Bir Nahiv Usûlü Delili Olarak İcmâ Olgusu ve Hüccet Değeri

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 1, 300 - 318, 15.06.2020

Tahsin Yurttaş

https://doi.org/10.46595/jad.740903

Cited By: 2

Öz

Bu makalede bir nahiv usûlü delili olan icmâ olgusundan bahsedilecektir. Buna göre icmânın tanımı, türleri ve kaynak değeri incelenecektir. Ayrıca nahiv konularında ve ekollerinde icmânın açığa çıkış şekilleri incelenecek, ihtilaf ve ittifak edilen bazı dilbilim konularından örnekler verilecektir. Nahiv usûlünün temel kaynakları bu ilmin delilleri şeklinde isimlendirilmişlerdir. Bu deliller, nahvin dayandığı ve bu ilmi teşkil eden temellerdir. Sema, kıyas, icmâ ve ıstıshâb Arap nahiv usûlünün birincil delilleri olarak kabul edilmektedir. Bunların dışında istihsân, istidlâl, illeti beyan, civarlık, bir şeyin benzerinin bulunmaması vb. ikincil derecede kabul edilen ve daha çok İbn Cinnî’nin (ö. 392/1002) bahsettiği deliller de bulunmaktadır. İcmâ, nahvin tespit ve temellendirilmesinde kendisine başvurulan birincil delillerdendir. Arap dilbilimi geleneğinde icmâ, nahiv usûlü açısından bir delil sayılmış ve ona muhalefet dilcilerin çoğu tarafından uygun görülmemiştir. İcmâ, nahiv ekolleri içerisinde daha çok Basra ve Kûfe ekolü arasındaki ittifak şeklinde kabul edilmiştir ve bu ekollerin üzerinde ittifak ettikleri görüşler, daha sonraki asırlarda makbul sayılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İcmâ, Nahiv, Usûl, Dil

As Nahiv Method’s Evidence: İcmâ Case and Source Value

Öz

In this article, icmâ case which is an evidence of a nahiv method will be mentioned. According to this, the definition of icmâ, its types and its source value will be examined. In addition, the emergence of icmâ in nahiv issues and schools will be examined and examples of some nahiv issues that are allied will be given. The main sources of the method of Nahiv are named as the proofs of this science. These proofs are the foundations on which the river is based and constitute this science. The primary evidences of the method of Nahiv are: Sema, kıyas, icmâ, istishâb. These are regarded as the primary proofs of the Arab nahiv. Apart from these, istihsan, istidlâl, beyanu’l-ille, etc. There is also evidence that is accepted secondaryly and mentioned mostly by Ibn Cinnî (ö. 392/1002). İcmâ is one of the primary evidences used in determining and grounding the river. In the tradition of Arabic linguistics, icmâ is considered as evidence in terms of nahiv style and opposition to it is not deemed appropriate by the majority linguists. Icmâ was mostly seen in the linguistic schools between Basra and Kufah and within themselves, and the views that they allied on these schools were accepted in the following centuries.

Anahtar Kelimeler

İcmâ, Grammar, Method, Evidence.

