Polyelerin Sınıflandırılması ve Toroslardan Örnekler

Yıl 2020, Sayı: 5, 1 - 14, 15.10.2020

Mesut Şimşek , Uğur Doğan , Muhammed Zeynel Öztürk

https://doi.org/10.46453/jader.733500

Cited By: 10

Öz

Polyeler, uygun yapısal koşulların bulunduğu karstik arazilerde gelişen büyük yerşekilleridir. En az bir yamacı çözünebilir kayalardan oluşan dik yamaçlarla çevrili olan polyeler, düz alüvyal tabana ve karstik drenaja sahip olan büyük kapalı karstik ovalardır. Türkiye’de bu karstik oluşumlar başlıca Toros Dağları’nda olmak üzere yaygın olarak görülmektedir. Son yıllarda yapılmış olan uluslararası çalışmalarla polyelerin oluşum süreçleri daha detaylı bir şekilde ortaya konmuş ve polye tipleri sınıflandırılmaya çalışılmıştır. Türkiye’de ise bu kapsamda yapılmış olan sınırlı sayıda çalışma bulunmaktadır. Bu nedenle, bu çalışmada, Türkiye’de Toros Dağları içerisinde gelişmiş karakteristik dört polye dikkate alınarak, polyelerin oluşum süreci ve sınıflandırmasındaki yaklaşımlar tartışılmıştır. Yapılan değerlendirmede, özellikle büyük polyelerin oluşum sürecinde sınıflandırmaya konu olan birden çok faktörün denetiminde geliştiği görülmüştür. Dolayısıyla, önceki çalışmaların önemli bir kısmından farklı olarak, polyelerin her birinin çoğu zaman tek bir sınıflama içerisinde değerlendirilemeyeceği; tek (kenar, yapısal ve taban seviyesi), iki (yapısal-kenar, yapısal-taban seviyesi) ve çok karakterli polyeler olarak sınıflandırılmasının daha doğru olacağı sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Polye sınıflaması, kenar polye, yapısal polye, Toros Dağları, karst

Classification of Poljes With Examples From Taurus Mountains

Öz

Poljes are large karst landscapes that formed depend on the structural characteristics and solution processes of limestones. These are large closed karst depressions with flat alluvial bottoms which surrounded by steep slopes of at least one side. Structure, solution processes, and karst water drainage are the main factors that affect the development of poljes. Consequently, the development of poljes is controlled by many environmental factors, and in recent years, the formation processes and classification of the poljes were revealed in detail in many studies in international literature. Although poljes have wide spatial distribution on the Taurus Mountains, there are a few studies within this scope in Turkey. Therefore, in this study, the formation and classification of poljes are explained and illustrated by four examples from the Taurus Mountains. As a result, different from some of the previous studies, poljes cannot evaluate in one classification in most cases. It was concluded that it would be more accurate to classify as single (border, structural and baselevel), two (structural-border, structural-baselevel) and multi-character poljes.

