Religion Vs. Religion: Bipolar Religious Understanding of Ali Shariati

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 2, 127 - 147, 15.12.2020

Rahim Ay

https://doi.org/10.46595/jad.822933

Cited By: 1

Öz

The topic of our article is the term “religion vs religion” which represents the bipolar understanding of religion by modern Muslim thinker and sociologist Ali Shariati (d. 1977). The aim of the study is to present what Shariati means by the expression and to establish whether the naming of monotheism (tawhid) and politheism (shirk) in two opposite ends is limited to Islam or extendable to all Abrahamic and even all religions in the world. We observe that Shariati does not study the religions regarding their beliefs, worship, rituals, corporate identity, founders, prophets, symbols, and temples; but include their social, political, and cultural functions they play in a society in a given time perios as well as their historical evolutions. According to Shairati, religion is a dynamic institution that impacts human life profoundly, but also is vulnerable to instrumentalization. As we explore in our study, the author argues that historically there have been two poles not between religion and irreligion in all societies, but between monotheism (tawhid) and multitheism (shirk). Different versions of multitheism ruled the world except for very limited time periods where monotheism dominated. Multithesim functioned as a legitimazing tool for an unjust class system and exploitation. Shariati considered the influential philosophical, ideological and political movements of the 20th century while studying religion with its social, economic, and political functions.

Anahtar Kelimeler

History of Religion, Religion, Tawhid (Monotheism), Shirk (Politheism), Ali Shariati

Dine Karşı Din: Ali Şeriati'nin İki Kutuplu Din Anlayışı

Öz

Bu makalede konumuz, çağdaş Müslüman düşünür ve sosyolog Ali Şeriati’nin (öl. 1977) iki kutuplu din anlayışını ifade eden “dine karşı din” kavramıdır. Çalışmamızın amacı, Şeriati’nin dine karşı din ifadesiyle neyi kastettiğini, iki uçta yer alan tevhid dini ve şirk dini adlandırmasının sadece İslam ile mi sınırlı olduğunu, yoksa bunu bütün semavi dinlere hatta tüm dünya dinlerine teşmil edip etmediğini ortaya koymaktır. Şeriati’nin dinleri yalnızca inançları, ibadetleri, ritüelleri, kurumsal kimliği, din kurucuları, peygamberleri, sembolleri ve mabetleri ile incelemediği, dini tarihteki dönüşümleri yanında belli bir zaman dilimindeki toplumda gördüğü sosyal, ekonomik, siyasal ve kültürel işlevleriyle de ele aldığını görmekteyiz. Şeriati’nin nazarında din, çok dinamik, insanlığın hayatını derinden etkileyen, her türlü araçsallaştırmaya da elverişli olan bir kurumdur. Makale boyunca inceleyeceğimiz üzere, yazar, tarihte bütün toplumlarda din ve dinsizlik şeklinde iki kutbun değil, tevhid dini ve şirk dini şeklinde iki kutbun var olduğunu iddia etmektedir. Şeriati, dini sosyal, ekonomik ve siyasal işlevleriyle incelerken 20. yüzyılda siyasi ve sosyal kurumları şekillendiren ve kitleleri arkasından sürükleyen kapitalizm, sosyalizm ve komünizm gibi çağdaş ideoloji ve akımları göz önünde bulundurmuştur. Araştırmamızda Şeriati’nin kendi eserleri yanında onun düşünceleri üzerine yapılmış bilimsel çalışmalara da başvuracağız. Bu çalışmaları araştırma konumuz açısından derin bir okuma ve anlamaya, analiz ve kritiğe tabi tutacağız. Ayrıca Şeriati’nin belli bir ölçüde çağdaş İslami akımlardaki radikal yaklaşımdan etkilenip etkilenmediğini Mevdudi ve Seyyid Kutub gibi etkili yazarların görüşleriyle mukayese ederek belirlemeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Dinler Tarihi,, Din, Tevhid, Şirk, Ali Şeriati

