Madness, Foucault and A Sociological Approach to “Madness in The Qur'an”

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 3, 82 - 111, 15.12.2021

Sıddık Ağçoban

https://doi.org/10.46595/jad.930831

Öz

Madness can be divided into "clinical madness" and "social madness". The clinical one is a human condition caused by the deterioration of the mental balance of the person. The other is socially constructed. Foucault focuses on the second type of madness. What he wrote about madness can be considered as an attempt to define "social madness". In this study, the accusation of madness against the prophets is discussed as one of the examples of socially constructed madness and it is tried to be proven. In the study, it is claimed that it is aimed to block the message of prophethood by declaring the prophet "irrational" and "asocial" through this accusation. The accusations of madness have been one of the most severe social restrictions faced by the prophets. Because the discourse of madness is a form of social closure and an effective tool to isolate the prophet and it has the sociological potential to transform the public image of the prophet into a madman, seer or sorcerer. This puts a religious message at risk of being lost before it spreads through society.The helplessness of the prophets in the face of this attempt is discussed in the study.Anotherimportant finding in our study is that just like the discourse of madnes, the discourse of the cleverness (not madman) is also socially constructed.Both the discourse of madness and the discourse of “not madness” both exist completely sociologically, independent of the personal mind of the prophet. We can observe it clearly in the life of the Prophet Hz. Muhammad. The point of view of the study is a Foucauldian sociological perspective. The data source is the Qur'an. Its method is discourse analysis. It can be considered interdisciplinary as it benefits from the method and reserve of both sociology and Tafsir science.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion, Madness, Social Madness, Foucault, Qur

Delilik, Foucault ve Kur’an’da Deliliğe Sosyolojik Bir Yaklaşım

Öz

Delilik, “klinik delilik” ve “toplumsal delilik” olmak üzere ikiye ayrılabilir. Klinik olan, kişinin akli dengesinin bozulmasından kaynaklı insani bir durumdur. Diğeri ise sosyal olarak inşa edilir. Foucault, deliliğin ikinci türüne odaklanmaktadır. Onun delilik hakkında yazdıkları bir nevi “toplumsal delilik”i tanımlama çabası olarak değerlendirilebilir. Bu çalışmada peygamberlere yönelik delilik ithamı, sosyal olarak inşa edilen delilik örneklerinden biri olarak ele alınmakta ve ispatlanmaya çalışılmaktadır. Çalışmada bu itham yoluyla peygamberi “akıldışı” ve “toplumdışı” ilan etmek suretiyle nübüvvet mesajını etkisiz hale getirmenin hedeflendiği ileri sürülmektedir. Delilik yönündeki ithamlar peygamberlerin karşılaştıkları en ağır sosyal kısıtlamalardan biri olmuştur. Çünkü bu bir toplumsal mahkûmiyet biçimidir ve peygamberi yalnızlaştırmaya yönelik etkili bir araçtır ve (başarılı olduğunu varsaymak koşuluyla) peygamberin toplumdaki imajını bir meczuba, kâhine veya büyücüye çevirebilme potansiyeli vardır. Bu da bir dini mesajın topluma sirayet edemeden yok olması riskini doğurur. Peygamberlerin bu girişim karşısında nasıl çaresiz kaldıkları çalışmamızda ele alınmaktadır. Çalışmamızdaki önemli tespitlerden biri de sosyal olarak inşa edilmiş bir delilik söylemi karşısında onu geçersiz kılacak akıllılık (yani deli olmama) söyleminin de yine sosyal olarak inşa edildiğine yönelik çabadır. Gerek delilik söylemi gerekse akıllılık söylemi ikisi de peygamberin kişisel aklından bağımsız şekilde tamamen sosyolojik olarak var olur. Bunu Hz. Peygamberin hayatında açık şekilde gözlemleyebilmekteyiz. Çalışmanın bakış açısı Foucaultcu bir sosyolojik perspektiftir. Veri kaynağı Kur’an ayetleridir. Yöntemi söylem analizidir. Hem sosyoloji hem de Tefsir biliminin yöntem ve rezervinden yararlandığı için disiplinlerarası sayılabilir.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Delilik, Toplumsal Delilik, Foucault, Kur’an

