Kur’ân’a Göre İnsanların Yanılgılarının Sosyolojik Nedenleri

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 2, 11 - 39, 15.12.2020

İbrahim Yıldız

https://doi.org/10.46595/jad.816679

Öz

İnsan, özgür iradesi ile karar veren bir varlıktır. Aldığı kararları ve bunlara dayanan davranışları, onun imanî ve amelî durumunu belirler. Dolayısıyla kişinin karar ve davranışlarında düştüğü yanılgıları, onun hem dünya hem de ahiret hayatını etkilemektedir. Fakat ilahî imtihanın bir gereği olarak birçok zaafla yaratılan insanın yanılgıya düşmemesi mümkün değildir. Zaten insandan beklenen de hiç yanılgıya düşmemesi değil, zaaflarını kontrol altına alarak maddî ve manevî baskılara direnmesi ve herhangi bir nedenle yanılgıya düştüğünde hemen tövbe ederek yanılgısından dönme-sidir. İnsanları yanılgıya düşüren nedenlerden biri de sosyolojik etkenlerdir. İnsan, yaratılışı icabı topluluk içinde yaşamak zorundadır. Bu zorunluluk, hayatı kolaylaştıran ve düzene oturtan kural-lar manzumesi olan geleneği gerekli kılmaktadır. Aynı zamanda toplumların önderlerinin olması, insanların arkadaşlarının bulunması da doğaldır. İnsan psikolojisi, çoğunluğun yanında yer almaya ve ekonomik, siyasi ve sosyal statüsünü kaybetmemeye meyillidir. Fakat tüm bunlar, karar verme sürecinde kişiyi yanıltabilme potansiyeline sahiptir. 

Geleneğin, düzenli hayata katkıda bulunmasına karşın insanların özgür düşünme ve davranmalarına engel olma gibi bir özelliği de vardır. Toplumdan dışlanmamak için çoğunluğa veya arkadaş grubuna uyma eğilimi, kişinin istemediği işleri yapmasına neden olabilmektedir. İnsanı yanılgıya düşüren bu sosyolojik etkenlere karşı Kur’ân, dünya hayatının geçici olduğunu, âhirette herkesin tek başına hesaba çekileceğini ve orada kimsenin kimseye bir faydasının olmayacağını, geleneğin temellerinin sahih bilgiye dayanması gerektiğini hatırlatarak önlem almakta ve sâlih kişilerle arkadaşlık yapılmasını tavsiye etmektedir. Çalışmamızda dinî yanılgıların Kur’ân’da yer alan sosyolojik temelli nedenleri incelenecektir. Konu, literatür taraması metodu ile sosyoloji ilminin verilerinden yararlanılarak tefsir ilmi açısından değerlendirilecek ve müfessirlerin ilgili âyetlere yaptıkları yorumlar dikkate alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Sosyoloji, İmtihan, Gelenek, Liderler

Sociological Reasons of Human Mistakes According to The Qur’an

Öz

Human being is a living creature who make decision with his free will. His decisions that he has made and behaviours depending on those decisions determine his situation in terms of faith and actions. Thus, the mistakes that he has made in his decisions and behaviours affect his life in both this world and Hereafter. However, by the necessity of divine testing, it is not possible for the human being, who was created with many vulnerabilities, not to fall into error. As a matter of fact that the human is not expected not to fall into error at all but what he is expected is to stand up to material and spiritual constraint by controlling his vulnerabilities and to abandon his mistake by repenting as soon as he makes a mistake for any reason. One of the reasons that make people fall into error is social factors. Human being has to live in a society because of the nature of his creation. 

This necessity requires a set of rules which is the tradition that makes life easy and puts it in order. At the same time, it is normal for people to have friends and for societies to have leaders. Human psychology is inclined to go along with the crowd and protect his financial, political, and social status. However, all of these have the potential to misguide the person during the process of decision. Although tradition makes a contribution to the order in life, it also may prevent people to think and behave freely. The tendency to go along with the crowd or social circle for not to be excluded from society may cause people to do what they don't want to do. In opposition to these sociological factors that make person fall into error, Qur’an takes precautions by reminding that the worldly life is temporal, in the Hereafter everyone will be questioned alone and no one will give benefit to another and advises having friendship with good people. In our study, the sociologically based reasons of religious mistakes in the Qur’an will be examined. The subject will be evaluated in terms of the science of tafsîr by using the data of sociology with the literature review method and the comments made by the commentators to the relevant verses will be taken into consideration.