Kaynakça

• el-Afgânî, Said. Min Târîhi’n-Nahvi’l-Arabî. Mektebetu’l-Fellâh, t.y.
• Aktaş, Osman. Arapçada Asıl ve Fer Nazariyesi. Yüksek Linsans Tezi, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, 2016.
• el-Âmidî, Ebü’l-Hasen Seyfüddîn Alî b. Muhammed b. Sâlim es-Sa‘lebî . el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm. Thk. Abdurrezzak Afîfî. Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî, t.y.
• el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Fethu’l-Bâri Şerh-i Sahîhi’l-Buhârî. Thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1379.
• el-Bağdâdî, Abdulkadir b. Ömer. Şerhu Ebyâti Muğni’l-Lebîb. Thk. Abdulaziz Rabâh - ve Ahmed Yusuf Dekkâk. Beyrut: Dâru’l-Me’mûn li’t-Turâs, 1414.
• el-Curcânî, Ebu’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid. et-Ta‘rîfât. Thk. Komisyon. 1. Bs. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1403.
• Çıkar, Mehmet Şirin. Kıyas Bir Nahiv Usul İlmi Kaynağı. Ankara: Ahenk Yay., 2007.
• D.İ.B., Diyanet İşleri Başkanlığı. Kur’ân-ı Kerîm Meâli. 4. Bs. Ankara: Diyanet Yayınları, 2011.
• Ebû Habîb, Sa‘di. el-Kâmûsu’l-Fıkhî. 2. Bs. Dımeşk: Dâr-u’l-Fikri’l-Arabî, 1408.
• Endelûsî, Ebû Hayyân el-. İrtişâfu’d-Darb min Lisâni’l-‘Arab. Thk. Recep Osman Muhammed. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1418.
• el-Eşmûnî, Ali b. Muhammed Nureddin. Şerhu’l-Eşmûnî alâ Elfiyeti İbn Mâlik. 1. Bs. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’-ʿİlmiyye, 1419.
• el-Ezherî, Ebu’l-Velîd Zeynüddîn Hâlid b. Abdillâh b. Ebî Bekr el-Vakkâd. Şerhu’t-Tasrîh ale’t-Tavdîh. Beyrut: Dâru’l-Kutubu’l-ʻİlmiyye, 1421.
• el-Ğalâyînî, Mustafa. Câmiʻu’d-Durûsi’l-ʻArabiyye. Beyrut: el-Mektebetu’l-ʻAsriyye, 1414.
• el-Halebî, Muhammed b. Yusuf b. Ahmed Muhibbuddîn - Ali Muhammed Fâhir ve diğ. Temhîdu’l-Kavâ‘id bi-Şerhi Teshîli’l-Fevâ‘id. 1. Bs. Kahire: Dâru’s-Selâm, 1428.
• Hasan, Abbâs. en-Nahvu’l-Vâfî. 3. Bs. Mısır: Dâru’l-Meʻârif, t.y.
• el-Hâzimî, Ahmed b. Ömer b. Musâ‘id. Fethu Rabbi’l-Beriyye fî Şerhi Nazmi’l-Âcurrûmiyye. Mekke: Mektebetu’l-Esedî, 1431.
• Hüseyin, Hüseyin Rafet. el-İcmâ‘ fi’d-Dirâsâti’n-Nahviyye. 2. Bs. Kahire: Âlemu’l-Kütüb, 2010.
• ʻAbduttevvâb, Ramazan. Buhûs ve Makâlât fi’l-Luga. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1415.
• İbn Battâl, Ebu’l-Hasen Ali b. Halef b. Abdulmelik. Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Thk. Ebû Temîm Yasir b. İbrahim. 2. Bs. Riyad: Mektebetu’r-Ruşd, 1423.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osman. el-Hasâis. Thk. Muhammed Ali en-Neccâr. Beyrut: ‘Âlemü’l-Kutub, 1403.
• İbn Fâris, Ebu’l-Huseyin Ahmed. Mʻucemu Mekâyîsi’l-Luga. Thk. Abusselam Muhammed Harun. Dâru’l-Fikr, 1399.
• İbn Hişâm, Cemâleddin ʻAbdullah el-Ensârî. Evdahu’l-Mesâlik ilâ Elfiyeti İbn Mâlik. Thk. Muhammed el-Bukâ‘î. Dâru’l-Fikr, t.y.
• İbn ʻAkîl, Abdullah b. Abdurrahman. el-Musâ‘id ʻalâ Teshîli’l-Fevâid. Thk. Muhammed Kâmil Berekât. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1400.
• İbn Mâlik, Ebû Abdillâh Cemâlüddîn Muhammed b. Abdillâh. Şerhu’t-Teshîl. Thk. Muhammed Bedevî el-Mahtûn - ve Abdurrahman es-Seyyid. 1. Bs. Hicr li’t-Tıbâ‘a ve’n-Neşr, 1410.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemaleddin İbn Manzûr. Lisânul-ʻArab. 3. Bs. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414.
• İbn Ya‘îş, Muveffikuddin Ebu’l-Bekâ b. Ali İbn Ya‘îş. Şerhu’l-Mufassal li’z-Zemahşerî. 1. Bs. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1422.
• İbnu’l-Enbârî, Ebu’l-Berekât Abdurrahman b. Muhammed. el-İnsâf fî Mesâili’l-Hilâf Beyne’-Nahviyyîn: el-Basriyyîn ve’l-Kûfiyyîn. 1. Bs. el-Mektebetu’l-ʻAsriyye, 1424.
