İslam Tarihinde İz Bırakan Bir Kabile: Beni Hanife Kabilesi ve Hz. Peygamberle İlişkisi

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 104 - 121, 15.12.2022

Öznur Hocaoğlu

https://doi.org/10.46595/jad.1184380

Öz

Yemâme’de yaşayan Benî Hanîfe, jeo-politik konumu ve verimli arâzilerinin yanı sıra mensupları ile meşhur bir kabiledir. Hz. Peygamber’in İslâm’a davetine en sert tepki veren kabile olarak bilinir. Bu makale Benî Hanîfe hakkında biyografik bir çalışmadır. Bu çalışmada İslâm Tarihi genelinde ve Hz. Peygamber devri özelinde Benî Hanîfe’nin yeri ortaya konulmaya çalışıldı. Tarihe yalancı peygamber fitnesi ile geçen Müseylimetülkezzâb ve onun kavmindeki etkisi üzerinde duruldu. Kabilenin olumlu yönünü yansıtan ve Peygamberden hiç ayrılmayan Sahâbî Sümâme b. Üsâl hakkında bilgi verildi. Benî Hanîfe, Hz. Ali’nin oğlu Muhammed el-Hanefiyye’nin annesinin mensup olduğu kabile olması hasebiyle de önemli bir kabiledir. Bunların yanında Haricilerin liderlerinden olan Benî Hanîfe’ye mensup Nâfi b. Ezrak’tan da bahsedildi. Kabile hem fitne ateşine öncülük eden temsilcileri ile hem de Peygambere bağlılıkta taviz vermeyen müntesipleri ile kendisinden söz ettirmektedir. Lakin fitne hareketinin temsilcilerinin daha başat karakterde olduğu görüldü. Neticede Benî Hanîfe hem irtidat fitnesinde hem de harici harekette öne çıkan kabileler arasında olduğu tespit edildi. 

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Beni Hanife, Sümame b. Üsal, Müseylimetülkezzab, Nafi b. Ezrak., Islamic History, Banu Hanifah, Sumama b. Usal, Museylimatulkadhdhab, Nâfi‘ b. Azraq.

Some Reviews on the Tribe of Banu Hanifah from the Perspective of its Relationship with the Prophet Muhammad

Öz

Banu Hanifah tribe living in Yemâme, is famous for its geopolitical position and fertile lands as well as its members. It is also known as the tribe that reacted most harshly to the Prophet’s invitation to Islam. This article is a biographical study about Banu Hanifah. In this study, the position of Banu Hanifah throughout the Islamic History in general and spesifically in the period of the Prophet Muhammad was tried to be presented. Museylimatulkadhdhab, who went down in history with the sedition of being false prophet, and his influence on his folk were dewelled on. Also, Prophet’s Companion Sumama b. Usal who is reflecting the positive side of the tribe and is never leaving the loyalty to the Prophet was mentioned. Banu Hanifah is an important tribe because it is the tribe to which the mother of Ali’s son Muhammad al-Hanafiyyah belongs too. In addition, Nâfi‘ b. Azraq who is the one of the leader of Kharijites and the member of the Banu Hanifah was also mentioned. The tribe is known for both its representatives who led the fire of sedition and its followers who did not compromise their loyalty to the Prophet. However, it was seen that the representatives of the sedition movement had a more dominant character. As a result, Banu Hanifah was determined to be among the prominent tribes both in apostasy and Kharijite movement.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Banu Hanifah, Sumama b. Usal, Museylimatulkadhdhab, Nâfi‘ b. Azraq.