Anahtar Kelimeler

Polje classification, border polje, structural polje, Taurus Mountains, Karst

Kaynakça

• Alagöz, C. A. (1944) Türkiye Karst Olayları Hakkında Bir Araştırma, Türk Coğrafya Kurumu Yayınları, Sayı: 1, Ankara.
• Ardos, M. (1995) Türkiye Ovalarının Jeomorfolojisi II, Çantay Kitabevi, İstanbul.
• Atalay, İ. (1973) Toros Dağlarında Karstlaşma ve Toprak Teşekkülü Üzerine Bazı Araştırmalar, Jeomorfoloji Dergisi, 05: 135-152.
• Atalay, İ. (2003) Effects of the Tectonic Movements on the Karstification in Anatolia, Turkey, Acta Carsologica, 32/ 2: 196-203.
• Atayeter, Y. (2000) Aksu Çayı Havzası’nın Jeomorfolojisi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul.
• Avşarcan, B. (1999) Fethiye Körfezi Kuzeyindeki Dağlık Kesimde Jeomorfoloji Araştırmaları, Coğrafya Dergisi, 07: 325-356.
• Baltan, O., Sipahi, H. & Atalay, M. (1980) Eynif Polyesi Hidrojeolojik Etüt Raporu, Devlet Su İşleri Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı Projesi Teknik Raporu No:69, Ankara.
• Bonacci, O. (1987) Karst Hydrology with Special References to the Dinaric Karst, Springer, Berlin.
• Bonacci, O. (2004) Polje, in J. Gunn (Ed), Encyclopedia of Caves and Karst Science, Taylor & Francis Books, Inc, London.
• Bonacci, O. (2013) Poljes, Ponors and Their Catchments, in John F. Shroder (Ed), Frumkin, A. (Volume Editor). Treatise on Geomorphology, Vol 6, Karst Geomorphology, Academic Press, San Diego.
• Bögli, A. (1980) Karst Hydrology and Physical Speleology, Springer, Berlin and New York.
• Cvijic, J. (1893) Das Karstphanomen: Versuch Einer Morphologichen Monographie, Geographische Abhandlungen 5 (3): 218–329.
• Doğan, U. & Koçyiğit, A. (2018) Morphotectonic Evolution of Maviboğaz Canyon and Suğla Polje, SW Central Anatolia, Turkey, Geomorphology, 306: 13–27.
• Doğan, U. & Özel, S. (2005) Gypsum Karst and its Evolution East of Hafik (Sivas, Turkey). Geomorphology 71: 373–388.
• Doğan, U. (1996) Polye ve Fluvio-Karstik Depresyonlar (Seydişehir’in Güneybatısından Örnekler), Türkiye Coğrafyası Dergisi, 5: 229-246.
• Doğan, U. (1997) Suğla Ovası ve Çevresinin Fiziki Coğrafyası, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
• Doğan, U. (2003) Sarıot Polje, Central Taurus (Turkey): A Border Polje Developed at the Contact of Karstic and Non-Karstic Lithologies, Cave and Karst Science, 30(3): 117-124.
• Doğan, U., Koçyiğit, A. & Gökkaya, E. (2017) Development of the Kembos and Eynif Structural Poljes: Morphotectonic Evolution of the Upper Manavgat River Basin, Central Taurides, Turkey, Geomorphology, 278: 105-120.
• Doğan, U., Koçyiğit, A. & Yeşilyurt, S. (2019) The Relationship between Kestel Polje System and the Antalya Tufa Plateau: Their Morphotectonic Evolution in Isparta Angle, Antalya-Turkey, Geomorphology, 334: 112–125.
• Ege, İ. (2017) Polyelerin Sınıflandırılması ve Kestelce Polyesi’nin (Kilis) Jeomorfolojik Özellikleri, Gelecek Vizyonlar Dergisi (fvj: Future Visions Journal), 1(1): 33-51.
• Ekmekci, M. (2003) Review of Turkish Karst With Emphasis on Tectonic and Paleogeographic Controls, Acta Carsologıca, 32/2(17): 205-218.
• Erinç, S. (1971) Jeomorfoloji II (2. Baskı), İstanbul Üniversitesi Yayınları Yayın No: 1628, İstanbul.
