Güneş, İ. (1996). Türk Parlamento tarihi Meşrutiyete geçiş süreci: 1. ve 2. Meşrutiyet, Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları.
• Heywood, A. (2007). Siyasi ideolojiler: bir giriş, (A. K. Bayram vd., Çev.). Adres Yayınları.
• Horkheimer, M. (1962). Ideologie und Handeln, in: Frankfurter Beiträge zur Sozialforschung, yayınlayan Th.W. Adorno/W. Dirks 10, Frankfurt a/M.
• İnuğur, M. N. (1968). Basın ve yayın tarihi. Çağlayan Kitabevi.
• İnalcık, H. (2010). Has-Bağçede ‘Ayş u Tarab. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Karal, E. Z. (2007), Osmanlı tarihi (Islahat Fermanı Devri-1856 - 1861). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Koloğlu, O. (1985). Osmanlı basını: içeriği ve rejimi. Tanzimattan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. İletişim Yayınları.
• Koloğlu, O. (2010). Osmanlı dönemi basının içeriği. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları.
• Koloğlu, O. (1988). Avrupa kıskacında Abdülhamit. İletişim Yayınları.
• Koloğlu, O. (2020). Osmanlı’dan 21. yüzyıla basın tarihi. Pozitif Yayınları.
• Kocabaşoğlu, U., Birinci, A. (1995). Osmanlı vilayet gazete ve matbaaları üzerine Gözlemler, Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, 2, 101-122.
• Lefevbre, H. (1964). Sociologie de Marx. PUF Collection SUP.
• Larrain, J. (1995). İdeoloji ve kültürel kimlik. (N. N. Domaniç, Çev.), Sarmal Yayınevi.
• Mannheim, K. (2002). İdeoloji ve ütopya. (M. Okyayuz, Çev.), Epos Yayınları.
• Mclellan, D. (2005). İdeoloji. (B. Yıldırım, Çev.), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları,
• Marks, K. & E. (1977). Devlet ve hukuk üzerine. (S. Ron, Çev.), Friedrich. May Yayınları.
• Nicolaides, N. (2014). Bir gazetecinin gözüyle II. Abdülhamid. Erdoğan Keskinkılıç (Ed.) Yitik Hazine Yayınları.
• Ongunsu, A. H. (1940). Tanzimat ve amillerine umumi bir bakış, Tanzimat I Maarif Vekaleti.
• Öner, S. (2007). Türk basınının ilk resmi gazetesi Takvim-i Vekayi’de padişah portresine ilişkin haberler, Yıldız Teknik Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 149-168.
• Ölker, P. (2013). Ceride-i Havadis ve Hakayıkul Vekayi gazetelerinde Türk dili ile ilgili iki yazı, Turkish Studies İnternatıonal Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic, Volume VIII(IX), Summer, Ankara, 2021-2033.
• Pierre, J. (2005). La presse française de Turquie, canal de transmission des idées de la Révolution, Le Temps des médias, No:5.
• Topuz, H. (1973). 100 Soruda başlangıçtan bugüne Türk basın tarihi. Gerçek Yayınevi.
• Topuz, H. (2011). II. Mahmut’tan holdinglere Türk basın tarihi. Remzi Kitabevi.
• Uçman, A. (1999). Tanzimat’tan sonra basın ve edebiyat, Osmanlı, IX, Yeni Türkiye Yayınları.
• Unat, F. R. (1968). Osmanlı sefirleri ve sefaretnameleri. T.T.K.
• Vincent, A. (2006). Modern politik ideolojiler. (A. Tüfekçi, Çev.), 1. Basım, Paradigma Yayıncılık.
• Yücebaş, H. (1976). Hiciv ve mizah edebiyatı antolojisi. Milliyet Yayınları.