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. Müsned. 45 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1. Basım, 2001.
• Arı, Ümmühan. İlk Dönem İslâm Tarihinde Yemâme, Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Beğavî, Ebu Muhammed. Meâlimü’t-tezîl fî tefsîri’l-Kur’an. 5 cilt. Beyrut: Dâru ihyai’t-türasi’l-Arabî, 1420.
• Belâzürî, Ahmed b. Yahya. Ensâbü’l-eşrâf. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1996.
• Beyhakî, Ebu Bekir. Delâilü’n-nübüvve ve ma’rifeti ahvâli sâhibi’ş-şeria, 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1405.
• Bilge, Mustafa L. "Yemâme", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 21 Eylül 2022. https://islâmansiklopedisi.org.tr/Yemâme.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail, Sahîh. 9 Cilt. ys.: Dâru Tavki’n-necat, 1422.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. et-Tarîhu’l-kebîr. 8 Cilt. Haydarabat: Dâru’l-mearifi’l-Osmaniyye, ts.
• Cevad Ali, el-Mufassal fî tarîhi’l-arab kable’l-İslâm. 20 Cilt. ys.: Dâru’s-saki, 2001.
• Çağatay Neşet, İslâm Dönemine Dek Arap Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1989.
• Çubukcu, Asri "Sümâme b. Üsâl", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Erişim 12 Eylül 2022. https://islâmansiklopedisi.org.tr/sumame-b-usal.
• Diyarbekrî, Hasan b. Muhammed. Tarîhu’l-hamîs fî Ahvâli enfusi’n-nefîs, 2 Cilt. Beyrut: Dâru Sadr, ts.
• Ebu Musa, Eş’ari. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve ihtilafü’l-musallîn. ys.: Mektebetü’l-mısriyye, 2005.
• Ezdî, İbn Düreyd. Cemheretü’l-lüga. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ilm, 1987.
• Fığlalı, Ethem Ruhî. "Haricîler", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Erişim 25 Eylül 2022. https://islâmansiklopedisi.org.tr/hariciler#1.
• Halebi, Ali b. İbrahim. es-Sîretü’l-halebiyye- insanu’l-uyûn fî sîreti’l-emini’l-me’mûn. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1427.
• Halil b. Ahmed. Kitabu’l-ayn. 8 Cilt. ys.: Mektebetü hilal, ts.
• Hamidullah, Muhammed. İslâm Peygamberi. 2 Cilt. (terc: Salih Tuğ), İstanbul: İrfan, 1993.
• İbn Abdilber, Ebu Amr. el-İstiâb fî ma’rifeti’l-Ashâb. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-cil, 1992.
• İbn Abdurabbih, Şihabeddin. Ikdü’l-ferîd. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1404.
• İbn Atıyye, Ebu Muhammed. Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitabi’l-Azîz. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1. Basım, 1422.
• İbn Hişam, Abdulmelik. Siretü’n-nebeviyye, 2 Cilt. (Tah: Mustafa Saka vd.), Mısır: Babu’l-halebi, 1955.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fida. el-Bidâye ve’n-nihâye. 15. Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1986
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fida. Tefsîru’l-Kur’an’i’l-Azîm. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1. Basım, 1419.
• İbn Manzûr, Ebu’l-fazl. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sadr, 1414.
• İbn Sa’d, Muhammed. Tabakâtü’l-Kübrâ. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1990.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec. el-Muntezam fî tarîhi’l-mülûk ve’l-ümem. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1992.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec. Zâdü’l-mesîr fî ilmi’t-Tefsîr. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-Arabiyye, 1. Basım, 1422.
• İbnü’l-Esîr Ebu’l-Hasan. el-Kâmil fi’t-tarîh. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-Arabi, 1997.
• İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasan. Üsdü’l-ğâbe fî ma’rifeti’s-sahâbe. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994.
• Kapar, M. Ali. Hz. Muhammed’in Müşriklerle Münasebetleri. İstanbul: Esra, 1993.
• Kapar, Mehmet Ali. "Hanîfe (Benî Hanîfe)". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 21 Eylül 2022. https://islâmansiklopedisi.org.tr/hanife-beni-hanife.
• Kehhâle, Ömer b. Rıza. Mu’cemu kabâili’l-Arabi’l-kadîme ve’l-hadîse. 5 Cilt. Dımeşk: Mektebetü’l-haşimiyye, 1949,
• Kurtubî, Ebu Abdullah. el-Câmi li-Ahkâmi’l-Kur’an. 10 Cilt. Kâhire: Dâru’l-kütübi’l-mısriyye, 1964.
• Makrîzî, Ahmed b. Ali. İmtâu’l-esmâ bima li’n-Nebiyyi mine’l-Ahvâli ve’l-emvâl ve hafadati ve’l-meta’. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1999.
• Müslim, Ebu’l-Hasan. Sahîh. 5 Cilt. Beyrut: Dâru ihyai’t-türasi’l-arabi, ts.
• Nemrî, Yusuf b. Bir. ed-Dürer fî ihtisâri’l-meğâzi ve’s-siyer. Kâhire: Dâru’l-mearif, 1403.
• Nesâî, Ebu Abdurrahman. es-Sünenü’l-Kübrâ. 10 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2001.
• Nuveyrî, Şihabuddin. Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb. 33 Cilt. Kâhire: Dâru’l-kütüb, 1423.
• Öz, Mustafa. "Ezârika", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 25 Eylül 2022. https://islâmansiklopedisi.org.tr/ezarika.
• Öz, Mustafa. "Nâfi‘ b. Ezrak". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 25 Eylül 2022. https://islâmansiklopedisi.org.tr/Nâfi-b-ezrak.
• Sa’lebî, Ebu İshâk. el-Keşf ve’l-beyân an tefsîri’l-Kur’an. 10 Cilt. Beyrut: Dâru ihyai’t-türasi’l-arabi, 2002.
• Schleıfer, “Hanîfe”. MEB İslâm Ansiklopedisi, Eskişehir Matbaa Tesisleri 2001.
• Semânî, Abdulkerim b. Muhammed. el-Ensâb, 1 Cilt. Haydarabat: Meârifi’l-osmani, 1962.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Mirâtü’z-zamân fî târihi’l-A’yân. 23 Cilt. Dimeşk: Dâru’r-risale, 2013.
• Suheylî, Ebu’l-Kasım. Ravdu’l-unf fi şerhi’s-sîreti’n-nebeviyye li’bn Hişâm. 7 Cilt. Beyrut: Dâru ihyai’t-türasi’l-arabi, 2000.
• Şâmî, Muhammed b. Yusuf. Sübülü’l-hüdâ ve’r-reşâd fî sîreti hayri’l-ıbâd. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1993.
• Şehristânî, Ahmed. el-Milel ve’n-nihâl. Beyrut: Dâru’l-ma’rife, 1404.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Tarihu’r-rusûl ve’l-mülûk, 11 Cilt. Beyrut: Dâru’t-türâs, 1387.
• Uçar, İlyas. “İlk Dönem İslâm Tarihinde Sıra Dışı Bir Kadın: Secah ve Peygamberlik İddiası”. Bozok Üniversiesi İlahiyat Fakultesi Dergisi (BOZİFEDER). 18. (2020/18), ss. 205-228.
• Zebîdî, Murtaza. Tâcu’l-arûs min cevâhi’l-kâmus. 40 Cilt. ys.: Dâru’l-hidâye, ts.
• Zehebî, Şemsuddin. Mizanü’l-i’tidal fi nakdi’r-rical, 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ma’rife, 1963.
• Zehebî, Şemsuddin. Tarihu’l-İslâm. 15 Cilt. ys.: Dâru’l-ğarbi’l-İslâmi, 2003.