• Ford, D.C. & Williams, P. (2007) Karst Hydrology and Geomorphology, John Wiley & Sons Ltd, London.
• Ford, D.C. & Williams, P. (1989) Karst Geomorphology and Hydrology, Unwin Hyman, London.
• Galdeano, C.S. (2013) The Zafarraya Polje (Betic Cordillera, Granada, Spain), A Basin Open by Lateral Displacement and Bending, Journal of Geodynamics, 64: 62-70.
• Gams, I. (1978) The Polje: the Problem of Definition. Zeitschrift für Geomorphologie, 22(2): 170-181.
• Gams, I. (1994) Types of the Poljes in Slovenia, Their Inundations and Land Use, Acta Carsologica, XXIII: 285-302.
• Gams, I. (2005) Tectonics Impact on Poljes and Minor Basins (case studies of Dinaric karst). Acta Carsologica, 34(1): 25-41.
• Gilli, E. (2015) Karstology Karsts, Caves and Springs, Elements of Fundamental and Applied Karstology, CRS Press, New York.
• Gökkaya, E. (2016) Manavgat Nehri Yukarı Havzasının Jeomorfolojik Evrimi: Kembos ve Eynif Polyelerinin Jeomorfolojisi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara.
• Gracia, F.J., Gutiérrez, F. & Gutiérrez, M. (2003) The Jiloca Karst Polje-Tectonic Graben (Iberian Range, NE Spain), Geomorphology, 52: 215–231.
• Güldalı, N. (1970) Karstmorphologische Studien im Gebiet des Poljesystems von Kestel (Westlischer Taurus, Türkei), Tübinger Geographische Studien H. 40, 104.
• Güldalı, N. (1976) Akseki Polyesi, Toroslar'ın Karstik Bölgelerindeki Dağarası Ovalarının Oluşumu ve Gelişimi, Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 19: 143-148.
• Güldalı, N. (1981) Suğla Ovasının Karst Hidrojeolojisi ve Suğla Gölü Sorunu, Jeomorfoloji Dergisi, 10: 33-58.
• Güner, İ. (2001) Muğla ve Çevresindeki Yerleşmelerin Gelişmelerini Etkileyen Coğrafi Faktörler, Muğla Üniversitesi SBE Dergisi, 4: 1-31.
• Güneysu, C. (1994) Eğirdir Gölü Güneyi ve Güneydoğusundaki Alanlarda (Isparta) Karstlaşmanın Genel Özellikleri, İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Bülten, 11: 73-81.
• İzbırak, R. (1969) Sistematik Jeomorfoloji, Harita Umum Müdürlüğü No: 6, Ankara.
• Jennings, J.N. (1985) Karst Geomorphology, Blackwell, Oxford and New York.
• Keser, N. (2004a) Bezirgan Polyesi ve Yakın Çevresinin Karst Jeomorfolojisi, Türk Coğrafya Dergisi, 42: 11-45.
• Keser, N. (2004b) Sarıbelen (Sidek) Polyesi ve Katran Dağının Karst Jeomorfolojisi, Marmara Coğrafya Dergisi, 10: 19-52.
• Kranjc, A. (2013) Classification of Closed Depressionsin Carbonate Karst. In: John F. Shroder (Ed), Frumkin, A. (Volume Editor). Treatise on Geomorphology, Vol 6, Karst Geomorphology, Academic Press, San Diego.
• Kurt, H. (2000) Batı Toros Polyeleri (Jeomorfolojik Etüt) Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul.
• Louis, H. (1956) Dıe Entstehung Der Poljen Und Ihre Stellung In Der Karstabtragung, auf Grund von Beobachtungen im Taurus, Erdkunde, 10: 33-53.
• Mihevc, A., Prelovšek, M. & Hajna, N.Z. (2010) Introduction to The Dinaric Karst, Collegium Graphicum, Ljubljana.
• Milanović, P.T. (2004) Water Resources Engineering in Karst, Taylor & Francis Group, Boca Raton.
• Nazik, L. & Poyraz, M. (2017) Türkiye Karst Jeomorfolojisi Genelini Karakterize Eden Bir Bölge: Orta Anadolu Platoları Karst Kuşağı, Türk Coğrafya Dergisi, 68: 43-56.
• Nazik, L. & Tuncer, K. (2010) Türkiye Karst Morfolojisinin Bölgesel Özellikleri, Türk Speleoloji Dergisi, Karst ve Mağara Araştırmaları, 1: 7-19.