• İbnu’l-Hâcib. Emâlî İbni’l-Hâcib. Thk. Fahr es-Salih Suleyman Kadâre. Beyrut: Dâru ʻAmmâr, 1409.
• İbnu’s-Serrâc, Ebu Bekr Muhammed b. Sehl. el-Usûl fi’n-Nahv. Thk. Abdu’l-huseyn el-Fetelî. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1987.
• el-Kefevî, Ebu’l-Bekâ Eyyûb b. Musa. el-Kulliyyât. Thk. Adnan Derviş - ve Muhammed el-Mısrî. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1418.
• el-Mâlikî, Mutîyr b. Hüseyin. Mevkıfu İlmu’l-Lugati’l-Hadîs min Usûli’n-Nahvi’l-‘Arabî. Yüksek Lisans Tezi, Câmiatu Ummi’l-Kurâ, 1422.
• el-Muberred, Ebu’l-‘Abbâs Muhammed b. Yezîd b. Abdilekber b. Umeyr. el-Muktedab. Thk. Muhammed Abdulhâlık Azîme. Beyrut: Âlemu’l-Kutub, t.y.
• en-Neccâr, Muhammed ʻAbdulaziz. Dıyâu’s-Sâlik ilâ Evdahi’l-Mesâlik. Muessesetu’r-Risâle, 1422.
• Ömer, Ahmed Muhtâr. Muʻcemu’l-Luğati’l-ʻArabiyyeti’l-Muʻâsıra. 1. Bs. Âlemu’l-Kutub, 1429.
• Ömer, Ahmed Muhtar ʻAbdulhamîd. el-Bahsu’l-Lugavî ‘inde’l-ʻArab. ʻÂlemu’l-Kutub, 2003.
• es-Sabbân, Ebu’l-ʻİrfân Muhammed b. Alî. Hâşiyetu’s-Sabbân Şerhu’l-Eşmûnî li Elfiyeti İbni Mâlik. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1417.
• es-Salih, Subhi İbrahim. Dirâsât fî Fıkhı’l-Luğa. 1. Bs. Dâru’l-Ilm li’l-Melâyîn, 1379.
• es-Sâyığ, Muhammed b. Hasen. el-Lemha fî Şerhi’l-Mulihha. Thk. İbrahim b. Sâlim es-Sâʻîdî. Medine: ʻİmâdetu’l-Bahsi’l-ʻİlmî bi’l-Câmi‘ati’l-İslâmiyye, 1424.
• Sellâme, Îhâb Abdulhamîd. Şerhâ Ebi’l-‘Alâi ve’l-Hatîb et-Tebrîzî ‘alâ Dîvân-i Ebî Temmam. Yüksek Linsans Tezi, Câmiatü’l-Kahire, 2012.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr ‘Amr b. Osman. el-Kitâb. Thk. ʻAbdusselam Muhammed Harun. 3. Bs. Kahire: Mektebetu’l-Hancî, 1408.
• es-Suyûtî, Celâleddîn Abdurrahman b. Ebîbekr. Hem‘u’l-Hevâmi‘ fî Şerhi Cem‘i’l-Cevâmi‘. Thk. Abdulhamîd el-Hindâvî. Mısır: el-Mektebetu’t-Tevkîfiyye, t.y.
• -----------------------. el-Iktirâh fî Usûli’n-Nahv. Thk. Mahmud Ficâl. 1. Bs. Dımeşk, 1409.
• Şaban, Zekiyyüddin. İslam Hukuk Esasları (Usûlü’l-Fıkh). Trc. İbrahim Kâfi Dönmez. 10. Bs. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 2008.
• eş-Şâtıbî, Ebû İshâk İbrahim b. Musa. el-Mekâsıdu’ş-Şâfiye fî Şerhi’l-Hulâsati’l-Kâfiye. Thk. Abdurrahman el-Useymin ve diğ. Mekke: Mʻahedu’l-Buhûsi’l-İlmiyye, 1428.
• eş-Şevkâni, Muhammed b. Abdillah. İrşâdu’l-Fuhûl İlâ Tahkîki’l-Hakki Min ‘İlmi’l-Usûl. Thk. Ahmed Azve İnâye. 1. Bs. Dımeşk: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1419.
• et-Tehânevî, Muhammed Hâmid. Keşşâfu Istılâhâti’l-Funûn. Thk. Ali Dehrûc. Lübnan: Mektebetu Lubnan, 1996.
• Terzi, Fuad Hanâ. Fî Usuli’l-Lugati ve’n-Nahv. Beyrut: Dâru’l-Kutub, t.y.
• el-Ukberî, Ebü’l-Bekâ Muhibbüddîn Abdullah b. el-Huseyn b. Abdillâh. e’t-Tebyîn ‘an Mezhebi’n-Nahviyyîn el-Basriyyîn ve’l-Kûfiyyîn. Thk. Abdurrahman el-‘Asîmîn. 1. Bs. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1406.
• “Usûl-ü ‘İlmi’l-‘Arabiyye fî’l-Medîne”. Mecelletu’l-Câmi‘ati’l-İslâmiyye 2/28/105-106 (1987-1418/1988 1417): 347-357.
• Yavuz, Mehmet. İbn Cinnî : Hayatı ve Arap Gramerindeki Yeri. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1996.
• ez-Za‘belâvî, Salâhuddîn. “en-Nuhât ve’l-Kıyâs”. Mecelletu’t-Turâsi’l-ʻArabî. 32 (Temmuz 1408).
• Zâhidî, Senâullah ez-. Telhîsu’l-Usûl. 1. Bs. Kuveyt: Merkezul-Mahtûtat, 1414.
• ez-Zebîdî, Muhammed Murtazâ el-Huseynî. Tâcu’l-ʻArûs. Thk. Komisyon. Dâru’l-Hidâye, t.y.
• ez-Zeccâcî, Ebû’l-Kâsım. el-Îdâh fî ‘İleli’n-Nahv. Thk. Mâzin el-Mubârek. 5. Bs. Beyrut, 1406.
• ez-Zeccâcî, Ebu’l-Kâsım ʻAbdurrahman b. İshak. Mecâlisu’l-‘Ulemâ. Thk. Abdusselam Harun. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1403.