Anahtar Kelimeler

Tafsîr, Sociology, Testing, Tradition, Leaders

Kaynakça

• Adler, Alfred. İnsanı Tanıma Sanatı. çev. Şelale Başer. İstanbul: Dergâh Yayınları, 4. Basım, 1985.
• Alper, Hülya. İmanın Psikolojik Yapısı. İstanbul: Rağbet Yayınları, 3. Basım, 2013.
• Altıntaş, Ramazan. Kur’an’da Hidayet ve Dalâlet. İstanbul: Pınar Yayınları, 2003.
• Armağan, Mustafa. Gelenek,. İstanbul: Ağaç Yayıncılık, 1992.
• Atalay, Orhan. Bilinç ve Put. Van: Bilge Adam Yayınları, 2007.
• Aydın, Hayati. Kur’an’da Psikolojik İkna. Ankara: Fecr Yayınevi, 7. Basım, 2016.
• Baydar, Ahmet. Kur’ân Açısından Korku ve Büyü. İstanbul: Beyan Yayınları, 1999.
• Baymur, Feriha. Genel Psikoloji. İstanbul: İnkılâp Kitapevi, 11. Basım, 1994.
• Beyzâvî, Kâdî. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl. Beyrût: Dâru’r-Reşîd, 2000.
• Bilgin, Vejdi. “Kur’an’dan Sosyolojik İlkeler Çıkarmanın İmkânı -Sünnetullah Kavramı Çerçevesinde Bir Eleştiri-”. Eski Yeni: Üç Aylık Düşünce Dergisi 22 (2011), 35-43.
• Cebeci, Suat. Din Eğitimi Bilimi ve Türkiye’de Din Eğitimi. Ankara: Akçağ Yayınları, 1996.
• Cüceloğlu, Doğan. Yeniden İnsan İnsana. İstanbul: Remzi Kitabevi, 14. Basım, 1997.
• Çağatay, Neşet. İslâm Öncesi Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1957.
• Çelik, Celaleddin. “Kur’an’da Toplumsal Değişme Olgusuna Sosyolojik Bir Yaklaşım”. Kur’an Sosyolojisi Üzerine Denemeler. ed. Mehmet Bayyiğit. 117-142. Konya: Yediveren Kitap, 2003.
• Çetin, Halis. “Ezelden Ebede; Kadim Bilgeliğin Kutsal Yolculuğu: Gelenek”. Muhafazakâr Düşünce 3 (2005).
• Dalkıran, Sayın. Aklın Büyük Yanılgısı: Tanrılaştırma. İstanbul: Yedirenk Kitapları, 2004.
• Demircan, Adnan. “Kur’ân’ın, Nüzûl Dönemi Putperest Arapları İçin Kaynaklığı Üzerine”. İSTEM 2/4 (2004), 53-61.
• Dölek, Adem. Edebî Açıdan Hadîslerde Teşbîh ve Temsîller. Erzurum: Ekev Yayınevi, 2001.
• Dönmezer, Sulhi. Toplumbilim. İstanbul: Beta Yayınları, 12. Basım, 1999.
• Endelüsî, İbn Atıyye. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. Abdüsselâm Muhammed. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Ergün, Mehmet. “Kur’ân’dan Evrensel Sosyolojik Kanunlar Çıkarmanın İmkânı”. İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 4/2 (2019), 161-194.
• Erkal, Mustafa E. Sosyoloji (Toplumbilimi). İstanbul: Der Yayınları, 5. Basım, 1993.
• Esed, Muhammed. Kur’an Mesajı, Meal-Tefsir. çev. Cahit Koytak-Ahmet Ertürk. İstanbul: İşaret Yayınları, 5. Basım, 2002.
• Gasset, Jose Ortega. Kitlelerin Ayaklanması. çev. Neyyire Gül Işık. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2010.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid el-. İhyâu Ulûmi’d-dîn. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 2005.
• Geçtan, Engin. İnsan Olmak. İstanbul: Remzi Kitapevi, 13. Basım, 1993.
• Gölcük, Şerafettin - Toprak, Süleyman. Kelâm,. Konya: Tekin Yayınları, 3. Basım, 1996.
• Görgün, Tahsin. İlâhî Sözün Gücü -Varlık ve Bilgi Kaynağı Olarak Kur’ân-. İstanbul: Külliyat Yayınları, 2013.
• Günay, Ünver. Din sosyolojisi. İstanbul: İnsan Yayınları, 11. Basım, 2012.
• Gündüz, Turgay. Kur’an’da Korku Motifi. Bursa: Düşünce Kitabevi, 2004.
• Güngör, Erol. Kültür Değişmesi ve Milliyetçilik. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 10. Basım, 1996.
• Güngör, Özcan - Şahi̇n, Harun. “Sosyolojik Kur’an Okumalarının İmkânı”. Maarif Mektepleri Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi 1/1 (2017), 26-37.
• Gürses, İbrahim. Dindarlık ve Kişilik. Bursa: Emin Yayınları, 2010.