Kaynakça

• Akın, Haydar. Antikçağ’dan Yeniçağ’a Delilik, Melankoli ve Cinlenme: Avrupa’da Aykırı Olma Halleri Üzerine Tarihsel Bir İnceleme. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Armstrong, Karen. Tanrının Tarihi: İbrahim’den günümüze 4000 Yıllık Tanrı Arayışı. çev. Oktay Özel vd. Ankara: Ayraç Yayınevi, 1998.
• Bursevi, İsmail Hakkı. Muhtasar Ruhu-l Beyan Tefsiri. çev. Heyet. 10 Cilt. İstanbul: Damla Yayınevi, 8. Baskı., 2012.
• Çalışkan, Muhammed Selman. Kur’an’da İnkarcıların Peygamber Tasavvuru. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Çelik, Anıl. “Türkiye Türkçesi Atasözü ve Deyimlerinde Toplumun Delilik Algısı”. 2/449-465. Bartın: Bartın Üniversitesi Yayınları, 2016.
• Çelik, Celaleddin. “Sekülerleşmenin Kuramsal Sosyolojik Serüveni”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 28/3 (2017), 209-223.
• Döndüren, Hamdi. Delilleriyle İslam İlmihali: İnanç, İbadet, Günlük Hayat. İstanbul: Erkam Yayınları, 2006.
• Dönmez, İbrahim Kafi. “Cünun”. TDV İslam Ansiklopedisi. 8/125-129. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1993.
• El-İsfahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdillâh b. İshâk. Ḥilyetü’l-Evliyâ. Kahire: Matba’atü’s-Se’âde, 1974.
• Erasmus, Desiderius. Deliliğe övgü. ed. Eda Aişe Bildek. çev. İsmail Acarkan. İstanbul: Salon Yayınları, 2015.
• Foucault, Michel. Deliliğin Tarihi. çev. Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 4. Baskı., 2006.
• Günay, Ünver. Din Sosyolojisi. İstanbul: İnsan Yayınları, 2014.
• Güngör, Feyza Şule. “‘Deliliğin Tarihi’ Bağlamında Toplumsal Ötekiliğin İnşasına Dair Bir Değerlendirme”. FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi 25 (01 Nisan 2018), 131-144.
• Güngör, Özcan - Şahin, Harun. “Sosyolojik Kur’an Okumalarının İmkânı”. Maarif Mektepleri Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi International Journal of Socaial and Humanistic Sciences 1/1 (2017), 26-37.
• Hamidullah, Muhammed. İslam Peygamberi: Hayatı ve Faaliyetleri. çev. Salih Tuğ. Ankara: Yeni Şafak Gazetesinin Kültür Armağanı, 2003.
• Hilmi, Şehbenderzade Filibeli Ahmed. Amak-ı Hayal. İstanbul: Timaş Yayınları, 2004.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullāh b. Yûsuf b. Ahmed b. Abdillâh b. Hişâm el-Ensârî el-Mısrî. Şerḥu Ḳaṭri’n-nedâ ve belli’ṣ-ṣadâ. Beyrut: El-Mektebetü’l-Asriyye, 2008.
• İbn İshak, Ebû Abdillâh Muhammed b. İshâk b. Yesâr b. Hıyâr el-Muttalibî el-Kureşî el-Medenî.Siyer. ed. Muhammed Hamidullah. çev. Sezai Özel. İstanbul: Akabe Yayınları, 1988.
• İbnu’l Cevzi, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Zadü’l-Mesir fi ilmi’t-Tefsir. çev. Abdülvehhab Öztürk. 6 Cilt. İstanbul: Kahraman Yayınları, 2009.
• Kur’ân Yolu. Erişim 1 Nisan 2021. https://Kur’an.diyanet.gov.tr/mushaf/
• Narter, Meltem. “Deliliğin Sosyal Temsilleri”. İstanbul University Journal of Sociology 3/7 (2012), 23-70.
• Okumuş, Ejder. Dinin Toplumsal İnşası. Ankara: Akçağ Yayınları, 2015.
• Okumuş, Ejder. “Gösterişçi Dindarlık”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 6/2 (2006), 17-35.
• Öztürk, Eyüp. İbnü’s-Serrâc ve Müvelleh Dervişler. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Revel, Judith. Foucault Sözlüğü. çev. Veli Urhan. İstanbul: Say Yayınları, 1. Baskı., 2012.
• Ritzer, Georg. Sosyoloji Kuramları. çev. Himmet Hülür. Ankara: Deki Basım Yayım, 2013.
• Rodinson, Maxime. Muhammed: Yeni Bir Dünyanın ve Peygamberin Doğuşu. çev. Atilla Tokatlı. İstanbul: Doruk Yayınları, 2013.
• Scharf, Betty R. “Dine Sosyolojik Yaklaşım: Öncüler”. çev. Bünyamin Solmaz. Din Sosyolojisi: Klasik ve Çağdaş Yaklaşımlar. ed. Bünyamin Solmaz - İhsan Çapcıoğlu. 23-49. Konya: Çizgi Kitabevi, 2. Baskı., 2009.
• Sifil, Ebubekir. “Efendimiz (s.a.v.) İntihar Etmeyi Düşündü Mü?” Hadis Tetkikleri Dergisi 15/2 (30 Aralık 2017), 161-170.
• Solmaz, Bünyamin. “Sosyoloji ve Din Sosyolojisi Tarihinde Din Odaklı Yaklaşım ve Yöntem Tartışmaları”. Din Sosyolojisi: Klasik Ve Çağdaş Yaklaşımlar. ed. Bünyamin Solmaz - İhsan Çapcıoğlu. 1-22. Konya: Çizgi Kitabevi, 2. Baskı., 2009.
• Subaşı, Necdet. “Türk(iye) Dindarlığı: Yeni Tipolojiler”. İslâmiyât 5/4 [Türk(iye) Dindarlığı özel sayısı] (2002), 17-40.
• Şahbaz, Mehibe. Osmanlı Askeri Teşkilatında Deli Ocağı. ed. Hava Selçuk. İksad Publishing House, 2019.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Milletler ve Hükümdarlar Tarihi. çev. Zakir Kadiri Ugan - Ahmet Temir. İstanbul: MEB Yayınları, 1991.
• Urhan, Veli. Foucault. İstanbul: Say Yayınları, 1. Baskı., 2010.
• Watt, W. Montgomery. Hz. Muhammed Mekke’de. çev. Rami Ayas - Azmi Yüksel. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1986.
• Yazıcı, Hüseyin. Örnekleriyle Arapça’da Bağlaçlar ve Yapılar. İstanbul: Dağarcık Yayınları, 1998.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 10 Cilt. İstanbul: Yenda Yayın, ts.