Kaynakça

• Ahıshalı, M. Melih. Bir Kültür Gerillası Olarak Ali Şeriati. Ankara: Fecr Yayınları, 2019.
• Ahmedî, Hamid. Dünyada Ali Şeriati. Çev. Yasin Demirkıran. Ankara: Fecr Yayınları, 2019.
• Aydın, Mahmut.Ali Şeriati’nin Dinler Tarihine Bakışı”, Bir Düşünce ve Eylem Adamı Ali Şeriati, ed. Murat Demirkol. Ankara: Fecr Yayınları, 2013.
• Cesur, Ertuğrul. Dr. Ali Şeriati ve Bir İdeoloji Olarak İslamcılık. Ankara: Fecr Yayınları, 2012.
• Cürcâni, Seyyid Şerif. Et-Ta'rifât (Arapça-Türkçe Terimler Sözlüğü). çev. Arif Erkan. İstanbul: Bahar Yayınları, 1997.
• Çalışkan, İsmail. Kur’an’da Din Kavramı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Demirkol, Murat (ed.). Bir Düşünce ve Eylem Adamı Ali Şeriati. Ankara: Fecr Yayınları, 2013.
• Durkheim, Emile. Dini Hayatın İlkel Biçimleri. çev. Fuat Aydın. Ankara: Eskiyeni Yayınları, 2018.
• Düzgün, Şaban Ali. “Kur’an’ın Tevhid Felsefesi”. Kelam Araştırmaları 3/1 (2005).
• Erat, Seda. Ali Şeriati Düşüncesinde İslam ve Siyaset İlişkisi: Kavramsal Bir Analiz. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Gündüz, Şinasi. “Sabiîlikte Din ve Din Anlayışı”, Dinler Tarihi Araştırmaları II (Ankara: Aydoğdu Ofset, 2000), 135.
• Harman, Ömer Faruk. “Yeni Ahid’de Din ve Din Anlayışı”. Dinler Tarihi Araştırmaları II. Ankara: Aydoğdu Ofset, 2000.
• İnce, Cansu. Ali Şeriati’ye Göre Dinlerde Tevhit ve Şirk Diyalektiği. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Kutub, Seyyid. Yoldaki İşaretler. çev. Salih Uçan. Ankara, Fecr Yayınları, 1996.
• Mevdudi, Ebu’l-Alâ. Dört Terim. çev. O. Cilacı - İ. Kaya. İstanbul: Beyan Yaınları, 1987.
• Mustafa Sinanoğlu, “Şirk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010), 39/193.
• Özer, Aykut. Ali Şeriati’nin Dinler Tarihindeki Rolü. Kars: Kafkas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Özler, Mevlüt. İslam Düşüncesinde Tevhid. İstanbul: Nun Yayıncılık, 1995.
• Çakmakçı, Rabiye. Ali Şeriati’nin Düşüncesinde Merkezi Bir Kavram Olarak Tevhidin Rolü. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Rahnema, Ali. Müslüman Ütopyacı. Çev. İhsan Toker. Ankara: Hece Yayınları, 2005.
• Sarmış, İbrahim. Bütün Yönleriyle Seyyid Kutub. Ankara: Fecr Yayınları, 2018.
• Şeriati, Ali. Dine Karşı Din. Çev. Doğan Özlük. Ankara: Fecr Yayınları, 2019.
• Şeriati, Ali. Dinler Tarihi I. Çev. Ejder Okumuş. Ankara: Fecr Yayınları, 2019.
• Şeriati, Ali. Dinler Tarihi II. Çev. Ejder Okumuş. Ankara: Fecr Yayınları, 2016.
• Şeriati, Ali. İslambilim I. çev. Hicabi Kırlangıç. Ankara: Fecr Yayınları, 2018.
• Şeriati, Ali. Öze Dönüş. Çev. Ejder Okumuş. Ankara: Fecr Yayınları, 2017.
• Tümer, Günay. “Din/Genel Olarak Din”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9/312-320. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• Yumak, Yılmaz. Ali Şeriati’nin Dinler Tarihi Çalışmalarının Metodolojik Açıdan Değerlendirilmesi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.