• Hoffer, Eric. Toplumda Kitle Hareketleri ve Gerçek İnanç Adamı. çev. Erkıl Günur. İstanbul: Bozak Matbaası, 1968.
• Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 3. Basım, 1998.
• Hökelekli, Hayati. Psikolojiye Giriş. İstanbul: Düşünce Kitabevi, 2008.
• İbn Haldun. Mukaddime. çev. Süleyman Uludağ. 2 Cilt. İstanbul: Dergâh Yayınları, 5. Basım, 2007.
• İbn Miskeveyh. Tehzîbü’l-ahlâk -Ahlak Eğitimi-. çev. Abdulkadir Şener ve dğr. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2013.
• İsfahânî, Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kurʾân. thk. Muhammed Seyyid Keylânî. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• İsfahânî, Râgıb. ez-Zerî‘a ilâ mekârimi’ş-Şerî‘a -Erdemli Yol-. çev. Muharrem Tan. İstanbul: İz Yayıncılık, 3. Basım, 2015.
• Kağıtçıbaşı, Çiğdem - Cemalcılar, Zeynep. Dünden Bugüne İnsan ve İnsanlar Sosyal Psikolojiye Giriş. İstanbul: Evrim Yayınevi, 16. Basım, 2014.
• Karaman, Hayrettin vd. Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2. Basım, 2007.
• Kasapoğlu, Abdurrahman. Kur’an’da İman Psikolojisi. İstanbul: Yanlızkurt Yayınları, 1997.
• Kayacan, Murat. “Sosyoloji ve Kur’an’ın Ortak İlgi Alanı: Toplumsal Değişim ve Çöküş Yasaları”. Milel ve Nihal: İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi 9/3 (2012), 75-99.
• Kesler, Muhammed Fatih. Kur’ân-ı Kerîm’e Göre Doğru Düşüncenin Engelleri. Ankara: Akçağ Yayınları, 2015.
• Kılıç, Sadık. Kur’an’da Günah Kavramı. Konya: Hibaş Yayınevi, 1984.
• Le Bon, Gustave. Kitleler Psikolojisi. İstanbul: Hayat Yayınları, 1997.
• Marshall, Gordon. Sosyoloji Sözlüğü. çev. Osman Akınhay - Derya Kömürcü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 1999.
• Necati, M. Osman. Kur’an ve Psikoloji. çev. Hayati Aydın. Ankara: Fecr Yayınevi, 3. Basım, 2011.
• Önkal, Ahmet. Rasûlüllah’ın İslâm’a Davet Metodu. Konya: Esra Yayınları, 7. Basım, 1992.
• Râzî, Fahreddîn. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Sakallı, Nuray. Sosyal Etkiler, Kim Kimi Nasıl Etkiler? Ankara: İmge Kitabevi, 5. Basım, 2016.
• Sülün, Murat. Kur’ân Ne Diyor? Biz Ne Anlıyoruz? İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Taberî, Ebû Ca‘fer. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Kurʾân. thk. Abdulmuhsîn et-Turkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 2001.
• Tümer, Günay. “Âbâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/5. Ankara: TDV Yayınları, 1988.
• Uygur, Nermi. Kuram-Eylem Bağlamı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1996.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen. Esbâbü’n-nüzûl. thk. Kemal Besyûnî Zağlûl. Beyrût: Dâru’l-Kütüb’i-İlmiyye, 1991.
• Vatandaş, Celaleddin. Hz. Muhammed’in (s.a.v.) Hayatı ve İslam Daveti -Mekke ve Medine Dönemi-. İstanbul: Pınar Yayınları, 2014.
• Vitz, Paul C. “Ateizm Psikolojisi”. çev. Kenan Sevi̇nç. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/2 (2013), 133-147.
• Yahyâ b. Adî. Tehzîbü’l-ahlâk -Ahlak Eğitimi-. çev. Harun Kuşlu. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Yazır, Muhammed Hamdi. Hak Dini Kuran Dili. İstanbul: Eser Neşriyat, 3. Basım, 1979.
• Yıldız, İbrahim. “Hıristiyanların Hz. İsa’yı İlahlaştırması: Kur’ân’da Bu Yanılgının Nedenleri ve Giderilmesi”. The Journal of Academic Social Science Studies 65 (2018), 305-324.
• Yıldız, İbrahim. Kur’an İnsan ve Yanılgı -Psikososyal Bir Okuma-. Bursa: Emin Yayınları, 2019.
• Yıldız, İbrahim. “Kur’ân-ı Kerîm’de Atalar Geleneği ve İnanca Etkisi”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26 (2015), 175-215.