• Nazik, L. (1992) Beyşehir Gölü Güneybatısı İle Kembos Polyesi Arasının Karst Jeomorfolojisi, İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul.
• Nazik, L., Poyraz, M. & Karabıyıkoğlu, M. (2019) Karstic Landscapes and Landforms in Turkey. In: Landscapes and Landforms of Turkey, (Ed) Kuzucuoğlu, C., Çiner, A., Kazancı, N., Springer International Publishing, Switzerland.
• Nicod, J. (2003) A Little Contribution to the Karst Terminology: Special or Aberrant Cases of Poljes?, Acta Carsologica, 32/ 2: 29-39.
• Öztürk, M. Z., Şener, M. F., Şener, M. & Şimşek, M. (2018b) Structural Controls on Distribution of Dolines on Mount Anamas (Taurus Mountains, Turkey), Geomorphology, 317: 107-116.
• Öztürk, M. Z., Şimşek, M., Şener, M. F. & Utlu, M. (2018a) GIS Based Analysis of Doline Density on Taurus Mountains, Turkey, Environmental Earth Sciences, 77: 536.
• Öztürk, M.Z., Şimşek, M., Utlu, M. & Şener, M.F. (2017) Karstic Depressions on Bolkar Mountain Plateau, Central Taurus (Turkey): Distribution Characteristics and Tectonic Effect on Orientation, Turkish Journal of Earth Sciences, 26: 302-313.
• Pekcan, N. (1999) Karst Jeomorfolojisi (2. Baskı). Filiz Kitabevi, İstanbul.
• Sackl P., Durst R., Kotrošan D. & Stumberger B. (2014) Dinaric Karst Poljes - Floods for Life. EuroNatur, Radolfzell.
• Savory, H. J. (1958) Settlement in the Glamočko Polje, The Geographical Journal, 124: 41-55.
• Selçuk Biricik, A. (1982) Beyşehir Gölü Havzasının Strüktürel ve Jeomorfolojik Etüdü. İst. Ün. Yay. No:2867, İstanbul.
• Sür, A. (1994) Karstik Yerşekilleri ve Türkiye'den Örnekler, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 3: 1-28.
• Sweeting, M.M. (1972) Karst Landforms, MacMillan Press, London.
• Şenel, M. (2002) 1/500.000 Ölçekli Türkiye Jeoloji Haritası Konya Paftası, MTA Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Şenel, M. (2010) 1/100 000 Ölçekli Açınsama Nitelikli Türkiye Jeoloji Haritası Serisi, Isparta N26 paftası (2. Baskı). MTA Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Şenel, M., Bedi, Y. & Çörekçioğlu, B. (2016) 1/100 000 Ölçekli Açınsama Nitelikli Türkiye Jeoloji Haritası Serisi, Konya N28 Paftası, MTA Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Şimşek, M. (2018) Geyik Dağı Kütlesi’nde (Orta Toroslar) Karstik Depresyonların Dağılışı ve Bu Dağılışa Etki Eden Faktörler, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul.
• Şimşek, M., Öztürk, M.Z. & Turoğlu, H. (2019a) Geyik Dağı Üzerindeki Dolin Ve Uvalaların Morfotektonik Önemi, Türk Coğrafya Dergisi 72: 13-20.
• Şimşek, M., Utlu, M., Poyraz, M. & Öztürk, M. (2019b) Geyik Dağı Kütlesinin Yüzey Karstı Jeomorfolojisi ve Kütle Üzerindeki Karst-Buzul Jeomorfolojisi İlişkisi, Ege Coğrafya Dergisi, 28 (2): 97-110.
• Veress, M. (2016) Covered Karsts, Springer Nature, Hungary.
• Yalçınlar, İ. (1969) Strüktüral Morfoloji Cilt II (Genişletilmiş 2. Baskı), İstanbul Üniversitesi Yayınları No: 878, İstanbul.
• Žebre, M., Stepišnik, U., Colucci, R.R., Forte, E. & Monegato, G. (2016) Evolution of A Karst Polje Influenced by Glaciation: The Gomance Piedmont Polje (Northern Dinaric Alps), Geomorphology, 257: 143–154.
• Zötl, J.G. (1974) Karsthydrogeologie, Springer-Verlag, Wien.